دەروازە:وەرزش/وتاری ھەڵبژێردراو
وتاری ھەڵبژێردراو ١
دەروازە:وەرزش/وتاری ھەڵبژێردراو/١
تایکواندۆ (بە ئینگلیزی: Taekwondo ،Taekwon-Do ،Tae Kwon Do؛ بە ھانگۆل: 태권도؛ بە ھانجا: 跆拳道)، ھونەرێکی جەنگی کۆرییاییە، دەرکەوتوو بەر لە ٢٠٠٠ ساڵ پێش ئێستا، لە ئێستادا تایکواندۆ لە زۆربەی وڵاتانی جیهان هەیە و گەشەیکی زۆری بەخۆیەوە بینیوە، سەرەرای ئەمەش تایکواندۆ بە یاریەکی بەهێز و سەرکەوتوو دادەنریت لە جیهان، تایکواندۆ کەوا لەمرۆڤ دەکات، بتوانێت زاڵ بێت بەسەر ھەموو کۆسپ تەگەرەکان، لە کاتی بەرگری لەخۆکردن و ھێرشبردنە سەردوژمنان، خەلکی کۆریا توانیان ئەم یاریە بەرەو پێش ببەن لە ساڵانی ١٩٤٠ـەکان و ١٩٥٠ـەکان بەھۆی زۆری شەڕەکان و گرانی ژیان لەناو گیاندارە مەترسیدەرەکان، بیریان کردەوە بۆ دروستکردنی یاریەک بۆ خۆپاراستن لێیان، بە درێژایی ژیان توانیان ئەم ھونەرە بکەن بە یاریەکی ئۆڵۆمپی لە ساڵی ٢٠٠٠ لە سیدنی بەڕێوەچوو، تایکواندۆ بە بڵاوترین هونەری شەڕکردن ئەژمێردرێت لە جیهاندا، نمونەی زۆری تایکواندۆ لە وڵاتانی جیهان هەیە وەک :ئەمریکا و کەنەدا و رووسیا و بەرازیل و ئینگلترا و ئێران و تایوان و ئوستورالیا و و تورکیا و میسر و عیراق هتد...بە گشتی لە زۆربەی وڵاتانی جیهان، لە هەمان کاتدا لە کوردستان تایکواندۆ هەوادار و بینەرێکی زۆری هەیە،نموونەی ئەمانە: (قوتابخانەی تایکواندۆی هەولێر) و (تایکواندۆی یانەی وەرزشی بروسک).
وتاری ھەڵبژێردراو ٢
دەروازە:وەرزش/وتاری ھەڵبژێردراو/٢
یارییەکانی ئۆڵمپیک یان ئۆڵۆمپیاد (بە ئینگلیزی: Olympic Games) ڕووداوێکی وەرزشی جیھانییە، یاریزانانی جۆرەھا وەرزش بەشداری تیادا ئەکەن ، ھەموو چوار ساڵ جارێک سازئەدرێ . کاتی خۆی لە یۆنان ساز ئەکرا ، بەڵام دواتر خانەدانێکی فەڕەنسی کە ناوی (پیێر فریدی بارون دی کۆبەرتان) ، لە کۆتاییەکانی سەدەی نۆزدەھەمی زایینی زیندووی کردەوە. بۆیە لە ساڵی (١٨٩٦ز) تا ئێستا ھەموو چوار ساڵ جارێک سازکراوە ، تەنھا لە ماوەی ھەردوو جەنگی جیھانی یەکەم و دووەمدا نەبێ . لەساڵی (١٩٢٤ز)شدا یاری ئۆڵۆمپی زستانەش دامەزرا. بەڵام لەوەتەی ساڵی ١٩٩٤ز ئەم یارییانە ناوە ناوە لەساڵی جیا جیا سازئەکرێن بەھۆی ڕێکەوتنی یارییە ئۆڵۆمپییە ھاوینییەکان. مێژووی ئۆڵۆمپی دابەشدەکرێت بۆ دوو قۆناغ، یەکەمیان مێژووی ئۆڵۆمپی کۆن، لەگەڵ مێژووی ئۆڵۆمپی نوێ. شارەزایان مێژووی دروستبوونی ئۆڵۆمپی کۆن دەگەڕێننەوە بۆ ٧٧٦ ساڵ پێش زایینی لە وڵاتی یۆنان بە ئاماژەدان بەوەی کە لەسەر دیواری پەرستگاکان نوسراوە و کە چوارساڵ جارێک یارییەکانی بەڕێوەدەچوو، بەڵام ھەندێکی تر لە شارەزایان مێژووی ئۆڵۆمپی کۆن دەگەڕێننەوە بۆ ١٤٠٠ ساڵ پێش زایینی.
