سوورەتی مەککەیی

سوورەتە مەککییەکان بریتی یە لەو (سوورەت یان ئایەت) کە جبریل - علییە سلام ‏- دایبەزاندووەتە سەر پێغەمبەر (‏ﷺ‏) لە پێش کۆچکردنی پێغەمبەر (‏ﷺ‏) بۆ(مەدینە)، ‏باداگرتنەکە لەدەرەوەی (مەککە)ش بوو بێت. ‏

سوودەکانی ئایەتەکانی مەککە

لە قورئانی پیرۆزدا ھەشتا و پێنج سوورەتی مەککەی ھەیە، ھەروەھا بیست و نۆ سوورەتی مەدەنی بەپێی فەرموودەی جیاواز. لە باسکردنی سوودەکاندا، ئەوەی گرنگترین ئایەتەکانی مەککە جیادەکاتەوە، کورتی ئایەتەکانیان، کە تایبەتمەندن بە کورتی، سەرزەنشت، ئاگادارکردنەوە، شێوازی توند، و وشەی ھەڵبژێردراو و سەرنجڕاکێش بۆ ڕاکێشانی سەرنج بۆ واقیعەکانی گەردوون؛ و ڕۆحە بێباکانە و ھەستە گێژاوەکان لە کاریگەری داب و نەریتی پێش ئیسلام دەھەژێنن و ئارگیومێنت و بەڵگەی عەقڵی یەکلاکەرەوە و بەڵگەی زیندووبوونەوە دابمەزرێنن و نموونەی ئەوەش بخەنەڕوو، و تەحەدای عەرەبەکانی پێش ئیسلام بکەن بۆ قسەکردنیان بۆ ھێنانی قورئانێکی لەو شێوەیە، و باس لە چیرۆکی ڕابردوو و لەناوچوونی درۆزنەکان بکەن. لە زۆرێک لە سوورەتکانی مەککەدا بۆمان دەردەکەوێت کە تیشک دەخاتە سەر بناغەکانی ئیمان، وەک سورەتی ئەنعام و سورەتی نەحل کە ئایەتەکانیان باس لە یەکتاپەرستی و دامەزراندنی دڵ و ڕووح و بەڵگە لەسەری دەکات، و سوورەتی قیامەت لەو سوورەتانەن کە باسیان لە سەلماندنی واقیعی ڕۆژی دوایی و زیندووبوونەوەی دوای مردن بۆ حساب و پاداشت و بەڵگەی سەلماندنی دەکرد.

خەسڵەتەکانی سوورەتی مەککەیی

ئەو سووڕەتانەی لە شاری مەککە دابەزیوون دەستەواژەی (کلا) تێدایە وبەمەش دەبێتە سوورەتی مەککەیی، زۆرینەی ئەو سوورەتانەش لە بەشی نیوەی کۆتایی قورئانن.
ھەر سووڕەتێک کە خودای گەورە تێیدا فەرموویەتی (یا ایھا الناس) و خودای گەورە تێیدا نەیفەرمووە (یا ایھا الذین امنو)، ئەوا سوورەتی مەککەیییە، تەنھا سوورەتی حەج نەبێت کە خودای گەورە تێیدا فەرمووە (ێا ایھا الذین امنو ارکعوا و اسجدوا) و زۆرینەی زانایان ئەم سووڕەتە بە سوورەتی مەککەیی دادەنێنن.
ھەموو ئەو سووڕەتانەی کە باس لە چیرۆکی پێغەمبەران دەکات و باس لە نەتەوە و میللەتانی پێشووتر دەکات، ئەوا سووڕەتی مەککەیییە تەنھا سووڕەتی البقرە نەبێت.
ھەر سووڕەتێک باسی چیرۆکی پێغەمبەر ئادەم (علییە السلام) و ئیبلیس بکات ئەوا سووڕەتێکی مەککەیییە، تەنھا سووڕتی البقرە نەبێت.
ئەو سووڕەتانە کە بە پیتەکان دەستی پێکردوە وەک (الم) و (الر) و ئەوانی دیکەش ئەوا سووڕەتی مەککەیین، تەنھا سووڕەتی البقرە و سووڕەتی ال عمران نەبێت.

