سێکوچکەی بابان
سێکوچکەی بابان بەو سێ شاعیرە کوردە دەوترێ (نالی، سالم و کوردی)، ئەم سێ شاعیرە ڕێبەری و دامەزرێنەری شیعری کلاسیکی کوردی بوون لە سەردەمی میرنشینی بابان.[١]
نالی
دەستکارینالی ناوی خدرە (١٨٠٠–١٨٥٦)[٢] کوڕی ئەحمەدی شاوەیسی ئاڵی بەگی میکایلیە لە گوندی خاک و خۆڵ، لە دەشتی شارەزوور ھاتوەتە دنیاوە. ھەر لە تەمەنی منداڵی نراوەتە بەر خوێندن لە حوجرە. لە سەرەتاوە وردەکتێبی فارسی و قورئانی خوێندووە، دواتر زانستەکانی تری قورئان و فەرموودە و سەرف و نەحو و کەلام، بەلاغە، و فەلەک و فیقھ و سیرەی خوێندووە. تا خوێندنی ئەمانەی تەواو کردووە و دواتر ئیجازەی عیلمی وەرگرتوو، لە چەندەھا شوێن وەک سنە و سابڵاخ و ھەڵەبجە و سلێمانی و لای چەندەھا مامۆستای باشی ئەو سەردەمەی خۆی خوێندویەتی. دوای تەواوبوونی خوێندنەکەی، نالی مەلایەکی باش و ڕۆشنبیرێکی گەورەی لێدەردەچێت، بێجگە لە زاراوەی دەیکی کە کوردی بووە فارسی و تورکی و عەرەبیشی بە باشی زانیوە، تەنانەت شیعریشی پێ نووسیوون. دەکرێت بوترێت نالی شاعیر بەردی بناغە و دامەزرێنەری قوتابخانەی شیعری بابان بووە و یەکێک بووە لە گەوەرەترین شاعیرانی سۆرانی لە سەردەمی خۆی و لە ئێستاشدا.
سالم
دەستکاریعەبدوڕەحمان بەگی ساحێبقران (١٨٠٠-١٨٦٦) ناسراو بە سالم ھۆنراوەنووسێکی کلاسیکی زمانی کوردی بووە. سالم و مستەفا بەگی ساحێبقران ناسراو بە کوردی ئامۆزای یەکترن. سالم کوڕی محەممەد بەگی کوڕی ئەحمەد بەگی ساحێبقرانە و لە ساڵی ١٨٠٠دا لە شاری سلێمانی ھاتوەتە دنیا. لە ساڵی ١٨٦٦دا مردووە و لە گردی سەیوان لە شاری سلێمانی بە خاک سپێردراوە.
کوردی
دەستکاریمستەفا بەگی کوڕی مەحموود بەگی ساحێبقڕان، ناسراو بە کوردی، لە ساڵی ١٨١٢ز لە سلێمانی لەدایک بووە، ھەر لە سلێمانی لە ساڵی ١٨٥٠ز کۆچی دوایی کردووە و لە گردی سەیوان نێژراوە. شاعیر وەکو منداڵانی سەردەمەکەی خۆی لە حوجرە فێری خوێندەواری بووە، بەڵام درێژەی بە خوێندن نەداوە بۆ ئەوەی ببێتە مەلا. مستەفا بەگی کوردی بە یەکێک لە کۆڵەکەکانی قوتابخانەی شیعری بابان لەقەڵەم دەدرێت، بەڵام بەداخەوە بەرھەمێکی کەمی شاعیر کەوتووەتە دەست خوێنەران جگە لەوەش کە ناوی شاعیر لەتەک نالی و سالمەوە دێت، بەڵام وەکو پێویست ئاوڕی لێنەدراوەتەوە.
نامە گۆڕینەوەکەی نالی و سالم
دەستکارینامە گۆڕینەوەکەی نالی و سالم ئاماژەیە بە گۆڕینەوەی نامەی شێعری لە نێوان دوو شاعیری بەناوبانگی کورد، سالم و نالی لە سەدەی نۆزدەیەمدا. جگە لە گرنگیی ئەدەبیی دوو نامەکە یان دوو قەسیدەکە، گرنگییەکی مێژوویی تایبەتیشیان ھەیە و بارودۆخی مێژوویی ئەو کاتەی سلێمانی تا ڕادەیەک پیشان دەدەن.
نالی لە دوای ڕووخانی میرنشینی بابان، سلێمانی بە جێ دەھێڵێ و ڕوو لە شام دەکا. لەوێوە قەسیدەیەکی درێژ وەکو نامەیەک بۆ سالم دەنێرێت و باسی دوورە وڵاتیی خۆی لە شام دەکات و ھەست و تاسەی دووری نیشتمان و شارەزوور و سلێمانی دەردەبڕێت. سلێمانی لەو کاتەدا لە لایەن عوسمانییەکانەوە داگیرکرابوو و میرنشینی بابان ڕووخابوو. سالمیش لە وەڵامدا قەسیدەیەکی درێژی بۆ دەنووسێت و ھەردووکیان بە خەیاڵ و بە بادا، نامەکانیان دەنێرن.
سەرچاوەکان
دەستکاری- ^ «وەشانی ئەرشیڤکراو». لە ڕەسەنەکە لە ٢٩ی نیسانی ٢٠١٦ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٨ی شوباتی ٢٠١٥ ھێنراوە. ٢٩ی نیسانی ٢٠١٦ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
- ^ کوڕی ئەحمەدی شاوەیسی ئاڵی بەگی میکایلیە لە گوندی خاک و خۆڵ ڕادیۆ ناوخۆ ١٤ی تشرینی دووەمی ٢٠١٣ لە Archive.is، ئەرشیڤ کراوە
- دیوانی نالی، لێکۆڵینەوە و لێکدانەوەی مەلا عەبدولکەریم مودەریس و فاتح عەبدولکەریم، چاپخانەی کۆڕی زانیاری کورد – بەغدا، ١٩٧٦