وتاری ھەڵبژێردراو ٣
دەروازە:وەرزش/وتاری ھەڵبژێردراو/٣
کاراتێ یان کاراتێ-دۆ وشەیەکی لێکدراوی ژاپۆنی یە، بە مانای ڕێگای دەستی بەتاڵ (کارا: بەتاڵ، تێ: دەست، دۆ: ڕێگا، ھونەر،ڕشتە، جۆر) کھ رێگایەکە لە جۆرەکانی ھونەری بەرگری لەخۆکردن. چ لە بواری فیزیکی و دەروونیەوە، کەوا لەمرۆڤ دەکات، بتوانێت زاڵ بێت بەسەر ھەموو کۆسپ تەگەرەکان، لە کاتی بەرگری لەخۆکردن و ھێرشبردنە سەردوژمنان. وە توانای ئەوەی ھەبێت کە بتوانێت پەیوەندییەکی زۆر بەھێزوبەتین پەیدا بکات لەنێوان لەش، مێشک، ھۆش، بیرو ماسولکەکانی لەش، لەکاتی گرژی و ھەڵچوون و داچووندا.
ئەم ھونەرە سەرچاوەکەی دەگەرێتەوە بۆ مێژوویەکی دێرین. کە لە ھیندستان لەسەر دەستی تامۆداروما تاشی (بودید ھارما) پەرەیپێدراوە، لە کڵێساوپەرستگاکاندا بەکارھاتووە. بۆ بەھێزکردنی لەش و مێشکی موریدەکان، بۆ ئەنجامدانی کاری خوداپەرستی و بەرگریکردن لە خۆو، کڵێسا و دابونەریتەکانیان. لە ساڵانی ٣٠٠ ی زایینی لە ھیندستان بەرچاو بووە، دواتر بەرەوناوەراستی چین گوازراوەتەوە. لھ ساڵی ٥٠٠ی زایینی بەرەو وڵاتانی ئاسیاو دەوروبەری.
ئەم ھونەرە لەوڵاتی چین پەرەیپێدراوەو پێشکەوتووە. چونکە دەستەڵاتدارەکانی ئەوسەردەمە ھەموو جۆرەچەکێکیان لەخەلکانی ئەم ناوە قەدەخەکردبوو، لەکاتی شەڕکردن لەگەڵ یەکتری، بۆیە ئەوانیش لەکاتی ململانێدا لەگەڵ یەکتر پەنایان بۆ جۆرەھا چەکی کوشندەتردەبرد وەک؛ ئەو دارو داس، چەقۆ، پەت و گوریس، شیر، ڕم و تیروکەوانە ھتد..کە ڕۆژانە لە کێڵگەو دەریاکاندا کاریان پێدەکرد. ھەر لەوێوەش بەرەو دوڕگەی ئۆکیناوا-ی ژاپۆنی ھاتووھ. لەسەردەستی چەندین مامۆستاو راھێنەرو پسپۆڕانی ئەم بوارھ، لەوسەردەمەدا گرنگی پێدراوە.
