سەڵاح شەحادە
سەڵاح مستەفا محەممەد شەحادە (بە عەرەبی: صلاح شحادة ; ٢٤ی شوباتی ١٩٥٣ – ٢٢ی تەممووزی ٢٠٠٢) ئەندامی بزووتنەوەی ئیسلامی فەلەستینی حەماس بووە. سەرکردایەتی باڵی سەربازی لیواکانی عیزەدین قەسامی حەماس کردووە، تا تیرۆرکردنی لەلایەن ئیسرائیلەوە.[١][٢]
| سەڵاح شەحادە صلاح شحادة | |
|---|---|
| پەڕگە:Salah Shehade.jpg | |
| سەرۆکی قەسام | |
| پێشینە | یەحیا عەیاش |
| پاشینە | ئەحمەد جەعبەری |
| وردەکاریی تاکەکەسی | |
| لەدایکبوون | 24ی شوباتی 1953 بێت حانوون، غەززە |
| مردن | ٢٢ی تەممووزی ٢٠٠٢ (٤٩ ساڵ ژیاوە) غەززە |
| نەتەوە | فەلەستینی |
| پارتی سیاسی | حەماس |
| پیشە | سەرکردەی سەربازی، سیاسەتمەدار |
| ئایین | ئیسلام |
چالاکییەکان
دەستکاریشەحادە لە غەززە لەدایک بووە و لە ساڵی ١٩٨٧ەوە ئەندامی حەماس بووە و ھەر زوو بووە بە یەکێک لە سەرکردە کاریگەرەکانی ئەو گرووپە.[٣] لە ساڵانی ١٩٨٤ و ١٩٨٨ دوو جار لەلایەن دەسەڵاتدارانی ئیسرائیلەوە دەستگیرکراوە. دوای مردنی یەحیا عەیاش، لە ساڵی ١٩٩٦، شەحادە بووە سەرکردەیەکی باڵای گرووپەکە، لەگەڵ محەممەد زەیف و عەدنان غول
لە میانی ڕاپەڕینی ئەقسادا، ئیسرائیل شەحادەی تۆمەتبار کرد بە داڕشتنی چەندین ھێرش دژی سەرباز و مەدەنی ئیسرائیل لە کەرتی غەززە و لە ئیسرائیل خۆی. سزای دوازدە ساڵ زیندانی بەسەردا سەپێندرا بەڵام لە ١٤ی ئایاری ٢٠٠٠ ئازادکرا.[٤] باس لەوە کرا کە شەحادە دەستی ھەبووە لە بەرھەمھێنانی موشەکەکانی قەسام، و چەکی دیکەی دروستکراوی ماڵەوە، ھەروەھا قاچابردنی کەلوپەلی سەربازی بۆ ناو غەززە.[١]
شەحادە سەرکردایەتی باڵی سەربازی لیواکانی عیزەدین قەسامی حەماسی کرد لە ماوەیەکدا کە ھەڵمەتێکی ھێرشی خۆکوژی دژی ئامانجە مەدەنییەکانی ئیسرائیل بەخۆیەوە بینی کە بووە ھۆی کوژرانی سەدان ھاووڵاتی مەدەنی ئیسرائیل. وەک سەرۆکی باڵی سەربازی حەماس سەرپەرشتی فەرماندە مەیدانییەکانی حەماس لە غەززە و کەرتی ڕۆژاوای دەکرد و سیاسەتی ھێرشە تیرۆریستییەکانی حەماسیشی دیاری دەکرد.[٢]
تیرۆرکردن
دەستکاریلە ٢٢ی تەممووزی ٢٠٠٢، ھێزەکانی بەرگری ئیسرائیل ئەو ماڵەی کردە ئامانج کە شەحادە تێیدا دەژیا، بە بەکارھێنانی بۆمبێکی یەک تۆنی کە لەلایەن فڕۆکەیەکی ئێف ١٦ لە چارەکێکدا لە گەڕەکی دەراج لە شاری غەززە فڕێدرایە خوارەوە.[٥][٦] ھەشت خانوو بەتەواوی خاپوور بوون و نۆ خانوو بەشێوەی بەشەکی وێران بوون و ٢٠ خانووی دیکەش زیانیان بەرکەوتووە.[٦] پازدە کەس کوژراون کە شەحادە و ھاوسەر و کچەکەی و ھەروەھا حەوت ئەندامی بنەماڵەی مەتەر کە لە خانووی ھاوسێیان دەژیان.[٦] لە نێو کوژراوەکاندا حەوت منداڵیش ھەبوون.[٣] لە ئەنجامی ھێرشەکەدا لە نێوان ٥٠ بۆ ١٥٠ کەس بریندار بوون.[٦][٥]
