وزەی خۆری
وزەی خۆری (بە ئینگلیزی: Solar Energy) وزەیەکە کە لە ڕووناکی و گەرمیی خۆرەوە وەردەگیرێت. ئەم وزەیە بە بەکارھێنانی کۆمەڵێک تەکنۆلۆژیای نوێ بەرھەم دێت کە ھەموو ڕۆژێک خەریکی گەشەکردن و پێشکەوتنن. بڕێک لەم تەکنۆلۆژیایانە بریتین لە بەکارھێنانی کۆکەرەوەی گەرمیی خۆری، تەکنۆلۆژیای (فۆتۆڤۆڵتایی یان تەختەخانەی ھەڵمژی خۆری)، وزەی گەرمی خۆر، تەلارسازیی خۆری، کێڵگەکانی وزەی خۆری و تەکنیکییەکانی توانەوەی خوێیە جۆربەجۆرەکان و فۆتۆسینتەسیزی دەستکرد.[١][٢]
سەرچاوەی سەرەکیی وزە نوێ و خاوێنەکەی جیھان تەکنەلۆژیا ئاڵۆز و پێشکەوتووەکانی بواری خۆرن، کە بەشێوەیەکی بەرچاو کاریان لەسەر دەکرێت و بەرەو پێش دەچن. ئەم تەکنەلۆژیایانە پشت بە چۆنییەتی ھەڵمژینی وزەی خۆر و چۆنییەتی کۆگاکردن و دواتر گۆڕینی بۆ وزەی گەرمی دەبەستن. تەکنیکییە چالاکەکانی بواری خۆر بریتیین لە بەکارھێنانی سیستەمی فۆڤۆڵتایک، وزەی خۆری چڕکراو، ئاوگەرمکەری خۆری و ھەموو ئەو ئامرازانەی کە بۆ ئیشپێکردنیان پەنا بۆ بەکارھێنانی وزە و تەکنیکی (Passive solar) دەبەن، وەک نموونە دیاریکردنی و ئاڕاستەکردنی ڕووی باڵاخانەیەک بە ڕووی خۆر یان دیاریکردنی ئەو ماددانەی کە بارستەی گەرمییان باشە یان تایبەتمەندیی بڵاوکردنەوەی ڕووناکییان ھەیە، ھەروەھا چۆنییەتی سوودبینینی ئەو گەرمییەی کە لە بۆشاییی ھەوادا ھەیە.
وزەی خۆری بەو گەورەییەی کە لە بەردەستدایە، بووەتە جێگای سەرنج کە بۆچی تەنھا لە بواری وزەی کارەبا سوودی لێ بینراوە. بەرنامەی گەشەپێدانی نەتەوە یەکگرتووەکان لە ھەڵسەنگاندنی وزەی جیھانی ساڵی ٢٠٠٠دا، ئەوەی بۆ دەرکەوت کە توانای ساڵانەی وزەی خۆر ١٫٥٧٥–٤٩٫٨٣٧ ئیجەبوول (EJ) بووە. ئەمە چەند جارێک لە کۆی بەکاربردنی ھەموو جۆرە وزە جۆربەجۆرەکانی تری جیھان گەورەترە، کە لە ساڵی ٢٠١٢دا ٨٫٥٥٩ ئی جەی بووە.[٣][٤]
لە ساڵی ٢٠١١، ئاژانسی نێونەتەوەییی وزە ڕایگەیاند: «پێشکەوتنی تەکنۆلۆژیای وزەی خۆر کە ھێشتا تەواو نەکراوە شتێکی بەپێز و پاک دەبێت، سوودێکی گەورە و درێژخایەنی دەبێت. دەبێتە ھۆی زیادکردنی ئاسایشی وزەی وڵاتان و گەڕاندنەوەیان بۆ سەرچاوەی ڕەسەنی ھەموو وزەکان «ئەو وزانەی کەبوونەتە سەرچاوەی بەردەوامی پیسبوونی ژینگە». تەکنۆلۆژیاکانی وزەی خۆر ھۆکاری دابەزاندنی خەرجییەکانی وزە و ھێواشکردنەوەی گەرمبوونی زەوین.[٥]
