شارستانی پۆلدەشت
شارستانی پۆلدەشت یان شارستانی پارێزدەشت، یەکێک لە شارستانەکانی ئێرانە کە لە پارێزگای ئازەربایجانی ڕۆژاوا ھەڵکەوتووە. ناوەندی ئەم شارستانە شاری پۆلدەشتە. ئەم شارستانە ھاوسنورە لە باکورەوە لەگەڵ کۆماری ئۆتۆنۆمی ناخچەوان و شارستانی ماکۆ و لە باشوورەوە لەگەڵ شارستانی چایپارە و لە ڕۆژھەڵاتەوە لەگەڵ کۆماری ئۆتۆنۆمی ناخچەوان و لە ڕۆژاواوە لەگەڵ شارستانی شەوت و شارستانی ماکۆ.[١] لە ساڵی (٢٠٠٨) بە بڕیاری ئەنجومەنی وەزیرانی کۆماری ئیسلامی ئێران ئەم شارستانە لەرووی کارگێڕییەوە دابەشکراوە بۆ (٢) ناوچە (ناوچەی ناوەندی شارستانی پۆلدەشت و ناوچەی ئاراس) و (٤) گوندەوار و (٧١) گوند.[٢]
شارستانی پۆلدەشت
شھرستان پلدشت - Puldəşt şəhristanı | |
|---|---|
| Poldasht County | |
 جێگەی لە پارێزگای ئازەربایجانی ڕۆژاوا | |
 | |
| وڵات |  ئێران ڕۆژھەڵاتی کوردستان |
| پارێزگا | ورمێ |
| دەسەڵات | |
| • قیمقام | ئەکبەر عەبدوڵا نەژاد |
| ژمارەی دانیشتووان (٤٢،١٧٠) | |
| • سەرجەم | دانیشتوان |
| زمان و ئایین | |
| • زمان | کوردی (کرمانجی)، ئازەری |
| • ئایین | ئیسلام (سوننە، شیعە) |
| تەلەفۆن | ٠٤٤ |
| وێبگە | فرمانداری پلدشت |
پێکھاتەی دانیشتوان
دەستکاری- دانیشتوانی پۆلدەشت (٤٢١٧٠)کەسن، پێکھاتەی ئەم شارستانە ئاڵۆزەو لە دوو نەتەوەی سەرەکی پێکدێت کە ئەوانیش کورد و ئازەرین:.[٣][٤]
- کوردەکان لەم شارستانەدا ژمارەیان (٣٠٧٨٤) کەسە کەڕێژەیان دەکاتە ٧٣٪ی دانیشتوانی شارستانی پۆلدەشت.
- ئازەریەکان لەم شارستانەدا لە ئازەریە ئەفشاریەکانن و ژمارەیان (١١٣٨٦) کەسە کەڕێژەیان دەکاتە ٢٧٪ی دانیشتوانی شارستانی پۆلدەشت.
- ئایینی ئەم شارستانە زۆرینەی ئیسلامن و لە مەزھەبی سوننی و شیعەن، ھەرچەندە لەم شارستانەدا پێکھاتەی ئاینی و مەزھەبی جیا ھەیە بەڵام شارستانێکی ھێمن و ئاسایشە و ئەم جیاوازیانە نەبووەتە ھۆی جودایی و دووبەرەکی.
- ژمارەی دانیشتوانی شارۆچکەی پۆلدەشت دەکاتە (١١٣٤٧)کەس:
- ژمارەی گوندەکانی ئەم شارستانە (٧١) گوندە بەم پێیە دابەش دەبێت:
- گوندە کوردەکان (٤٤) گوندە ژمارەی دانیشتوانیان دەکاتە (١٨١٩٠) کەس. دەکاتە (٧١٪)ی دانیشتوانی گوند.
- گوندە ئازەریەکان (١٥) گوندە ژمارەی دانیشتوانیان دەکاتە (٧٢٦٢) کەس. دەکاتە (٢٩٪)ی دانیشتوانی گوند.
- گوندە تێکەڵەکان کە ژمارەیان (١٢) گوندە و ژمارەی دانیشتوانیان دەکاتە (٤٥٣٤) کەس، (٣٠٢٢)کەسی کوردە و (١٥١٢)کەسی ئازەریە.