٢٧ فڕۆکەوانی یەدەگ، لەنێویاندا ئیفتاچ سپێکتەر، نامەیەکی فڕۆکەوانەکانیان واژووکرد کە ڕەتیانکردەوە فڕینی تیرۆرکردن بەسەر غەززە و کەناری ڕۆژاوادا بفڕن وەک ناڕەزایەتییەک بەرامبەر بەو ئۆپەراسیۆنە.[٧]
کاردانەوەکان
دەستکاریئەم ھێرشە لەلایەن گەلانی دیکەی ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاست و ئەورووپای ڕۆژاوا و ئەمریکاوە ئیدانەیەکی بەرفراوانی لێکرا. ئاریێل شارۆن سەرەتا ستایشی کرد و بە «یەکێک لە گەورەترین سەرکەوتنەکانمان» ناوی برد، بەڵام دواتر بە یەدیعۆت ئەحرۆنۆتی وت کە «ئەگەر من دەرئەنجامەکەی بزانم، تیرۆرکردنەکەم دوادەخست».[٨] ھادی عەمر نووسیویەتی: «١٥٠ ملیۆن منداڵ و گەنج لە جیھانی عەرەبیدا ئێستا تەلەفزیۆنیان ھەیە، ھەرگیز، ھەرگیز لەبیریان ناچێتەوە کە گەلی ئیسرائیل و سەربازی ئیسرائیل و دیموکراسی ئیسرائیل چییان بەسەر منداڵانی فەلەستین کردووە».[٩]
وەڵامە یاسایییەکان
دەستکاریڕێکخراوەکانی مافی مرۆڤ لە سەرانسەری جیھان، لەنێویاندا ئیسرائیل، ڕەخنەی توندیان لە ھێرشەکە گرت و ڕایان گەیاند کە فڕێدانی بۆمبێکی یەک تۆنی بە ئەنقەست لە نیوەی شەودا بۆ سەر گەڕەکێکی چڕ و پڕی مەدەنی، یەکسانە بە تاوانی جەنگ. ھەروەھا بزووتنەوەی گوش شاڵۆم ھەڕەشەی ئەوەی کرد کە فڕۆکەوانەکە ڕادەستی دادگای نێودەوڵەتی لاھای بکات.[١٠] دان ھالوتز سەرۆکی ھێزی ئاسمانی ئیسرائیل کە لە کاتی بۆردومانەکەدا خۆی لە دەرەوەی وڵات بوو بەڵام ھێشتا وەک فەرماندەی ھێزی ئاسمانی ئەمریکا لێپرسینەوەی لەگەڵدا بوو، چاوپێکەوتنێکی لەگەڵ ھارێتز ئەنجامدا کە لە ٢١ی ئابی ٢٠٠٢ بڵاوکرایەوە. بۆ فڕۆکەوانەکانی وتی؛ [بۆ فڕۆکەوانەکان] کوڕان، دەتوانیت شەوانە بە باشی بخەویت. ھەروەھا بەڕێگەدا باش دەخەوم. ئێوە نین کە ئامانجەکان ھەڵدەبژێرن، ھەروەھا ئێوەش نەبوون کە ئامانجتان لەم حاڵەتە تایبەتەدا ھەڵبژاردووە. تۆ بەرپرسیار نیت لە ناوەڕۆکی ئامانجەکە. سێدارەدانەکەت تەواو نایاب بوو؛ و دووبارەی دەکەمەوە: لێرەدا ھیچ کێشەیەک نییە کە پەیوەندی بە ئێوەوە ھەبێت. تۆ بەتەواوی ئەو کارەت کرد کە ڕێنماییت کرابوو. تۆ ئەوەندە لە ملیمەترێک بۆ ڕاست و چەپ لەوە لات نەدا؛ و ھەرکەسێک کێشەی لەگەڵ ئەوەدا ھەبێت بانگھێشت دەکرێت بۆ بینینی من.
