داسنی
داسنی یان تاسنی، داسکی هۆزێکی کوردی ئێزیدییە [١] و میرنشێنێکی کوردی بوو، وەکو ناونیشانێک بۆ ئێزیدیەکان بەکار ئەهات. هۆزەکە لە نزیک موسڵ و دهۆک و شێخان و شنگال و تا کەناری ڕۆژئاوای ڕووباری زێی مەزن نیشتەجێ بوون. [٢] [٣] [٤] [٥]
| میرنشینی داسنیان میرگەها داسنیا | ||||
| ||||
| پایتەخت | ||||
| زمان(ەکان) | کورمانجی | |||
| ئایین | ئێزیدی | |||
| حکوومەت | میرنشینی دەرەبەگایەتی | |||
| عەلی بەگی داسنی (کۆتا) | ||||
| مێژوو | ||||
| - دامەزراندن | ٩٠٦ز؟ | |||
| - دەستبەسەرداگرتنی میرنشینی سۆران | ١٨٣٢ | |||
میرنشینی داسنی (بەکوردی سەروو: میرگەها داسنیا Mīrgaha Dāsiniyā) کە بە میرنشینی شێخان ناسراوە، کە شێخان ناوەندی بوو. لە ساڵانی ٩٠٠-١٨٣٢ فەرمانڕەوایی کردووە. تا لەلایەن میرنشینی سۆران داگیرکرا.[٣]
ناو
دەستکاریئێزیدییەکان خۆیان بە داسن، داسنی، داسێنی ناودەبەن، بە فرەیی بە دەواسین، دواسن، دەواشم، سەرچاوەی ناوەکە ڕەنگە لە ئەپستۆریایەکی کۆنی نێستۆریاوە هاتبێت. ئێزیدیەکان بە زمانی سوریانی پێیان دەوترێت دەسنایێ یان دەسنیێ.[٢] ناوی داسین (بە کۆی دەواسن) لە زمانی کۆنی ئاری *daêvaysna وەرگیراوە کە بە واتای "دێو پەرستان" دێت.[٦]
شەڕەفخانی بەدلیسی داسنەکانی بە ئەکرادی ئێزدی و کۆردە یە ڕادێیە ئێزدی کە بە واتای "کوردی ئێزیدی" دێت نووسیووە.[١]
بنەچەو ڕیشەیان
دەستکاریبە گوتەی بن فەزڵان، هۆزی داسنی تیرەیەک بوون لە هۆزی بۆختی کوردی.[٧]
ناوچەی داسن
دەستکاریخاکی داسنی یان دەواسن، باکور و ڕۆژهەڵاتی دامێنی موسڵی لەخۆگرتبوو. هەروەها شێخان و لالش و دهۆکی داسنی و کەڵەکی داسنی و سیمێل و شنگالی لەخۆگرتبوو.[٨][٩][١٠] لە سەردەمی میر حوسێن بەگی داسنی لە ١٥٣٤ز، داسنیەکان ناوچەی کەرکووک و هەولێریشیان فەرمانڕەوای ئەکرد.[٣][٤][٩]
هەروەها هۆزی داسنی لە پارێزگاری هۆمس، سوریاش هەبوون. پێیان دەگۆترا اکراد الداسنية "داسنیە کوردەکان"، کە تا ئێستاش بۆ چەندین نەوە بە کوردی دەدوێن.[١١]
مێژوو
دەستکاریمێژووی كۆن
دەستکاریلە ساڵی ٩٠٦ داسنیەکان لە دەسەڵاتی حەمدانیدەکان یاخی بوون. داسنیەکان لەلایەن یاقوتی حەمەوی باسکراون کە لە جبل داسن"چیای داسن" نیشتەجێن. لە سەدەی ١٤ز دا، لەلایەن ئەلعومەریەوە تۆمارکراوە کە ئاکرێ لەلایەن داسنیەکان نیشتەجێیە. لە سەدەی ١٥ز، داسێنیەکان لەلایەن میرنشینی بادینانەوە شاڵاویان کرایە سەر.[١٢]
ململانێیە سەرەتایەکان لەگەڵ سۆران
دەستکاریلە سەردەمی سوڵتان سلێمان قانوونی لە ساڵی ١٥٣٤، میری داسنی کە میر حوسێن بەگی داسنی خاکی میرنشینی سۆرانیان پێدرا کە هەولێر و کەرکوکی لەخۆگرتبوو. حەسەن بەگ باوکی حسێن بەگ لە دوای شەڕی چاڵدیران خۆی لەگەڵ عوسمانییە سەرکەوتووەکاندا هاوپەیمانی کردبوو و بەهۆی شارەزایی دیپلۆماسی و سیاسییەوە ناوبانگی دەرکردبوو. کوڕەکەی، حوسێن بەگ، دوای مردنی لە ساڵی ١٥٣٤ شوێنی گرتەوە، سەرەڕای گۆشەگیری و فەرمانڕەوای زۆردارانەی و دڕندانەی بەسەر موسڵمانانی سۆران، ئێزدییەکان توانیان دەسەڵاتێکی گەورەی سیاسی و سەربازی لە ژێر سەرکردایەتییەکی کورتخایەن و خۆشگوزەرانی حوسێن بەگدا بپارێزن سواڵ بکە و چێژ لە قۆناغێکی دەگمەنی ئارامی و ئازادی لە گۆشەگیری وەربگرن. موسڵمانانی سۆران دژی فەرمانڕەوایی حوسێن بەگ وەستانەوە، و چەندین جار هەوڵی ڕووخاندنی فەرمانڕەوایی داسنییان دا، هەوڵە