- کەواتە ژمارەی دانیشتوانی کورد لەگوندەکاندا دەکاتە (٢١٢١٢)کەس بەڕێژەی (٧١٪)ی شارستانەکە.
- کەواتە ژمارەی دانیشتوانی ئازەری لەگوندەکاندا دەکاتە (٨٧٧٤)کەس بەڕێژەی (٢٩٪)ی شارستانەکە.
- کۆی ژمارەی دانیشتوانی شارستانی پۆلدەشت دەکاتە (٤٢١٧٠)کەس.
- ژمارەی کورد دەکاتە (٣٠٧٨٤) کەس کە دەکاتە ڕێژەی لە ٧٣٪ دانیشتوانی شارستانەکە.
- ژمارەی ئازەری دەکاتە (١١٣٨٦) کەس کە دەکاتە ڕێژەی لە ٢٧٪ دانیشتوانی شارستانەکە.
مێژوو
دەستکاری- مێژووی ئەم شارستانە ھەروەک مێژووی گشت شارستانەکانی کەی پارێزگای ئازەربایجانی ڕۆژاوا کە ببوون بە مەیدانی ململانێی نێوان دەسەڵات دارانی ئێرانی و ئیمپراتۆریەتیی عوسمانیی و ئیمپراتۆریەتیی ڕووسی، ئەمەش وەھای لە دەسەڵاتدارانی یەک بە دوایەکی ئێران کرد کەوا لەپاڵ داواکاری جوداخوازی کوردان بیر لە ھێنانی تورک زمانەکان بکەن وەک (ئازەری و ئەفشار و قەرەپاپاغ و ...) بۆ ئەم ناوچانە تاوەکو وەک ھێزێک لەدژی جوڵانەوەی کورد و بەرگری ھێزە عوسمانی و ڕووسەکان بەکاریان بھێنن و ئەمەش وەھای کرد کەوا دیمۆگرافیای ناوچەکە بگۆڕێت و نەتەوەیەک دروست بێت لە پەنای نەتەوەی کورددا.
- ئەم ڕووبەرەی لە ئێستادا پێی دەووترێت پۆلدەشت لە کۆندا بەشێک بووە لە ئورارتوو کە مێژووەکەی دەگەڕێتەوە بۆ (٣٥٠٠) بەر لەئێستا.
- یەکێک لە پاشماوەکانی سەردەمی ئورارتوو قەڵایەکی مێژووییە کەدەکەوێتە گوندی شیدی لەسەر گردێکە بە بەرزی (٥٠٠م)، لە بورجێکی وێران و چەند گڵکارییەکی شکاو دەرکەوتووە.
- یەکێکی کە لە پاشماوە دێرینەکان گۆڕستانێکی مێژووییە بەدووری (٢کم) لەشارۆچکەی پۆلدەشت، بەناوی قەڵای گاور ھەیە، بەڵام بەداخەوە خاپورکراوە و زۆری گۆڕەکان ھەڵدراوەتەوە و تاڵان کراون و لە ئێستادا ھەر ئەوەندە دەزانیین کە گۆڕستانێکە.
- دەرکەوتنی پاشماوەی شارێکی مێژووی لە سەرەتای جادەی پۆلدەشت - خۆی و کەدۆزرایەوە لەلایەن بەڕێوبەرایەتی کەشناسی و بەڵام لە ئێستادا فەرامۆش کراوەو ھیچ کنە و پشکنینێکی بۆ نەکراوە.
- لە دێرزەمانەوە ئەم شارستانە جێی کوردان بووە و بەتایبەتی ھۆزەکانی (میلان و جەلالیان) پێکھاتوون و کە گەرمیان و کوێستانیان تیادا کردووە و جێی لە وەڕگایان بووە، بەڵام لە ئێستادا لە پاڵ کورداندا ئازەریەکان نیشتەجێن کە لە دوو تیرە پەکھاتوون کە ئەمانەن:
- تیرەی (ئەحمەد ئۆغلی) بە سەرۆکایەتی (کەربەلای محەمەد ڕەحیمی باوکی عەلی بەگ) کە لەلای ڕاستی ڕووباری زەنگەبار نیشتەجێ بوون.