کاتێک پرسیاری ئەوەی لێکرا کە ئایا ئۆپەراسیۆنەکە لە ڕووی ئەخلاقییەوە ھەڵەیە بەھۆی زیانگەیاندن بە ھەندێک لە خەڵکی مەدەنی، ھالوتز وەڵامی دایەوە کە پلاندانانەکە ڕەچاوکردنی ئەخلاقی لەخۆدەگرێت و ھەڵەیەک یان ڕووداوێک نەبووەتە ھۆی ئەوەی کە ئەو کارە بەو شێوەیە بێت. کاتێک پەیامنێرەکە پرسیاری ھەستی فڕۆکەوانێک کرد کاتێک بۆمبێک دەخاتە خوارەوە، ھالوتز وەڵامی دایەوە؛ نەخێر ئەوە پرسیارێکی شەرعی نییە و ناکرێ. بەڵام ئەگەر سەرەڕای ئەوەش بتەوێت بزانیت ھەست بە چی دەکەم کاتێک بۆمبێک ئازاد دەکەم، پێت دەڵێم: ھەست بە لێدانێکی سووک دەکەم بۆ فڕۆکەکە لە ئەنجامی ئازادکردنی بۆمبەکە. دوای چرکەیەک نەما و ئەوە تەنھا شتێکە. ئەوە ھەست دەکەم.
لە ھەمان چاوپێکەوتندا ھالوتز ئەو گرووپە چەپانەی ئیدانە کرد کە ھێرشیان کردە سەر فڕۆکەوانەکان و داوای کرد بە تاوانی " خیانەت " دادگایی بکرێن:
- ئایا ئەمە ئەو جەماوەرەیە کە ھێزەکانی بەرگری ئیسرائیل ڕۆژ لە دوای ڕۆژ شەڕیان بۆ دەکات؟ ھەموو ئەو دڵە خوێناویانەی کە زراویان ھەیە کە شێوازەکانی مافیۆسۆ بۆ ڕەشبگیری دژی شەڕڤانان بەکاربھێنن – بیرم ناچێتەوە کە ھەرگیز ھەڕەشەی ڕادەستکردنی یەکێک لە تیرۆریستە کەوانەیییەکانیان کردووە، ئەو تیرۆریستانە کە زۆرێک لە خەڵکی مەدەنی ئیسرائیلیان کوشتووە، بە لاھای. ئەوەی لەسەر ئەو کەسانە دەبێت بیڵێم ئەوەیە کە ئەمە دیموکراسییە، کە ھەموو کەسێک دەتوانێت ھەمیشە بۆچوونی خۆی دەرببڕێت؛ بەڵام بۆ ئەوەی خیانەتکار نەبێت.
[چاوپێکەوتنکار] ئایا پێشنیار دەکەیت کە ئەندامانی گرووپی گوش شاڵۆم ("بلۆکی ئاشتی") کە ئەو لێدوانانەیان داوە، بە تاوانی خیانەت دادگایی بکرێن؟
- [ھالوتز] دەبێت بڕگەیەکی دروست لە یاساکەدا بدۆزینەوە و لە ئیسرائیل دادگایییان بکەین. بەڵێ. تۆ ویستت باسی ئەخلاقم لەگەڵ بکەیت، منیش دەڵێم دەوڵەتێک کە خۆی ناپارێزێت، بە بێ ئەخلاقی مامەڵە دەکات. دەوڵەتێک کە پشتی شەڕڤانانی نەکات، لە ژیاندا نامێنێت. خۆشبەختانە دەوڵەتی ئیسرائیل پشتگیری لە چەکدارەکانی دەکات. ئەم کەمینە دەنگخۆشە بەڵام کەم بایەخە، کاتە تاریکەکانی مێژووی گەلی جوولەکە دەھێنێتە بەرچاو، کە کەمینەیەک لە نێو ئێمەدا چوون و لەسەر بەشێکی دیکەی میللەتەکە ئاگاداریان کردەوە. نابێت ئەوە دووبارە ببێتەوە. کێ باوەڕی بەوە دەکرد کە فڕۆکەوانانی ھێزی ئاسمانی ئۆتۆمبێلەکانیان ببینن کە بە سپرا بۆیاخ کراوە بە گرافیتی دڕندە بەھۆی ئەرکێکەوە کە ئەنجامی دەدەن؟[١٠]
