وەلی دێوانە
وەلید کوڕی کوێخا محەمەد ناسراو بە وەلی دێوانە ھۆنراوەنووسێکی کوردی سەدەی ھەژدەھەم بووە. ھۆنراوەکانی ئەم شاعیرە کە بە شێوەزاری ھەورامی بوونە پشتاوپشت بیستراون. بۆ یەکەمجار ھۆنراوەکانی لە ڕۆژنامەی ژیان و ژین بڵاو کراونەتەوە، پیرەمێردی شاعیر گرنگیەکی زۆری بە ھۆنراوەکانی داوە و کردوونی بەشێوەزاری سۆرانی. مەحمود خاکی لە ساڵی ١٩٧٠ و عوسمان ھەورامی لە ١٩٧٦دا ھۆنراوەکانی وەلی دێوانەیان کۆکردووەتەوە و چاپیان کردووە. وەلی دێوانە شارەزای زمانی فارسی بووە.
| وەلی دێوانە Weli Dêwane | |
|---|---|
 | |
| لەدایکبوون | وەلید کوڕی کوێخا محەمەد ١٨٢٦ لەناوچەی بەکراوا لە هەڵەبجە |
| مردن | ١٨٨١ سەید سادق |
| شوێنی گۆڕ | سەید سادق، پارێزگای سلێمانی |
| پیشە | شاعیر |
| زمان | کوردی، فارسی |
| نەتەوە | کورد |
| بواری کارکردن | شیعر |
| کارە دیارەکان | یاران نەجەرگم |
ژیاندەستکاری
ناوی وەلید کوڕی کوێخا محەمەدە و لە تیرەی میکاییلی و لە خێڵی جافە لەساڵی ١٨٢٦ لەناوچەی بەکراوا لە هەڵەبجە لەدایک بووە. باوکی پیاوێکی خانەدان و موڵکداربوە.
لە تەمەنی منداڵییەوە باوکی حەزی کردووە فێری خوێندن و نووسین ببێت، لە شاری سلێمانی فەقێیەکی بۆگرتوە فێری خوێندنی بکات و لەسەر دەستی مامۆستاکەی مەلا یوسف فێری خوێندن و نووسین و و قورئان بووە. خوێندەواری وەلی دێوانە و ناوبانگی مامۆستاکەی گەیشتۆتە ھۆزەکانی تر. کوێخا قادر شێروان کە یەکێک بووە لە سەرۆک خێڵەکانی تیرەی میکاییلی و کچێکی ھەبووە بە ناوی شەم (شەمسە) داوای لە مامۆستاکەی کردووە ئەمیش فێری خوێندن بکات و پێکەوە لەگەڵ وەلی دێوانە خوێندوویانە. وەلی شەیدای شەم دەبێ و پەیمانی خۆشەویستیان بەستووە. دەچن بۆ خوازبێنی و بەڵام بڕیاریان داوە تا لە کوێستان بگەڕێنەوە بەدەستگیرانی بمێننەوە. لە کاتی کۆچی ھاوینەی جاف بەرەو کوێستان، ناکۆکی لە نێوان بنەماڵەی شاعیر و بنەماڵەی خۆشەویستەکەی لە کەلی پەیکووڵیدا، ڕوویداوە. بەھۆی ئەو ناکۆکییەوە، دوو دڵدار بە یەک نەگەیشتن و لەیەکتری دابڕاون و یەکتریان نەدیوەتەوە. خۆشەویستی شەم زۆر کاریگەری ھەبووە لەسەر ئەم شاعیرە و زۆربەی شیعرەکانی بۆ خۆشەویستی و لێک دابڕانی شەم بووە.
گۆڕی وەلی دێوانە بە قەد پاڵی کێوی سەید سادقەوەیە لە قەزای سەید سادقی ناوچەی شارەزووردا.
هۆنراوەکانیدەستکاری
هۆنراوەکانی وەلی دێوانە بە شیوەزاری هەورامی و لەسەر کێشی دە بڕگەیی خۆماڵی نووسراون، هۆنراوەکانی هۆنراوەی سادە و ئاسان و ڕەوانن ئەمەش تام و چێژێکی تایبەتی بە هۆنراوەکانی داوە.
نموونەیەک لە هۆنراوەکانیدەستکاری
| ھەی شەمی بەشەوق چل چرای شەوان | ||
| ھەی ژیانی من ھەی ڕۆحی ڕەوان | ھەی گلێنەکەی دیدەی بێ خەوان | |
| ھەی ئاسکی سەرکەل لەسێبەر سڵ کەر | ھەی ھەوای سازی کوێستانان لە سەر | |
| ھەی عەنبەرین خاڵ سۆسەنی کڵاف | ھەی ڕووناکایی ڕەشماڵانی جاف | |
| ھەی من پەروانەی پەڕ سوتاوی تۆ | ھەی من گیرۆدەی زوڵفی خاوی تۆ | |
| تۆ جارێ نایەی بۆ سەر وەختی من | گوێ نادەی بە ئاە، زامی سەختی من | |
| ناپرسیت ئاخۆ من بۆ تۆ چۆنم | بێ باکی لە تین قرچەی دەروونم | |
| ھەوای کوێستانت وا بۆ بووەوە | حەیفت کرد منت لەبیر چووەوە | |
| بێ مروەتیت کرد ھەی شەم دەربارەم | من بۆ تۆ قەیسی سیا ستارەم | |
| وادەی من و تۆ دیوانی خوا بێ | مەگەر ئەو ڕۆژە دادم ڕەوا بێ | |
| شەمی شەم ڕوومەت تۆ بەسەلامەت | سکاڵای دڵم کەوتە قیامەت |