- تیرەی (سەیدلەر یان سەیدەکان)ە بەسەرۆکایەتی (سەید شوجاعەدین) لەنەوەی (میر فەخرەدینی غڵپایگانی)ە لە چەپی رووباری زەنگەبار نیشتەجێ بوون.
- لە ساڵی ١٩٢٥دا گوندی عەرەبلو کراوەتە (ناوچە) و سەر بە شارستانی ماکۆ بووە.
- لە ساڵی ٢٠١٠دا ئەم ناوچەیە کراوەتە شارستان و لە شارستانی ماکۆ جیاکرایەوە.
شوێنی مێژووی و گەشتیاری
دەستکاری- بازاڕی مەرزی پۆلدەشت (سەنم بوڵاغی)
- ڕووباری ئاراس
- بەنداوی ئاراس
- بازاڕی ماسی فرۆشان
- گەرماوی مێژووی گوندی پۆرناک
- گوندەکانی (سارخ سو و بەھلولاوا و قەڵاچوغ و ...)
- مۆنۆمێنتی عەرەبلو
سروشتی شارستان
دەستکاریچۆم و ڕوبار
دەستکاریلەم شارستانەدا دوو چۆمی سەرەکی ھەیە:[٦]
- ڕووباری ئاراس
- چۆمی زەنگەبار
ئاو و ھەوا
دەستکاریشارستانی پۆلدەشت ئاو و ھەوای ھەروەک ئاو و ھەوای ناوچەی ئازەربایجانە، بەھۆی بەرز و نزمی زۆر لە پەکھاتەی خاکەکەیدا و دووری لە دەریاوە وەھای کردووە کە ڕادەی شێی کەم بێت و ئاو و ھەوای لەزستاناندا سارد و ووشکە سەرمای ھەبێت و لە ھاویناندا گەرما و گرەی ھەبێت، ھەروەھا ڕێژەی باران بارین لەم شارستانەدا (٣٥٠ملم) ە کە وەھای کردووە نیمچە بیابان دەربکەوێت و زەوییەکانی نیوەی بەکەڵکی کشتوکاڵ بێت.
دابەشی کارگێڕی
دەستکاریڕوبەر
دەستکاریڕووبەری ئەم شارستانە دەکاتە (١٨٢٠کم٢)، وە کەوتووەتە باکوری ڕۆژھەڵاتی پارێزگای ئازەربایجانی ڕۆژاواوە، کەوتووەتە ڕۆژاوای ووڵاتی ئێران، ھەروەھا دەکاتە باکوری ڕۆژھەڵاتی کوردستان.
کارگێڕی
دەستکاریلەبەر ئەوەی لەڕوی کارگێڕییەوە سەربە دەوڵەتی ئێرانە دابەشی کارگێری ووڵاتی ئێران پێکھاتووە لە پارێزگا و شارستان و ناوچە(پەخش) و گوندەوار و گوند، شارستانی پۆلدەشت دابەشی کارگێڕییەکەی بەم جۆرە پێکھاتووە:
ناوچە
گوندستان (گوندەوار)
گوندستانی ناوچەی ناوەند:
گوندستانی چایپاساری ڕۆژھەڵات
دەستکاریلە ١٥ گوند پێکھاتووە:
گوندستانی زەنگەبار
دەستکاریلە ٢٩ گوند پێکھاتووە:
- بەھلولاوا (ناوەند)
- ئاغامیرکەندی
- ئاغۆتلوق
- ئۆروج محەمەدکەندی
- ئیسلام ئاوا
- پەناھکەندی
- پۆرناک
- پیلەسوار
- تەپەباشی پۆرناک
- جەمال ئاوا
- حاجی سۆفی
- دایلان کەندی
- ساختمان
- عەلی نەزەر
- فەتاح کەندی
- قارقولوقی خواروو
- قارقولوقی سەروو
- قڕکەندی
- قشڵامیش
- قەرەجالو
- قەرۆجالی
- قوتان
- قیقاج
- مەشھەدی میرزاکەندی
- مەلاکەندی
- مورادلوی خواروو
- مورادلوی ناوەڕاست
- میلاد شار
- نەزەرخان
گوندستانی ناوچەی ئاراس:
گوندستانی گەچلەراتی ڕۆژھەڵات
دەستکاریلە ١٨ گوند پێکھاتووە:
گوندستانی گەچلەراتی ڕۆژاوا
دەستکاریلە ٩ گوند پێکھاتووە:
پێکھاتەی نەتەوەی گوندەکان
دەستکاریشارستانی پۆلدەشت لە دوو نەتەوەی جیاواز پێکدێت کە ئەوانیش کورد و ئازەرین:[٧][٨][٩]
- ژمارەی گوندەکانی ئەم شارستانە (٧١) گوندە.