دوای تیرۆرەکە، ھێزەکانی بەرگری ئیسرائیل و شین بێت لێکۆڵینەوەیەکی ھاوبەشیان لە ڕووداوەکە دامەزراند و دۆزینەوەکانیان لە ٢ی ئابی ٢٠٠٢دا پێشکەش بە وەزیری بەرگری بینامین بن ئەلیزەر کرد. لێکۆڵینەوەکە بەو ئەنجامە گەیشتوە کە ئەو ڕێکار و ھەڵسەنگاندنە ئۆپەراسیۆنانەی کە لە ئۆپەراسیۆنەکەدا پەیڕەوکراون «دروست و پیشەیی» بوون، و ئۆپەراسیۆنەکە بووەتە ھۆی لەناوبردنی «سەرکردەیەکی گەورەی تیرۆریستی». بەڵام لێکۆڵینەوەکە کەموکوڕی لە ھەواڵگری بەردەست و شیکاری ھەواڵگری سەبارەت بە بوونی خەڵکی مەدەنی لە نزیک شەحادە دۆزییەوە. لە لێکۆڵینەوەکەدا دەرکەوتووە، ئەگەر ھەواڵگری بە دڵنیایییەوە ئاماژەی بە بوونی خەڵکی سڤیل لە دەوروبەری شەحادە بکردایە، ئەوا کات یان شێوازی چالاکییەکە دەگۆڕدرا، «وەک چۆن لە ڕابردوودا ژمارەیەک جار ئەنجامدرا».[١١][١٢]
لە کانوونی دووەمی ٢٠٠٥، سکاڵایەکی چینایەتی لەلایەن سەنتەری مافە دەستوورییەکان تۆمارکرا، کە بەڕێوەبەری پێشووی شین بێت ئەڤراھام دیچتەر، سەرۆکی سەربازی بەرپرسی ئۆپەراسیۆنەکە، وەک تاکە تۆمەتبار ناوی ھێنا. بە ئاماژەدان بە تایبەتی بە کوشتنی شەحادە، داواکارییەکە باس لەوە دەکات کە دیچتەر "پەرەپێدان و جێبەجێکردن و پەرەپێدانی پراکتیکی کوشتنی ئامانجدار "، بە ئاماژەدان بە کوشتنی زیاتر لە ٣٠٠ سەرکردەی فەلەستین و قوربانییەکانی نێوان سەدان تەماشاکەر، داواکارییەکە بانگەشەی ئەوە دەکات کە تیرۆرکردن بەپێی یاسا نایاسایییە یاسای نێودەوڵەتی.[١٣]
لە ساڵی ٢٠٠٧دا داواکاری گشتی دەوڵەتی ئیسرائیل ڕای گەیاند کە کۆمیسیۆنێکی سەربەخۆی لێکۆڵینەوە لە مردنی ئەو ١٤ ھاووڵاتییە مەدەنییە بێتاوانەی فەلەستینی بەڕێوەدەچێت، ئەمەش دوای داواکارییەکی یەش گڤول.[٥] ئەم کۆمیسیۆنە بە سەرۆکایەتی زڤی ئینبار لە شوباتی ٢٠٠٨ دەستی پێکردووە. دۆزینەوەکانی لە شوباتی ٢٠١١،[١٤] بە فەرمی بۆ ڕای گشتی بڵاوکرانەوە و «شکستی کۆکردنەوەی زانیاری ھەواڵگری» و «ھیچ نیازێکی پێشوەختە بۆ کوشتنی ھاووڵاتیانی مەدەنی» دەرکەوت، ڕاپۆرتیان دا کە فەرماندەکان نەیانزانیبوو کە کەسانی بێتاوان لە بیناکەدا ھەن لەو کاتەدا، و… کە ئەگەر بیانزانیبایە ھەڵیان دەگرت.[١٥]
لە مانگی یەکی ساڵی ٢٠٠٩، بینەرانی نیشتمانی کە دادگایەکی باڵای تایبەت و ناوازەیە لە ئیسپانیا، دەستیکرد بە لێکۆڵینەوە لە تاوانەکانی جەنگ لە ھێرشەکەدا کە شەحادە کوژرا، لەگەڵ ئەو کەسانەی لێکۆڵینەوەیان لەگەڵدا کراوە لەوانە مۆفاز، دیچتەر، بینامین بن ئەلیزەر، مۆشێ یاعلۆن، دۆرۆن ئەلمۆگ، جیۆرا ئایلاند و مایک ھێرزۆگ.[١٦][١٧] بڕیارێکی دادگای خوارەوە بڕیاری لێکۆڵینەوەی لە کوشتنی شەحادە دەرکرد.[١٧] دادگای تێھەڵچوونەوەی ئیسپانیا بڕیارەکەی دادگای خوارەوەی ڕەتکردەوە و لە تانەدان لە مانگی نیسانی ٢٠١٠دا دادگای باڵای ئیسپانیا بڕیاری دادگای تێھەڵچوونەوەی لە دژی ئەنجامدانی لێکۆڵینەوەیەکی فەرمی سەبارەت بە کوشتنی شەحادە بە ئامانجی IDF لە ساڵی ٢٠٠٢ پشتڕاستکردەوە.[١٧] م.[١٨]
سەرچاوەکان
دەستکاری- ^ ئ ا «Salah Shehade». Jewish Virtual Library. لە ٢٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٤ ھێنراوە.