سەرەتاییەکانیان سەرکەوتوو نەبوون و بەرپەرچدرانەوە، تا میرنشینی ئەردەڵانی دراوسێ هاوپەیمانییان لە دژی حوسێن بەگ دروست کرد، و هەولێریان گرت لە کاتێکدا حوسێن بەگ ئامادەنەبوو و لە سەردانێکدا بوو بۆ شێخان، یاخود ئەستەنبوڵ بەپێی سەرچاوەکانی تر. هەوڵەکانی حوسێن بەگ بۆ دەستبەسەر داگرتنەوەی شارەکە سەرکەوتوو نەبوو، بەهۆی ئەو پشتیوانییە ناوخۆییەی کە فەرمانڕەوا موسڵمانەکان (سۆران) بەدەستیان دەهێنا و لە ئەنجامدا ٥٠٠ جەنگاوەری ئێزدی گیانیان لەدەستدا. دوای شکستەکە، حوسێن بەگ بانگهێشتی ئەستەنبوڵ کرایەوە و لەسێدارەدرا لەلایەن سلێمانی قانوونی بەهۆی شکستەکانی.[٤]
سەرچاوەکان
دەستکاری- ^ ئ ا Bocheńska، Joanna (2018). Rediscovering Kurdistan's Cultures and Identities: The Call of the Cricket (بە ئینگلیزی). Springer. p. 264. ISBN 978-3-319-93088-6.
- ^ ئ ا M. Th. Houtsma, 1993, E. J. Brill's First Encyclopaedia of Islam, 1913-1936: Volume 8 - Page 1164, Brill
- ^ ئ ا ب Ali, Majid Hassan (1 November 2019). "Genocidal Campaigns during the Ottoman Era: The Firmān of Mīr-i-Kura against the Yazidi Religious Minority in 1832–1834". Genocide Studies International. 13 (1): 77–91. doi:10.3138/gsi.13.1.05. ISSN 2291-1847. S2CID 208688229.
- ^ ئ ا ب Ghalib, Sabah Abdullah (13 October 2011). The Emergence of Kurdism with Special Reference to the Three Kurdish Emirates within the Ottoman Empire 1800-1850 (PhD thesis). pp. 52–53. Archived from the original on 28 July 2021.
- ^ Grant، Asahel (1841). The Nestorians Or, the Lost Tribes. Containing Evidence of Their Identity, an Account of Their Manners, Customs, and Ceremonies (etc.) (بە ئینگلیزی). John Murray. p. 320.
- ^ Colpe، Carsten (2003). Iranier - Aramäer - Hebräer - Hellenen: iranische Religionen und ihre Westbeziehungen ; Einzelstudien und Versuch einer Zusammenschau (بە ئەڵمانی). Mohr Siebeck. p. 672. ISBN 978-3-16-147800-0.
- ^ Guest، John S. (2012). Survival Among The Kurds (بە ئینگلیزی). Routledge. p. 44. ISBN 978-1-136-15736-3.
- ^ Zaken، M. (2007-01-01)، «Chapter Three. Dohuk»، Jewish Subjects and Their Tribal Chieftains in Kurdistan (بە ئینگلیزی)، Brill، pp. 79–96، ISBN 978-90-474-2212-9، لە 2024-05-31 ھێنراوە
- ^ ئ ا Guest، John S. (2012-11-12). Survival Among The Kurds (بە ئینگلیزی). Routledge. ISBN 978-1-136-15736-3.
- ^ Allison، Christine (2001). The Yezidi Oral Tradition in Iraqi Kurdistan (بە ئینگلیزی). Routledge. p. 43. ISBN 978-1-136-74655-0.
- ^ Suliman، Mohammad (2022-01-01). ساڵ ئینکاری بوون و جیاکاری «ئێزیدیەکان لە سوریا: دەیان ساڵ ئینکاری بوون و جیاکاری». سوریاکان بۆ ڕاستی و دادپەروەری: 39.
{{cite journal}}: نرخی|url=بپشکنە (یارمەتی)ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: خاڵبەندیی زیادە (بەستەر) - ^ James, B. “Le « territoire tribal des Kurdes » et l’Aire Iraqienne (Xe-XIIIe Siècles): Esquisse des Recompositions Spatiales.” Revue des Mondes Musulmans et de la Méditerranée 117-118 (2007).101-126.