ھەروەھا تایبەتمەندییەکانی سووڕەتی مەککەیی بریتی بوو لە داواکردن بۆ یەکخواپەرستی و ھاوبەشی نەکردن (شرک) بۆ اللە لە پەرستن، چونکە تاکە خودایە کە شایەنی پەرستنە، ھەروەھا لە سوورەتە مەککەیییەکان باس لە ڕۆژی دوایی و پاداشت و سزای ئەو ڕۆژە دەکات و باس لە دۆزەخ و سزاکانی کراوە لەگەڵ باسی بەھەشت و نیعمەتەکانی، ھەروەھا یەکێکی دیکە لە تایبەتمەندییەکانی ئەوەیە کە دەستەواژەکانی کورتن و وشەکانی بەھێزن

پێڕستی سووڕەتەکان

پێڕستی سووڕەتەکانی مەککەیی:

سووڕەت	ژمارەکەی^[١]	لاپەڕەکەی^[٢]	ژمارەی ئایەتەکانی^[١] (پەپێی گێڕانەوەی حەفس لە عاسمەوە)	جۆرەکەی بەپێی شوێنی دابەزین^[١]	نۆرەی دابەزین^[٣]^[٤]^[٥]	سوژدە لەخۆ دەگرێت^[٦]
فاتیحە	١	١	٧	مەککەیی	٥	نەخێر
ئەنعام	٦	١٢٨	١٦٥	مەککەیی	٥٥	نەخێر
ئەعڕاف	٧	١٥١	١٠٦	مەککەیی	٣٩	بەڵێ-ئایەتی ٢٠٦
یوونوس	١٠	٢٠٨	١٠٩	مەککەیی	٥١	نەخێر
ھوود	١١	٢٢١	١٢٣	مەککەیی	٥٢	نەخێر
یووسوف	١٢	٢٣٥	١١١	مەککەیی	٥٣	نەخێر
ئیبڕاھیم	١٤	٢٥٥	٥٢	مەککەیی	٧٢	نەخێر
حیجر	١٥	٢٦٢	٩٩	مەککەیی	٥٤	نەخێر
نەحل	١٦	٢٦٧	١٢٨	مەککەیی	٧٠	بەڵێ-ئایەتی ٤٩
ئیسڕا	١٧	٢٨٢	١١١	مەککەیی	٥٠	بەڵێ-ئایەتی ١٠٧
کەھف	١٨	٢٩٣	١١٠	مەککەیی	٦٩	نەخێر
مەڕیەم	١٩	٣٠٥	٩٨	مەککەیی	٤٤	بەڵێ-ئایەتی ٥٨
تاھا	٢٠	٣١٢	١٣٥	مەککەیی	٤٥	نەخێر
ئەنبیا	٢١	٣٢٢	١١٢	مەککەیی	٧٣	نەخێر
موئمینوون	٢٣	٣٤٢	١١٨	مەککەیی	٧٤	نەخێر
فوڕقان	٢٥	٣٥٩	٧٧	مەککەیی	٤٢	بەڵێ-ئایەتی ٦٠
شوعەڕا	٢٦	٣٦٧	٢٢٧	مەککەیی	٤٧	نەخێر
نەمل	٢٧	٣٧٧	٩٣	مەککەیی	٤٨	بەڵێ-ئایەتی ٢٥
قەسەس	٢٨	٣٨٥	٨٨	مەککەیی	٤٩	نەخێر
عەنکەبووت	٢٩	٣٩٦	٦٩	مەککەیی	٨٥	نەخێر
ڕووم	٣٠	٤٠٤	٦٠	مەککەیی	٨٤	نەخێر
لوقمان	٣١	٤١١	٣٤	مەککەیی	٥٧	نەخێر
سەجدە	٣٢	٤١٥	٣٠	مەککەیی	٧٥	بەڵێ-ئایەتی ٢٥
سەبا	٣٤	٤٢٨	٥٤	مەککەیی	٥٨	نەخێر
فاتر	٣٥	٤٣٤	٤٥	مەککەیی	٤٣	نەخێر
یاسین	٣٦	٤٤٠	٨٣	مەککەیی	٤١	نەخێر
ساففات	٣٧	٤٤٦	١٨٢	مەککەیی	٥٦	نەخێر
ساد	٣٨	٤٥٣	٨٨	مەککەیی	٣٨	بەڵێ-ئایەتی ٢٤
زوممەڕ	٣٩	٤٥٨	٧٥	مەککەیی	٥٩	نەخێر
غافر	٤٠	٤٦٧	٨٥	مەککەیی	٦٠	نەخێر
فوسسیلەت	٤١	٤٧٧	٥٤	مەککەیی	٦١	بەڵێ-ئایەتی ٢٤
شوڕا	٤٢	٤٨٣	٥٣	مەککەیی	٦٢	نەخێر
زوخڕوف	٤٣	٤٨٩	٨٩	مەککەیی	٦٣	نەخێر
دوخان	٤٤	٤٩٦	٥٩	مەککەیی	٦٤	نەخێر