- ^ ئ ا «Shehade was high on Israel most-wanted list». CNN. ٢٣ی تەممووزی ٢٠٠٢. لە ٢٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٤ ھێنراوە.
- ^ ئ ا Goldenberg، Suzanne (23 July 2002). «12 dead in attack on Hamas». The Guardian. لە 28 June 2019 ھێنراوە.
{{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|access-date=و|date=(یارمەتی) - ^ Journal of Palestine Studies, 116, Volume XXIX, no 4, Summer 2000 by Michele L. Kjorlien of the New York Times (15-17 May 2000), Washington Post (15 May 2000), Washington Jewish Week (18 May 2000).
- ^ ئ ا ب Yoaz، Yuval (١٩ی ئەیلوولی ٢٠٠٧). «State commission to examine civilian deaths in 2002 Shehade assassination». Haaretz. لە ٥ی ئابی ٢٠١٠ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ١٩ی ئابی ٢٠٢٤ ھێنراوە.
- ^ ئ ا ب پ Fernández Estrada، Javier (٢١ی ئەیلوولی ٢٠٠٩). «Appeal to the Spanish Supreme Court» (PDF). لە ڕەسەنەکە (PDF) لە ٣ی ئەیلوولی ٢٠١٠ ئەرشیڤ کراوە.
- ^ O'Loughlin، Ed (٢٥ی ئەیلوولی ٢٠٠٣). «Israeli pilots' stand of conscience». smh.com.au. لە ڕەسەنەکە لە ٢٠ی ئەیلوولی ٢٠١١ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢١ی تشرینی دووەمی ٢٠١٤ ھێنراوە.
- ^ Thomas، June (٢٦ی تەممووزی ٢٠٠٢). «Israel Hits and Misses». Slate. لە ١١ی ئایاری ٢٠١٥ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٤ ھێنراوە.
- ^ Amr، Hady (٢٧ی تەممووزی ٢٠٠٢). «Outside View: The Middle East, reversed». United Press International. لە ٢٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٤ ھێنراوە.
- ^ ئ ا Levy-Barzilai، Vered (٢١ی ئابی ٢٠٠٢). «The high and the mighty». Ha'aretz. لە ٨ی تشرینی یەکەمی ٢٠٠٣ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ١٩ی ئابی ٢٠٢٤ ھێنراوە.
- ^ «Findings of the inquiry into the death of Salah Shehade». Israeli Foreign Ministry. ٢ی ئابی ٢٠٠٢. لە ڕەسەنەکە لە ١٧ی کانوونی دووەمی ٢٠٠٩ ئەرشیڤ کراوە.
- ^ «Salah Shehadeh - Special Investigatory Commission». Israel Prime Minister's Office. ٢٧ی شوباتی ٢٠١١. لە ٢٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٤ ھێنراوە.
- ^ «USA blames former Israeli security chief for bomb deaths in Gaza City». Pravda. ٩ی کانوونی یەکەمی ٢٠٠٥. لە ڕەسەنەکە لە ٩ی شوباتی ٢٠٠٦ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٩ی ئابی ٢٠٢٤ ھێنراوە.
- ^ תקציר דו"ח הועדה המיוחדת לבחינת פעולת סיכול ממוקד- צלאח שחאדה. www.pmo.gov.il. لە ڕەسەنەکە لە ٢١ی تەممووزی ٢٠١٨ ئەرشیڤ کراوە. لە ٧ی ئایاری ٢٠١٦ ھێنراوە.
- ^ Mizroch، Amir (١١ی حوزەیرانی ٢٠٠٩). «Spanish court to decide on Gaza trial». Jerusalem Post. لە ٢٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٤ ھێنراوە.
- ^ «Israeli officials forming united front against Spanish lawsuit». YNet. ٢ی شوباتی ٢٠٠٩. لە ٢٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٤ ھێنراوە.
- ^ ئ ا ب Izenberg، Dan (١٩ی نیسانی ٢٠١٠). «Universal jurisdiction victory in Spain but battle goes on». The Jerusalem Post. لە ١٠ی تشرینی دووەمی ٢٠١٠ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٠ی ئایاری ٢٠١٠ ھێنراوە.
- ^ «Israel minister feared UK arrest». BBC. ٥ی تشرینی یەکەمی ٢٠٠٩. لە ٢٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٤ ھێنراوە.
