جیھانی عەرەب

جیھانی عەرەب (عەرەبی: العالم العربي) ئاماژەیە بە وڵاتگەلی عەرەبی-ئاخێو، کە لە ئۆقیانووسی ئاتلانتیک لە ڕۆژاوا ھەتا دەریای عەرەبی لە ڕۆژھەڵات، وە لە دەریای ناوین لە باکوور ھەتا قۆچی ئەفریقا و ئۆقیانووسی ھیند لە باشوور، دەگرێتەوە. ئەمە بریتییە لە ٢٢ وڵات و ٤٢٣ میلیۆن جەماوەر کە لە باکووری ئافریقا و ڕۆژاوای ئاسیادا بڵاو بوونەتەوە.

ئەو وڵاتانەی کە زمانی عەرەبی تاکە زمانی ڕەسمییە بە سەوز نیشان دەدرێت و ئەو وڵاتانەی کە عەرەبی یەکێکە لە زمانە فەرمییەکان بە شین نیشان دەدرێت بە کۆی گشتی بە (جیھانی عەرەب) ناودەبرێن.

گەورەترین وڵات جەزائیر

بچوکترین دورگەکانی قەمەر

وڵاتانی ئەندام

• نیمچەدوورگەی عەرەبی: میرنشینە یەکگرتووە عەرەبییەکان، بەحرەین، کووەیت، عەرەبستانی سعوودی، یەمەن، قەتەر، عومان.
• هەیڤی بەپیت: ئوردن، سووریا، لوبنان، فەلەستین، عێراق.
• باکووری ئەفریقا: میسر، مەغریب، لیبیا، توونس، جەزائیر، سوودان، مۆریتانیا.
• ڕۆژهەڵاتی ئەفریقا: سۆماڵیا، جیبووتی، دوورگەکانی قەمەر.

مێژوو

بنەچەی عەرەبەکان دەگەڕێتەوە بۆ کۆمەڵەیەکی سامی لە نیمچەدوورگەی عەرەبی بە سنوورە سروشتییەکانی ئێستاییەوە لە کاتی کۆچ و کۆچبەرانی یەک لەدوای یەک لە نیمچە دوورگەی عەرەبەوە کە لە سەردەمانی کۆنەوە دەستی پێکرد و بە ھاتنی ئیسلامەوە گەیشتە لوتکەی خۆیان. میسر لە ساڵی ٦٣٩ی زایینیدا کرایەوە و بڵاوبوونەوەی ئیسلام لە مەغریب بە دەستی عقبە کوڕی نافی و پاشان سەرکردەی موسڵمان موسا کوڕی ناسر دەستی پێکرد و لە ساڵی ٩٢ی کۆچیدا موسڵمانانی ژێر دەسەڵاتی تاریق کوڕی زیاد دوای کردنەوەی مەغریب دەستیان بە کردنەوەی ئەندەلوس کرد، ئیسلام لە سەدەی ٨ بۆ ١١دا لە میسرەوە چووە ناو سوودانەوە. سەرکەوتن دەرگای بۆ عوسمانییەکان کردەوە لە شەڕی مەرجی دابیق بۆ چوونە ناو دیمەشق و سەلیمی یەکەم بە ئاسانی چوومە ژوورەوە. دەستی کرد بە ئامادەکاری بۆ کردنەوەی میسر و نەھێشتنی دەوڵەتی مەملووک دوای ئەوەی دەستی بەسەر دیمەشقدا گرت بە لاوازی ئیمپراتۆریەتیی عوسمانی و جەنگی جیھانی یەکەم و شۆڕشی گەورەی عەرەبی ئیمپراتۆریەتی عوسمانی ڕووخا و موڵک و سامان لە خاکی عەرەبدا لە نێوان فەڕەنسا و بەریتانیادا بەشکرا، کە عەرەبەکانی بەسەر دەوڵەتاندا دابەشکرد.