کۆچی مسوڵمانان
کۆچی مسوڵمانان، کۆچ بۆ مەدینە، ھیجرەت (بە عەرەبی: الهجرة، لە بنەڕەتدا 'پچڕانی پەیوەندی خزمایەتی یان پەیوەندی'[١][٢])، ئەو گەشتە بوو کە پێغەمبەر محەممەد و شوێنکەوتووانی لە مەککەوە بۆ مەدینە ئەنجامیاندا.[٣][٤] ھەروەھا ئەو ساڵەی کە کۆچی تێیدا ڕوویدا وەک سەردەمی ڕۆژژمێری کۆچی مانگی و ڕۆژژمێری کۆچیی ھەتاوی دەناسرێتەوە، ڕێکەوتەکەی یەکسانە بە ١٦ی تەممووزی ٦٢٢ لە ساڵنامەی جوولیاندا.[٥][٦][٧][٨]
لە سەرەتای بانگەشەی ئیسلام لەلایەن محەممەدەوە، شوێنکەوتووانی تەنھا ھاوڕێ و خزمە نزیکەکانی لەخۆگرتبوو؛ بەڵام زۆربەی خێڵەکانی، قوڕەیش بێباک بوون لە چالاکییەکانی، چونکە پێناچێت بە تایبەتی حەزیان لە کۆبوونەوە پەرستشەکان بێت و بەم پێیە، محەممەد تووشی ھیچ دژایەتییەکی جددی نەبووە لەلایەن ئەوانەوە، ئەوەش وا بوو تا ئەو کاتەی دەستی کرد بە ھێرشکردنە سەر بیروباوەڕەکانیان، کە ئەمەش بووە ھۆی دروستبوونی گرژی. [٩] [١٠] [١١] [١٢]
باکگراوند
دەستکاریبارودۆخی شاری مەدینە
دەستکاریدەکەوێتە زیاتر لە ٢٦٠ میل (٤٢٠ km) باکووری مەککە، مەدینە ناوچەیەکی سەوزە. [١٣] بەگوێرەی سەرچاوە موسڵمانەکان، شارەکە لەلایەن جوولەکەکانەوە دامەزراندووە کە لە ڕاپەڕین دژی ڕۆمەکان ڕزگاریان بووە. [١٤] لەکاتێکدا کشتوکاڵ دوور بوو لە حوکمڕانی ھۆزە عەرەبەکان، جوولەکەکان جووتیارێکی نایاب بوون کە زەوییەکانیان لە وەحشەتەکاندا دەچاند. [١٤] جگە لە چەندین خێڵی بچووکی جوولەکە، سێ ھۆزی گەورەی جوولەکە لە شارەکەدا ھەبوون: بەنو قەینوقاع، بەنو نەزیر و بەنو قوڕەیزە. [١٥] بە تێپەڕبوونی کات ھۆزە عەرەبەکان لە باشووری عەرەبستانەوە کۆچیان کرد بۆ ئەو شارە و شانبەشانی کۆمەڵگەی جوولەکە نیشتەجێی بوون. [١٤] ھۆزە عەرەبەکان پێکھاتبوون لە ئەوس و خەزرەج. [١٦] پێش ساڵی ٦٢٠ ئەم دوو ھۆزە عەرەبە نزیکەی سەد ساڵە شەڕیان دەکرد. [١٣] ھەریەکەیان ھەوڵیان دابوو پشتیوانی ھۆزە جوولەکەکان بەدەستبێنن، ئەمەش ناوبەناو شەڕی ناوخۆیی لە نێوان ھۆزە جوولەکەکاندا لێکەوتەوە. [١٣]
چاوپێکەوتن لەگەڵ ئەوس و خەزرەج
دەستکاریلە ساڵی ٦٢٠دا، دوای ئەوەی پێغەمبەر ھەموو ھیوایەکی لەدەستدا بۆ بەدەستھێنانی پشتیوانی لە نێو ھاوشارییەکانیدا، ھەوڵەکانی سنووردار کرد بۆ ئەو کەسانەی کە غەیرە مەککە بوون کە بۆ حەجکردن یان بازرگانی دەھاتن. [١٧] لەم ھەوڵانەدا محەممەد شەش ئەندامی ھۆزی خەزرەجی ناسی کە سەردانی مەککەیان دەکرد، لە زیارەتێکدا بۆ شوێنە پیرۆزەکانی دەوروبەری شارەکە. ئەم شەش کەسە مێژوویەکی ھەڵکوتانە سەر جوولەکەکانیان لە ناوچەکەیان ھەبوو، کە لە بەرامبەردا ئاگاداریان کردبوونەوە کە پێغەمبەرێک دێت و بە یارمەتی ئەو جوولەکەکان دەیانسڕنەوە. لەگەڵ بیستنی پەیامی ئایینی محەممەد، شەش تاکەکەسەکە بە یەکتریان گوت: "ئەمە ھەر ئەو پێغەمبەرەیە کە جولەکەکان ئاگاداریان کردینەوە؛ با پێش ئێمە نەگەنە لای!" دوای وەرگرتنی ئیسلام، گەڕانەوە بۆ مەدینە و ھاوبەشی بەریەککەوتنەکەیان کرد، بەو ھیوایەی کە بە ھەبوونی گەلەکەیان- خەزراج و ئاوسەکان کە بۆ ماوەیەکی زۆر ناکۆکییان ھەبوو- ئیسلام قبوڵ بکەن و محەممەد وەک سەرکردەیان وەربگرن، یەکگرتوویی لە نێوانیاندا بەدەستبھێنرێت. [١٨] [١٩]