وتاری ھەڵبژێردراو ٤
دەروازە:وەرزش/وتاری ھەڵبژێردراو/٤
فیفا یەکێتیی تۆپی پێی نێودەوڵەتی ناسراو بە فیفا، رێکخراوێکە بۆ بەڕێوەبردنی چالاکییەکانی بواری تۆپی پێ لەجیھان دامەزراوە، بارەگای سەرەکی ئەم رێکخراوە لەشاری زیورخی وڵاتی سویسرایە و لەئێستا دا جیانی ئینڤانتینۆ سەرۆکایەتی دەکات و ژمارەی ئەندامەکانی فیفا ٢٠٨ ئەندامە. فیفا ئەرکی سەرپەرشتیکردن و چاودێریی کردنی پاڵەوانێتی و خولە نێودەوڵەتییەکانی تۆپی پێیە، لەوانەش مۆندیال کە لەساڵی ١٩٣٠یەوە ٤ ساڵ جارێک بەبەشداریی چەندین تیپی جیھان بەڕێوەدەچێت، ئەم رێکخراوە لەساڵی ١٩٠٤دا و لەلایەن یەکێتیی تۆپی پێی وڵاتانی بەلجیکا، دانیمارک، فەرەنسا، ھۆڵەندا، ئیسپانیا، سوید و سویسرا لەشاری پاریس دامەزرێنرا و یەکەمین سەرۆکیشی ڕۆبێرت گویرین بوو، ئەمەش دوای ئەوەی ئەو یارییە بەشێوەیەکی فراوان بڵاو بوویەوە و ھەوادارێکی زۆری بۆ خۆی پەیدا کرد. یەکەم پاڵەوانێتی نێودەوڵەتی تۆپی پێ کە ئەم رێکخراوە سەرپەرشتی کرد لە ساڵی ١٩٠٦دا بوو. پاشان لەساڵی ١٩٠٩دا ئەفریقای باشوور، ساڵی ١٩١٢ ئەرژەنتین، ساڵی ١٩١٣ ئەمریکا بوونە ئەندام لەو رێکخراوەدا بەمەش فیفا بێجگە لە وڵاتانی ئەورووپا وڵاتانی کیشوەری ئەمریکاشی گرتەوە. بەشداریی کردنی زۆربەی یاریزانەکان لە جەنگی یەکەمی جیھانی و سنووردار بوونی کەرەستەکانی گەشتی یاریزانەکان، فیفای تووشی قەیران کرد، دوای کۆتاییھاتنی جەنگ، ھیرشمان کارل-ی ئەڵمانی بووە سەرۆکی فیفا و رێکخراوەکەی لەو قەیرانە رزگار کرد، لەو سەردەمە بەریتانیا وەک ماڵی فیفا نەیاری خۆی بۆ ئەنجامدانی پاڵەوانێتی نێودەوڵەتی لەگەڵ دوژمنەکانی لەجەنگی یەکەمی جیھانی راگەیاند و ئەندامێتیی خۆی لەفیفا ھەڵوەشاندەوە، لەو کاتەوە فیفا لەلایەن مۆزەخانەی نێودەوڵەتی تۆپی پێ لەبەریتانیا سەرپەرشتی دەکرا و یاساکانی تۆپی پێ تەنیا لەلایەن فیفاوە پەسەند نەدەکرا، بەڵکو لەلایەن ئەنجومەنێکی تری نێودەوڵەتی تۆپی پێ بەناوی IFABەوە یاساکان دادەرێژراو پەسەند دەکرا، ئەو ئەنجومەنە لە٨ ئەندام پێکھاتبوو، فیفا لەناو ئەو ئەنجومەنەدا ٤ ئەندامی ھەبوو، ٤ ئەندامەکەی دیکە سەر بەئەنجومەنەکانی بەریتانیا و سکۆتلەندا و وێڵز و ئیرلەندی باکوور بوون، ئەنجامدانی ھەر گۆڕانکارییەک لەیاساکانی تۆپی پێ، پێویستی بەرەزامەندی ٦ ئەندامی ئەو ئەنجومەنە ھەبوو.