جاسیە	٤٥	٤٩٩	٣٧	مەککەیی	٦٥	نەخێر
ئەحقاف	٤٦	٥٠٢	٣٥	مەککەیی	٦٦	نەخێر
قاف	٥٠	٥١٨	٤٥	مەککەیی	٣٤	نەخێر
زاریات	٥١	٥٢٠	٦٠	مەککەیی	٦٧	نەخێر
تووڕ	٥٢	٥٢٣	٤٩	مەککەیی	٧٦	نەخێر
نەجم	٥٣	٥٢٦	٦٢	مەککەیی	٢٣	بەڵێ-ئایەتی ٦٢
قەمەڕ	٥٤	٥٢٨	٥٥	مەککەیی	٣٧	نەخێر
واقعە	٥٦	٥٣٤	٩٦	مەککەیی	٤٦	نەخێر
مولک	٦٧	٥٦٢	٣٠	مەککەیی	٧٧	نەخێر
قەلەم	٦٨	٥٦٤	٥٢	مەککەیی	٢	نەخێر
حاققە	٦٩	٥٦٦	٥٢	مەککەیی	٧٨	نەخێر
مەعارج	٧٠	٥٦٨	٤٤	مەککەیی	٧٩	نەخێر
نووح	٧١	٥٧٠	٢٨	مەککەیی	٧١	نەخێر
جن	٧٢	٥٧٢	٢٨	مەککەیی	٤٠	نەخێر
موزەممل	٧٣	٥٧٤	٢٠	مەککەیی	٣	نەخێر
موددەسیر	٧٤	٥٧٥	٥٦	مەککەیی	٤	نەخێر
قیامە	٧٥	٥٧٧	٤٠	مەککەیی	٣١	نەخێر
ئینسان	٧٦	٥٧٨	٣١	مەدینەیی	٩٨	نەخێر
موڕسەلات	٧٧	٥٨٠	٥٠	مەککەیی	٣٣	نەخێر
نەبەء	٧٨	٥٨٢	٤٠	مەککەیی	٨٠	نەخێر
نازیعات	٧٩	٥٨٣	٤٦	مەککەیی	٨١	نەخێر
عەبەس	٨٠	٥٨٥	٤٢	مەککەیی	٢٤	نەخێر
تەکویر	٨١	٥٨٦	٢٩	مەککەیی	٧	نەخێر
ئینفتاڕ	٨٢	٥٨٧	١٩	مەککەیی	٨٢	نەخێر
موتەففیفین	٨٣	٥٨٧	٣٦	مەککەیی	٨٦	نەخێر
ئینشقاق	٨٤	٥٨٩	٢٥	مەککەیی	٨٣	بەڵێ-ئایەتی ٢١
بوڕووج	٨٥	٥٩٠	٢٢	مەککەیی	٢٧	نەخێر
تارق	٨٦	٥٩١	١٧	مەککەیی	٣٦	نەخێر
ئەعلا	٨٧	٥٩١	١٩	مەککەیی	٨	نەخێر
غاشیە	٨٨	٥٩٢	٢٦	مەککەیی	٦٨	نەخێر
فەجڕ	٨٩	٥٩٣	٣٠	مەککەیی	١٠	نەخێر
بەلەد	٩٠	٥٩٤	٢٠	مەککەیی	٣٥	نەخێر
شەمس	٩١	٥٩٥	١٥	مەککەیی	٢٦	نەخێر
لەیل	٩٢	٥٩٥	٢١	مەککەیی	٩	نەخێر
زوحا	٩٣	٥٩٦	١١	مەککەیی	١١	نەخێر
شەڕح	٩٤	٥٩٦	٨	مەککەیی	١٢	نەخێر
تین	٩٥	٥٩٧	٨	مەککەیی	٢٨	نەخێر
عەلەق	٩٦	٥٩٧	١٩	مەککەیی	١	بەڵێ-ئایەتی ١٩
قەدڕ	٩٧	٥٩٨	٥	مەککەیی	٢٥	نەخێر
بەیینە	٩٨	٥٩٨	٨	مەدینەیی	١٠٠	نەخێر
زەلزەلە	٩٩	٥٩٩	٨	مەدینەیی	٩٣	نەخێر
عادیات	١٠٠	٥٩٩	١١	مەککەیی	١٤	نەخێر
قارعە	١٠١	٦٠٠	١١	مەککەیی	٣٠	نەخێر
تەکاسوڕ	١٠٢	٦٠٠	٨	مەککەیی	١٦	نەخێر
عەسڕ	١٠٣	٦٠١	٣	مەککەیی	١٣	نەخێر
ھومەزە	١٠٤	٦٠١	٩	مەککەیی	٣٢	نەخێر
فیل	١٠٥	٦٠١	٥	مەککەیی	١٩	نەخێر
قوڕەیش	١٠٦	٦٠٢	٤	مەککەیی	٢٩	نەخێر
ماعوون	١٠٧	٦٠٢	٧	مەککەیی	١٧	نەخێر
کەوسەر	١٠٨	٦٠٢	٣	مەککەیی	١٥	نەخێر
کافیڕوون	١٠٩	٦٠٣	٦	مەککەیی	١٨	نەخێر
مەسەد	١١١	٦٠٣	٥	مەککەیی	٦	نەخێر
ئیخلاس	١١٢	٦٠٤	٤	مەککەیی	٢٢	نەخێر
فەلەق	١١٣	٦٠٤	٥	مەککەیی	٢٠	نەخێر
ناس	١١٤	٦٠٤	٦	مەککەیی	٢١	نەخێر