گرنگی و ڕۆڵی وزەی خۆر
دەستکاری
زەوی ١٧٤ پێت وات (PW) لە تیشکی خۆریی واڵای بەردەکەوێت، لەو بڕە نزیکەی ٣٠٪ بۆ بۆشاییی ئاسمان ھەڵدەگەڕێتەوە، لەکاتێکدا بڕەکەی تری لەلایەن ھەور و زەریا و بارستایی زەوی ھەڵدەمژرێت.[٦] شەبەنگی تیشکی خۆر لە ڕووی زەوییەوە بە زۆری بە نێو مەودا بینراو و نزیکەکانی ژێر تیشکی سەروو وەنەوشەیی بڵاوبووەتەوە و بەشێکی کەمی لە نزیک تیشکی سەرووی بنەوشەیی ماوەتەوە. زۆربەی دانیشتووانی جیھان لەو ناوچانەدا دەژین کە بڕی تیشکی ١٥٠–٣٠٠ وات/م ٢، یان ٣٫٥–٦٫٠ لێ ھەڵدەمژرێت، زەریاکان کە نزیکەی ٧١٪ی گۆی زەوی پێک دێنن، بەرپرسن لە کەش و ھەوای زەوی بەتایبەت ھەوای گەرم کە لە ئاوی ھەڵمبووی زەریاکان پێک دێت، خۆر دەبێتە بەشێک لە کرداری سووڕی ئەتۆمی یان ھەڵئاوساندنی ئاو، کاتێک ھەوا دەگاتە چینە بەرزەکانی کەش، کە پلەی گەرمی نزمە، ھەڵمی ئاو چڕ دەبێتەوە بۆ ھەور، کاتێک ئەم ھەورانە بەسەر ڕووی زەویدا دەڕۆن، دەست بە بارین دەکەن و سووڕی ئاوەکە تەواو دەبێت.[٧] کە سووڕی ئاوەکەش کۆتاییی دێت، دیسان خۆر ڕۆڵ لە چڕبوونەوەی ئاو دەبینێت کە میکرۆب دروست دەکات، ھەروەھا تیشکی خۆر ڕۆڵی سەرەکی بۆ دەستخستنی وزەی پێویست بۆ جوولەی بایەکان و گەردەلوول و دژە گەردەلوولەکان دەبینێت. تیشکی خۆر لەلایەن زەریاکان و بارستەی زەوییەوە ھەڵدەمژرێت کە لە پلەی گەرمیی مامناوەندی ١٤ی سیلیلیزیدا دەیھێڵێتەوە.[٨] پێکھاتەی ڕووناکی (فۆتۆسینتاز) ئەگەر بێتو گوڵەبەڕۆژە بە نموونە وەربگرین کە ڕوەکێکی گەڵا سەوزە، وزەی خۆر دەگۆڕێت بۆ وزەی کیمیایی و خۆراک و قەد و گوڵەکەی لێ بەرھەم دەھێنێت، لە ھەمان کاتدا ڕۆنێکی لێ وەردەگیرێت کە وەک سووتەمەنی و خۆراک وایە بۆ زیندەوەران و خاک.[٩]
| ڕێژەی ھەڵگرتنی ساڵانەی خۆر لەلایەن مرۆڤەوە١ | ||
|---|---|---|
| خۆر | ٣٬٨٥٠٬٠٠٠ | [١٠] |
| با | ٢٬٢٥٠ | [١١] |
| بایۆماسی نادیار | ~٢٠٠ | [١٢] |
| بەکارھێنانی وزەی سەرەتایی2 | ٥٣٩ | [١٣] |
| کارەبا2 | ~٦٧ | [١٤] |