وتاری ھەڵبژێردراو ٥
دەروازە:وەرزش/وتاری ھەڵبژێردراو/٥
خولی یانە پاڵەوانەکانی ئەوڕووپا، (بە ئینگلیزی UEFA Champions League) پاڵەوانیەتییەکی تۆپی پێی ئەورووپییە، ساڵانە لەلایەن یەکێتیی تۆپی پێی ئەورووپا ڕێکدەخرێت. لەساڵی ١٩٥٥-١٩٥٦ یەکەم وەرزی پاڵەوانیەتیەکە ڕێکخرا.
ئەم پاڵەوانیەتیە لەگرنگترین ڕووداوە وەرزشییە جیھانییەکان دادەنرێت و دوا ڕووبەڕووبوونەوەی پاڵەوانیەتیەکە بەگرنگترین ڕووداوەی وەرزشی ساڵ دادەنرێت و زیاتر لە ١٠٠ میلیۆن بینەر لەڕێگەی تەلەفزیۆنەوە تەماشای دەکەن.
لەسەرەتادا ناوی فەرمی پاڵەوانیەتیەکە جامی ئەورووپا بوو، لەپاڵەوانیەتی ساڵی ١٩٩٢-١٩٩٣ ناوی فەرمی گۆڕدرا بۆ جامی پاڵەوانی ئەورووپا یان خولی یانە پاڵەوانەکانی ئەورووپا. لەسەرەتای دامەزراندنیدا پاڵەوانیەتیەکە لەسیستەمی دۆڕاندنێک بوو و تەنھا پاڵەوانێکی خولی ناوخۆیی وڵاتانی ئەورووپی تێیدا بەشدار دەبوون. لەساڵی ١٩٩٠ دا گرووپی کۆمەڵەکان بۆ یاری چوون و ھاتن فراوانتر کرا و ژمارەی یانەکانیش زیاد کرا. لەگەڵ گۆڕانی ناوی پاڵەوانیەتییەکە لەساڵی ١٩٩٢دا ژمارەی یانەکانی پاڵەوانیەتیەکە زیادکراوە بۆ ٣٢ یانە.
ژمارەی ھەڵگرانی نازناوی ئەم پاڵەوانیەتیە ٢٢ یانەی جیاوازە و لەنێو ١٢ یانە کە ھەڵگری زۆرترین نازناوی ئەم پاڵەوانیەتیەن، یانەی ڕیال مەدرید زۆرترین نازناوی ھەڵگرتووە کە ۱۳ نازناوە.
وتاری ھەڵبژێردراو ٦
دەروازە:وەرزش/وتاری ھەڵبژێردراو/٦
یانەی تۆپی پێی بارسێلۆنا یان بەرشەلۆنە (بە کاتالانی: Fútbol Club Barcelona) یەکێک لە یانەکانی تۆپی پێی ئیسپانیایە. کە یەکێکە لەیانەکانی ھەرێمی کەتەلۆنیا و بەیانەی پڵینگەکان ناسراوە ،، یانەی بەرشلۆنە لەگەڵ ڕیال مەدرید و ئەتلەنتیکۆ بلباو تاکە یانەن کە تا ئێستا نەچوونە پلە دووی خولی ئیسپانی یانەی بەرشلۆنە لەڕێکەوتی ٢٩ی نۆڤەمبەری ١٨٩٩ز بە سەرکردایەتی خوان گامبەر بەدروشمی "Més que un club" دامەزرا ،،تاکە ڕکابەری بەدرێژایی مێژوو یانەی (ڕیال مەدرید)ە ئەویش بەھۆکاری جیا جیای وەرزشی و سیاسی و کۆمەڵایەتی.