سەرچاوەکان

^ ^ئ ^ا ^ب "موسوعة القرآن، فھرس القرآن" ١٨ی کانوونی دووەمی ٢٠١٧ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.. موقع الإسلام الدعوی والإرشادی.
^ ئەمە بەپێی نوسخەی نوێی کۆمەڵەی شا فەھد بۆ چاپکردنی موسحەفی پیرۆز. چونکە لە ھەمان کاتدا چاپی تر ھەیە لە ژمارەی ڕستەکاندا جیاوازی ھەیە و بەمشێوەش ژمارەی پەڕەکەیشی جیا دەبێت.
^ زانایانی ئیسلام ڕاجیاوازییان ھەیە لەسەر دابەزینی ئایەتەکان لە قورئان چونکە ھەندێک ئایەت ھەیە ئاماژە بە دابەزینی دەکات بە جیایی ھەندێکیش بە کۆ، بۆیە قورئان بە چەندین دابەزین دا تێپەڕیوە تیایاندایە بە کۆ بووە تیاشیدایە بە جیایی بووە لە قۆناغەکانی دابەزینی قورئان لە خواوە بۆ پێغەمبەرەکەی محەممەد.
^ المعارف: ١ی شوباتی ٢٠١٧ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە. الدرس السابع: نزول القرآن (3)، ص: 126 - 127 - 128
^ ترتیب سوور القرآن الکریم:^{[بەستەری مردوو]} دراسة تحلیلیة لأقوال العلماء، د. طە عابدین طھ
^ ن للقرآن وعلومە: الآیات التی فیھا سجدات