لە مانگی شوباتی ساڵی ٦٢١دا، پێنج کەسی پێشتر موسڵمانان جارێکی دیکە لەگەڵ محەممەد کۆبوونەوە. حەوت کەسی تازە موسڵمان بوون لەگەڵیاندا کە دوو کەسیان لە عەشیرەتی بەنو ئاوس بوون. ئەم کۆبوونەوەیە لە دەروازەی شاخی ئەلعەقەبە ئەنجامدرا، کە دەکەوێتە تەنھا لە باکووری مەککە لە نزیک ڕێڕەوی بازرگانی. لە کۆبوونەوەکەدا بەڵێننامەیەکیان بە محەممەد گرت کە بە «بەڵێنی ژنان» ناسراوە. بەو ناوە ناونرا چونکە ھیچ پابەندبوونێکی تێدا نەبوو بۆ شەڕکردن بۆ ئیسلام. یەکێک لە بنەما سەرەکییەکانی ئەم بەڵێنە بریتی بوو لە دەستبەرداربوون لە بتەکان و دووپاتکردنەوەی خوا وەک تاکە خوداوەند و محەممەد وەک سەرکردەیان. پاشان محەممەد موسعبی کوڕی عومەیری سپارد کە یاوەرییان بکات لە کاتی گەڕانەوەیان بۆ مەدینە بۆ بەرەوپێشبردنی ئیسلام. [١٥] [١٨]
لە وەرزی حاجی ساڵی ٦٢٢دا محەممەد دیدارێکی دیکەی لە عەقەبە لەگەڵ موسڵمانەکانی مەدینان ھەبوو؛ [١٥] ئەمجارەیان، ٧٥ کەس بوون، کە ٢ ژن بوون. [١٨] عەباسی مامی محەممەد کە یاوەری بوو، لە سەرەتاوە وتارێکی پێشکەش کرد و ڕای گەیاند کە محەممەد «بەڕێزترین کەسە لەنێو خزمەکانیدا». ئەمەش تەواو پێچەوانەیە لەگەڵ ئەوەی کە محەممەد دژایەتییەکی توندی لەلایەن مامی دیکەی ئەبو لەھەب و ھەروەھا ئەبوجەھل و سەرکردەکانی تری قوڕەیشەوە وەرگرتبوو. ھەروەھا ئەلعەباس بە درۆ ڕای گەیاندووە کە محەممەد پێشنیارەکانی ھەمووان ڕەتکردووەتەوە جگە لە پیاوانی مەدینە لە ھەوڵێکی ڕواڵەتیدا بۆ دروستکردنی ھەستێکی تایبەتمەندی و گرنگی لەنێوانیاندا؛ بەڵام تۆمارە مێژوویییەکان دەری دەخەن کە ئەوان لە دوایین گرووپەکان بوون کە محەممەد ھەوڵی لێ نزیکبوونەوەی دابوو و ھیچ ئۆفەرێکی دیکەی لەبەردەستدا نەبوو. [١٥]
پاشان محەممەد خۆی قسەی کرد و بانگھێشتی بەیعەتیان کرد، داوای لێکردن کە بیپارێزن وەک چۆن ژن و منداڵەکانیان دەیپارێزن. [١٧] [١٩] یەکێک لەوانە ئەلبارا بە ئامادەیییەوە ڕازی بوو و جەختی لەسەر لێھاتوویی سەربازی گەلەکەی کردەوە؛ بەڵام ئەوی دیکەیان کە ئەبو ئەلحەیسەم بوو نیگەرانی خۆی دەربڕی کە ئەگەر بەڵێنەکەیان وەربگرن و پەیوەندییەکانیان لەگەڵ جوولەکەکان بپچڕێنن، محەممەد دەگەڕێتەوە بۆ ناو گەلەکەی دوای ئەوەی سەرکەوتنەکانیان پێبەخشی. محەممەد دڵنیایی پێدان کە ئێستا لەگەڵیان یەک بووە و لە شەڕ و ئاشتیدا ھاوبەشی چارەنووسی ئەوان دەبێت. [١٥] [٢٠] پاشان دوازدە نوێنەر، سێ نوێنەری ئاوس و نۆ نوێنەر لە خەزرەج بۆ سەرپەرشتیکردنی جێبەجێکردنی ئەم پەیمانە ھەڵبژێردران. [١٨] کاتێک گرووپەکە پرسیاریان لەبارەی پاداشتی دڵسۆزییانەوە کرد، محەممەد بە سادەیی وەڵامی دایەوە «بەھەشت». پاشان سوێندیان خوارد کە بە بەڵێنی شەڕیش ناسراوە. [٢١] [٢٢] [١٥]
کۆچکردن