- ژمارەی گوندە کوردەکان (٤٤)ە.
- ژمارەی گوندە ئازەریەکان (١٥)ە.
- ژمارەی گوندە تێکەڵەکانی کورد و ئازەریەکان (١٢)ە.[١٠]
گوندە کورد نشینەکان
دەستکاریلە (٤٤) گوند پێکھاتووە:
- ئاغۆتلوق
- ئەلەویردی کەندی
- ئیسلام ئاوا
- ئینجەدەرە
- باژاڕۆک
- بەھلول کەندی
- بەھلولاوا
- پیزیک
- پیلەسوار
- تازەکەند، پۆلدەشت
- تەپەباشی پۆرناک
- تۆرەمیش
- جەمال ئاوا
- چەتۆکەندی
- چەخماقلوی خواروو
- حاجی سۆفی
- دایلان کەندی
- زەکەلی
- زەنگەنە، پۆلدەشت
- ساختمان
- سارخ سو
- شتلی
- شوربوڵاغی خواروو
- شوربوڵاغی سەروو
- شیبلوی کورد
- شیدی
- شێخ حەمزەلو
- عادل کەندی
- قڕکەندی
- قشڵامیش
- قەرەجالو
- قەرۆجالی
- قەڵاچوغ
- قوتان
- قورشاقلو
- قیقاج
- کەریم ئاوا، پۆلدەشت
- کۆلوس
- گرە
- گڤان
- گینگور
- مەلاکەندی
- مورادلوی خواروو
- میلاد شار
گوندە ئازەری نشینەکان
دەستکاریلە (١٥) گوند پێکھاتووە:
گوندە تێکەڵەی کورد و ئازەری
دەستکاریلە (٨) گوند پێکھاتووە:
ئەمانەش ببینە
دەستکاریسەرچاوەکان
دەستکاری- ^ «پایگای ئینتەرنێتی ئاماری ئێران» (بە فارسی).
{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: خاڵبەندیی زیادە (بەستەر) - ^ «وەشانی ئەرشیڤکراو». لە ڕەسەنەکە لە ٢٥ی نیسانی ٢٠١٩ ئەرشیڤ کراوە. لە ١ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٩ ھێنراوە.
- ^ {{|http://www.amar.org.ir/Default.aspx?tabid=549&agentType=View&PropertyID=1483%7C}}
- ^ {{|IranCensus2006|04}}
- ^ نەسیری، موژگان (١٣٩٥ ھەتاوی). جوگرافیا. تاران: ئەنجامی کتێب. ISBN 978-964-415-206-1.
{{cite book}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|year=(یارمەتی)ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: خاڵبەندیی زیادە (بەستەر) ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: ساڵ (بەستەر) - ^ محمدی، علی، تاریخ تکاب افشار، فصل اول - رودخانەھا صفحە ١٩–٢٠
- ^ http://wikimapia.org/
- ^ http://www.krso.net/ ٣ی شوباتی ٢٠٢٠ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
- ^ جەمیل ڕۆژبەیانی. «ووڵاتەکەت بناسە» (بە کوردی).
{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: خاڵبەندیی زیادە (بەستەر) - ^ «ناوەندی ئاماری ئێران، فایلی XLSی ئەنجامەکانی سەرژمێریی ساڵی ٢٠١١». لە ڕەسەنەکە لە ١٤ی تشرینی دووەمی ٢٠١٤ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٠ی ئەیلوولی ٢٠١٤ ھێنراوە.
| کۆمنزی ویکیمیدیا، میدیای پەیوەندیدار بە شارستانی پۆلدەشت تێدایە. |