سەرەتای دامەزراندنی یانەی بەرشەلۆنە دەگەرێتەوە بۆ سەدەی نۆزدەھەمینی زاینی کاتێک خوان گامبەرز لەگەڵ ھاورێکانی یاری تۆپی پێیان دەکرد لە شاری بەرشەلۆنە لەھەرێمی کەتەلۆنیا لە ساڵی ١٨٩٩ خوان گامبەرز بریاریدا یانەی بەرشەلۆنە دروست بکات پێکھێنەری یانەکە پیاوی سویسری بەناوبانگ (ھانس گامبەرز)بوو کەوا توانی گشت وەرزشەکان بەیەکەوە کۆ بکاتەوە
یاریگای یانەی بەرشلۆنەیە لەساڵی ١٩٥٤-١٩٥٧ز ماوەی کارکردن بوو لەم یارگایە تا بنیادنرا لەلایەن ئەندازیار فڕانسیس فیمتجانس وە جۆزێڤ سوتیرنس کە تێچووی ئەم یاریگایە ٢٨٨ ملیۆن یۆڕۆ بوو ، ئەم یاریگایە جێگای ٩٨٫٧٨٧ کە زۆرترین شوێن بۆ ئامادەبووانی یاریەکان دانراوە ،، ئەم یارگایە لەوەرزی ١٩٩٨-١٩٩٩ پێنج ئەستێرەی پێ بەخشرا لەلایەن فیفاوە.
وتاری ھەڵبژێردراو ٧
دەروازە:وەرزش/وتاری ھەڵبژێردراو/٧
جامی نەتەوەکانی ئەورووپا ٢٠١٢، یان ئەوروو ٢٠١٢، ١٤ھەمین پاڵەوانێتیی ئەورووپایییە بۆ ھەڵبژاردە نەتەوەییەکانی تۆپی پێ. ئەم پاڵەوانێتییە لە ٨ی حوزەیرانەوە تاوەکوو ١ی تەمموزی ساڵی ٢٠١٢ لە وڵاتانی پۆڵەندا و ئوکراینا بەڕێوەچوو.
ئەمە سێھەمین خولە لە کێبەرکێکانی "ئەوروو"دا کە بەشێوەی ھاوبەش لە لایەن دوو وڵاتەوە خانەخوێیی دەکرێ. پێشتر، لە جامی نەتەوەکانی ئەورووپا ٢٠٠٠ (بەلجیکا و ھۆلەند) و جامی نەتەوەکانی ئەورووپا ٢٠٠٨ (ئاوستریا و سویس) خانەخوێیی ھاوبەش بوون. سەرجەم ١٦ ھەڵبژاردە لەم کێبەرکێیانەدا ئامادە بوونە. زۆربەی کارناسان لەو باوەڕەدان کە ئیسپانیا، پاڵەوانی جامی جیھانیی فیفای ٢٠١٠، بەختی زۆرترە لە بردنەوەی جامەکە بۆ وڵاتەکەی خۆی. دروشمی پاڵەوانیەتیەکە کە بە ناوی دروستکردنی مێژوو بە یەکەوە ھەر لە کاتی ئاشکراکردنی لۆگۆی پاڵەوانیەتیەکە ڕاگەیێنرا، دروشمەکە گوزارشت لە یەکگرتنی ھەردوو وڵاتی ئوکراینا و پۆڵەندا دەکات لە ڕابردوو و ئێستاش وەک دوو نەتەوەی بە ھیوای گەورەی ڕۆژھەڵاتی ئەورووپا تێدەکۆشن بۆ پێشکەشکردنی جوانترین ڕوخساریان بۆ بەڕێوەچوونی پاڵەوانیەتیەکی سەرکەوتوویی ئەورووپا. لۆگۆی فەرمی پاڵەوانیەتیەکە لە ١٤ی دیسێمبێری ساڵی ٢٠٠٩ لە ئاھەنگێکی تایبەت لە گۆڕەپانی میخایلیڤیسکا لە شاری کیێڤ پایتەختی ئوکراینا ئاشکرا کرا، لۆگۆیەکە بناغەکەی لە ویسنانکی و ڤیتینانکی وەرگرتووە کە نریتێکی کەلتووری مێژوویی برینی کاغەزە لە وڵاتانی ئوکراینا، پۆڵاند و بیلاڕوسیا، ھونەرەکە سیمبلولی سروشتی پانتایی ھەردوو وڵاتەکە دیاری دەکات.