دەستکاریزۆری نەخایاند دوای وەرگرتنی بەڵێننامەکان، محەممەد شوێنکەوتووانی مەککەی ڕێنمایی کرد کە بگوازرێنەوە بۆ مەدینە. تەواوی ڕۆشتنەکە نزیکەی سێ مانگی خایاند. بۆ دڵنیابوون لەوەی کە بە تەنیا نەگەیشتە مەدینە لەکاتێکدا شوێنکەوتووانی لە مەککە ماونەتەوە، محەممەد ھەڵیبژارد کە نەچێتە پێشەوە و لەبری ئەوە لە دواوە مایەوە بۆ ئەوەی چاودێرییان بکات و ئەو کەسانە ڕازی بکات کە دوودڵ بوون. [١٨] بەشێک لە قوڕەیشەکان ھەوڵیان دا ئەندامانی خێزانەکەیان لە ڕۆشتنیان دوور بخەنەوە [١٧] [١٥] بەڵام لە کۆتاییدا ھیچ موسڵمانێک لە مەککە نەما. [١٧] محەممەد ئەم کۆچەی بە دەرکردن لەلایەن قوڕەیشەکانەوە دەزانی. [١٥]
نەریتی ئیسلامی باس لەوە دەکات کە لەژێر ڕۆشنایی ڕووداوە پەرەسەندووەکاندا، یەکێک لە سەرۆکەکانی قوڕەیش، ئەبو جەھل، ھاوڕێی منداڵی محەممەد کە بوو بە دوژمن، [٢٢] پێشنیاری تیرۆرکردنی ھاوبەشی محەممەدی کردووە لەلایەن نوێنەرانی ھەر خێڵێکی قوڕەیشەوە. دوای ئەوەی لەلایەن فریشتە جبریلەوە لەم بابەتە ئاگادارکرایەوە، محەممەد داوای لە عەلی ئامۆزاکەی کرد کە لەسەر جێگاکەی پاڵ بکەوێت و بە پۆشاکی سەوزی حەدرەمییەکەی داپۆشرابوو، دڵنیای کردەوە کە ئەوە سەلامەتی دەھێڵێتەوە. [٢٠] پاشان محەممەد لەگەڵ ئەبووبەکر چووە ئەشکەوتێک لە چیای سەور کە نزیکەی کاتژمێرێک بە پێ لە باشووری مەککەوە دوورە و لەوێ خۆی حەشاردا. [١٨] منداڵ و خزمەتکارەکانی ئەبوبەکر کە ھێشتا لە مەککە بوون، بەردەوام خواردنیان بۆ دەھێنا. [١٥] دوای سێ ڕۆژ حەشاردان، بە وشتر کە ئەبوبەکر پێشوەخت کڕی بووی، لەگەڵ ڕێبەرێک بە ناوی عەبدوڵڵای کوڕی ئەرقات کە تاغوت بوو، بەرەو مەدینە بەڕێکەوتن. [١٨][٢٣]
سەرچاوەکان
دەستکاری- ^ (Schacht et al. 1998)
- ^ (Holt et al. 1978)
- ^ Shaikh، Fazlur Rehman (2001). Chronology of Prophetic Events. London: Ta-Ha Publishers Ltd. pp. 51–52.
- ^ Marom، Roy (Fall 2017). «Approaches to the Research of Early Islam: The Hijrah in Western Historiography». Jamma'a. 23: vii.
- ^ Burnaby، Sherrard Beaumont (1901). Elements of the Jewish and Muhammadan calendars. pp. 373–5, 382–4.
- ^ Dershowitz، Nachum (2018). «Table 1.2 Epochs for various calendars». Calendrical Calculations (Third ed.). O'Reilly. p. 17. ISBN 978-1-108-54693-5. OCLC 1137352777.
- ^ «الهجرة النبوية إلى المدينة». Islamweb إسلام ويب (بە عەرەبی). لە ٦ی ئابی ٢٠٢٤ ھێنراوە.
- ^ الصلابي، علي محمد. «في ذكرى الهجرة النبوية.. فوائد ودروس وعِبر». الجزيرة نت (بە عەرەبی). لە ٦ی ئابی ٢٠٢٤ ھێنراوە.
- ^ Buhl & Welch 1993.
- ^ Lewis 2002.
- ^ Muranyi 1998.
- ^ Gordon 2005.
- ^ ئ ا ب Holt et al. 1978.
- ^ ئ ا ب Gil 1997.
- ^ ئ ا ب پ ت ج چ ح خ Rodgers 2012.
- ^ Gibb et al. 1986.
- ^ ئ ا ب پ Fontaine 2022.
- ^ ئ ا ب پ ت ج چ Rodinson 2021.
- ^ ئ ا Peters 2021.
- ^ ئ ا Peters 1994.
- ^ Glubb 2001.
- ^ ئ ا Gabriel 2007.
- ^ «الهجرة النبوية .. لماذا؟ كيف؟ ومتى؟». إسلام أون لاين (بە عەرەبی). ٢٥ی تەممووزی ٢٠٢٢. لە ٦ی ئابی ٢٠٢٤ ھێنراوە.
