شەھابەدین سوھرەوەردی

شەھابەدین یەحیا کوڕی حەبەش سوھرەوەردی (١١٥٥ لە شاری سوھرەورد (پارێزگای زانگان) لە دایکبووە - ١١٩١ی حەلەب، سوریا کۆچی دوایی کردووە) فەیلەسوفێکی ئیسلامی بوو بەڕەچەڵەک کورد.^{[ژێدەر پێویستە]} ئەو دامەزرێنەری بیرۆکەی ئیشراقی بوو. شەمسەدین شارەزووری گرنگترین شیکاریی لەسەر کارەکانی سوھرەوەردی نووسیوە و بە دەروازەی ناسینی ئەم کەسایەتییە دادەنرێت.

شیھابەدین سوھراوەردی
لەدایکبوون	١١٥٥ سوھراوەردی، ڕۆژھەڵاتی کوردستان، ئێران
مردن	١١٩١ حەلەب، سووریا
نەتەوە	کورد
سەردەم	سەردەمی زێڕینی ئیسلام
کاریگەر بووە بە زەردەشت، ئەرەستوو. ئەفلاتوون
کاریگەری بووە لەسەر شارەزووری، قوتبەدین شیراز، ئەحمەدی خانی

ژیان

ناوی یەحیایە کوڕی ئەمیرێکی حەبەشە. چیرۆکەکەی ڕێک بەم جۆرەیە، شێخ شیھابەدین ئەبووفەتوع یەحیا کوڕی ئەمیرێکی حەبەشی سوھرەوەردە. چونکە لە زانستدا پێشکەوت و لە تاریکیدا دەرگای بەڕووی زۆر زانستدا کردەوە، بوو بە دەبوو فەتوح، واتە ئەو باوکەی دەرگاکان دەکاتەوە. چونکە لە سەردەمی خۆیدا ھیچ ھاوتایەکی لە بواری زانستدا نەبووە، ناوی «شیھابەدین»، واتە «ئەستێرەی ئایین» بووە. لەبەر ئەوەی کوژرا وشەی مەقتوولیان بۆ ناوەکەی زیاد کرد. بەڵام زیاتر بە ناوی سوھرەوەردی ناسراوە. ئەم ناوەش لە ناوچەکەیەوە وەرگیراوە. بەڕەچەڵەک خەڵکی شاری سوھرەواردی ئێرانە. سوھرەوەرد شارۆچکەیەکی سەر بە زەنجانە و لە نێوان تەورێز و تاراندایە.

یەکێک لە کاریگەرترین فەیلەسوفەکانە لە فەلسەفەی دوای ئیسلامی ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاستدا. ئەو بە بیرۆکەکانی ڕێگای بۆ زۆربەی فەیلەسوفە موسڵمانەکان و زۆرێک لە فەیلەسوفەکانی ئەورووپی خۆش کرد. فەلسەفەی ئیشراقی فەلسەفەی سوھرەوەردییە.

سوھرەوەردی فەلسەفەیەکی نوێی بە ناوی فەلسەفەی ئیشراقی (ڕۆشنگەری) دروست کرد و بە ئاسانی دەتوانین بڵێین کاریگەری زۆری لەسەر ھەردوو فەیلەسوفەکانی ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاست و ئەورووپی ھەبووە. بۆ نموونە بێرگسۆن فەلسەفەی خۆی بە ناوی ئینتویشنیزم لە سوھرەوەردی وەرگرتووە و پەرەی پێداوە. وەک چۆن سوھرەوەردی کاریگەری لەسەر فەیلەسوفەکانی دوای خۆی ھەبوو، کاریگەری لەسەر فەیلەسوفەکانی پێش خۆیشی ھەبوو. زۆرترین کاریگەری زەردەشت و مەزداکیان لەسەرە. بناغەی فەلسەفەی سوھرەوەردی لەسەر وشەی ڕووناکی دامەزراوە. زەردەشت ئەمەی وەرگرت و بەم وشەیە فەلسەفەی خۆی دەستپێکرد. بە بڕوای سوھرەوەردی مرۆڤ لە ڕێگەی عەقڵ و بیرکردنەوە ناتوانێت بگاتە حەقیقەت. بۆ ئەوەی زانستی ڕاستەقینە بەدەست بھێنیت، پێویستە چێشت لێنان و سیروش (ئیلھام) بکرێت. مرۆڤەکان تەنھا لە ڕێگەی خواردن و خواردنەوە ڕاستییەکان دەدۆزنەوە. مرۆڤی زانا کە دڵی بە پاکی نەھێڵێتەوە، زیاتر وابەستەی دنیای مانا دەبێت و بەم شێوەیە دەگاتە ڕووناکی. سوھرەوەردی ڕووناکی وەک جەوھەری واقیع قبوڵ دەکات. بە وتەی ئەو لە ڕێگەی ڕووناکییەوە دەگەینە ڕاستی. وەک لە سەرەوە ئاماژەمان پێدا، بە بڕوای سوھرەوەردی، عەقڵی مرۆڤەکان ناتوانن بیانگەیەننە حەقیقەت. بۆ ئەوەی مرۆڤەکان لە حەقیقەت تێبگەن، پێویستە لە قووڵایی ناخی خۆیاندا پریشکێک بدۆزنەوە و بەو پریشکەکە بگەنە حەقیقەت.

سوھرەوەردی بڕوای بە جیاوازی جەستە و ڕۆح ھەیە. بە وتەی ئەو جەستە ھێمای تاریکییە و ڕۆح ھێمای ڕووناکییە. ڕۆح لە ڕێگەی ڕۆحەوە گەشە دەکات. ھەروەھا پێویستە جەستە بەڕۆژووبوون و بێخەوی ئارام بکرێتەوە بۆ ئەوەی ڕۆح ئازاد بێت و بەرکەوتنی لەگەڵ جیھانی ڕۆحی ھەبێت.

سوھرەوەردی بیرکردنەوەی عەقڵانی کۆکردەوە. بە بڕوای ئەو مەعریفەی عەقڵانی گرنگە، بەڵام ناتوانێت خۆی بگاتە قووڵایی بوون. چونکە بوون زۆر گەورەترە لە زانستە سنووردارەکانمان. بۆیە ئەو زانینەی کە عەقڵی مرۆڤ ناتوانێت پێی بگات، تەنیا لە ڕێگەی چێشت لێنانەوە دەتوانرێت بگات.

سوھرەوەردی سەد و دوو بەرھەمی نووسیوە. بیست و چوار لەم سەد و دوو بەرھەمە بێسەروشوێنن.