پەنابەرانی کورد

کێشەی پەنابەران و ئاوارەکانی کورد لە ماوەی سەدەی بیستەمدا لە ڕۆژھەڵاتی ناوین سەریھەڵدا و تا ئەمڕۆش بەردەوامە. ئاوارەبوونی کوردەکان پێشتر لە سەردەمی ئیمپراتۆریەتیی عوسمانیدا ھەبووە، بە بیانووی سەرکوتکردنی یاخیبوونی دانیشتوانی ناوخۆیی، لە ماوەی کۆنترۆڵی دەوڵەت بەسەر کەوانەی بەپیتی باکوور و ناوچەکانی دراوسێی زاگرۆس و تۆرۆس. لە سەرەتای سەدەی بیستەمدا، کەمینە مەسیحییەکان لە ئیمپراتۆریەتی عوسمانیدا ناچار بوون کۆچی بەکۆمەڵ بکەن (بەتایبەت لە کاتی جەنگی جیھانیی یەکەم و جەنگی سەربەخۆیی تورکیا)، بەڵام زۆرێک لە کوردەکانیش، تووشی دۆخێکی ھاوشێوە بوون؛ بەشێک لە یەکێتییە خێڵەکییە کوردییەکان لەگەڵ عوسمانییەکان ھاوکارییان کرد، ھەندێکی دیکەش دژایەتی ئەم بابەتەیان دەکرد و لە چەند ناوچەیەکدا لەدژی ڕاپەڕین. لەو چوارچێوەیەدا بارودۆخی کورد لە دەوڵەتی مۆدێرنی تورکیادا لە ماوەی ساڵانی بیست و سییەکانی سەدەی ڕابردوودا گۆڕا بۆ دۆخێکی کارەساتبار و لە ھەمان کاتدا یاخیبوونە بەرفراوانەکانی کورد لە ئەنجامدا کۆمەڵکوژییەکی بەرفراوان و دەرکردنی سەدان کەسی لێکەوتەوە ھەزاران. لە حەفتاکانی سەدەی ڕابردووەوە، توندوتیژی نوێبووەوەی ململانێی تورکیا و کورد، ٣ ملیۆن کەسی ئاوارە کردووە، کە بەشێکی زۆریان ئێستاش ئاوارەن.

لە عێراقدا کورد بە دوای خۆبەڕێوەبەری و سەربەخۆییدا دەگەڕێت، کە لە سایەی شەڕە چەکدارییەکانەوە لە دوای شۆڕشی محەممەد بەرزنجی لە ساڵی ١٩١٩ەوە نیشانەکانی لە ئاسۆدا دەستیان کردووە بە دەرکەوتن. بەڵام ئاوارەبوونەکان لە سەردەمی ململانێی عێراق و کورددا زیاتر بەربڵاوتر بوون و بەرنامەکانی تەعریبکردنی چالاکی ھاوتەریب کە لە لایەن ڕژێمی بەعسەوە ئەنجامیان دابوو، دەستیان کرد بە سەرھەڵدان، کە ئامانجی پاکتاوکردنی باکووری عێراق بوو لە زۆرینەی کورد. دەیان ھەزار کورد لە دوای کۆتایی ھاتنی شەڕی یەکەمی کوردستانی عێراق و شەڕی دووەمی کوردستانی عێراق لە ساڵانی شەستەکان و حەفتاکانی سەدەی ڕابردوو، ئاوارە بوون و لە ناوچەکانی شەڕ ھەڵھاتن. شەڕی نێوان ئێران و عێراق کە لە ساڵی ١٩٨٠ تا ١٩٨٨ بەردەوام بوو، شەڕی یەکەمی کەنداو و یاخیبوونەکانی دواتر ھەموویان چەندین ملیۆن پەنابەری بە شێوەیەکی سەرەکی کوردەکان دروستکرد، کە زۆربەیان پەنایان بۆ ئێران بردەوە، لە کاتێکدا ھەندێکی تر بڵاوەیان بە ڕەوەندی کورد لە ئەورووپا و ئەمریکا. بەتەنھا ئێران پەنابەری بۆ یەک ملیۆن و ٤٠٠ ھەزار پەنابەری عێراقی دابین کردووە، کە زۆربەیان کوردن، کە لە ئەنجامی شەڕی کەنداو و یاخیبوونەکانی دواتر.

لە ئێستادا ڕێژەیەکی زۆر لە دانیشتووانی کورد لە پەنابەرانی کورد، ئاوارە و بنەماڵەکانیان پێکدێن. ئێستاش پەنابەران خۆیان ڕێژەیەکی زۆر لە کوردەکانی ئێران و سووریا پێکدەھێنن. لەماوەی ڕابردوودا ڕاگەیەندرا کە لە چوارچێوەی پرۆسەکانی چاکسازیی بەشار ئەسەد، ھەروەھا وەک ھەوڵێک بۆ ھێورکردنەوەی ڕاپەڕینی ساڵی ٢٠١١ی سووریا، مافی مەدەنی بە کۆمەڵگەی کوردی سووریا دەدرێت. بەڵام کۆمەڵەکانی مافی مرۆڤ ئاماژە بەوە دەکەن کە لە کۆی ٢٠٠ ھەزار کورد تەنھا ٣ ھەزار کوردی بێ دەوڵەت پێگەی فەرمییان لە سووریا وەرگرتووە.

سەرچاوەکان

بەشداربووانی ویکیپیدیا، «لاجئون كرد»، ویکیپیدیای عەرەبی. سەردان لە ٨ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٤.