| 1Energy given in Exajoule (EJ) = 1018 J = 278 TWh 2 Consumption as of year ٢٠١٠ | ||
کۆی وزەی خۆر کە بەھۆی کەش و ھەوای زەوی، زەریاکان و بارستەی زەوییەوە ھەڵدەمژرێت، نزیکەی ٣٬٨٥٠٬٠٠٠ ئێکستاژۆلە (EJ) لە ساڵێکدا. لە ساڵی ٢٠٠٢، ئەم بڕە لە یەک کاتژمێردا لە ھەموو وزە جۆربەجۆرەکانی تر زیاتر بوو کە لە جیھاندا لە یەک ساڵدا بەکار دەھات. فۆتۆسینتازییەکان لە ساڵێکدا نزیکەی ٣٠٠٠ ئی جەی لە تیشکی خۆر ھەڵدەمژن و لە کارلێکەکانیان بەکاری دێنن. بڕی وزەی خۆر کە دەگاتە سەر ڕووی ھەسارەکەمان زۆر زۆرە کە لە یەک ساڵدا نزیکەی دوو ھێندەی ھەموو ئەو وزانەیە کە زەوی لە سەرچاوەی تر وەک: خەڵوز، نەوت، گازی سروشتی و یۆرانیۆمی تێکەڵکراو دەستی دەکەوێت.[١٥]
ئەگەری بەکارھێنانی وزەی خۆر لەلایەن مرۆڤەوە جیاوازە چونکە بڕی وزەی خۆر کە بەر زەوی دەکەوێت جیاوازە بە جیاوازیی جوگرافیا، جیاوازیی کات و جیاوازیی ئاو و ھەوا. ئەو زەوییانەی لەبەردەستدان بۆ مرۆڤ کە بتوانێت تێیدا بژی بڕی وزەی خۆری سنووردار دەکەن.[١٦]
جوگرافیا کاریگەریی لەسەر توانای وزەی خۆری ھەیە چونکە ئەو ناوچانەی کە نزیکترن لە ھێڵی کەمەرەییی زەوی، بڕێکی زیاتر لە تیشکی خۆریان بەر دەکەوێت. لەگەڵ ئەوەشدا بەکارھێنانی فۆتۆڤۆلتایکەکان کە دەتوانن شوێن پێگەی خۆر بکەون، دەتوانن بە شێوەیەکی بەرچاو توانای وزەی خۆر لەو ناوچانەدا زیاد بکەن لەچاو ئەو ناوچانەی کە لە ھێڵی کەمەرەیییەوە دوورترن. جیاوازیی کات کاریگەری دەخاتە سەر توانای وزەی خۆری چونکە لە کاتی شەودا تیشکدانەوەیەکی کەمی خۆر لەسەر ڕووی زەوی ھەیە.[١٧] ئەمەش ئەو بڕە وزەیە سنووردار دەکات کە لە ڕۆژێکدا زەوی ھەڵی دەمژێت. ھەروەھا بەرگە ھەورەکان دەتوانن کاریگەرییان لەسەر توانای وزەی خۆر ھەبێت چونکە ھەورەکان دەتوانن ڕێگری بکەن لەو ڕووناکییەی کە لە خۆرەوە بۆ زەوی دێت.[١٨]
ھەروەھا توانای زەوی کاریگەری زۆری ھەیە لەسەر وزەی خۆری بەردەست چونکە تەنھا دەتوانرێت سوود لەو وزە ڕووتە وەربگرێت کە ڕاستەوخۆ بەر ڕووی زەوی دەکەوێت؛ بۆیە بەکارھێنانی سەربانەکان و بەرتاوەکان شوێنێکی گونجاوە بۆ تەختەخانەی ھەڵمژی خۆری، زۆر کەس بۆیان دەرکەوتووە کە دەتوانن وزەی خۆر بە شێوەیەکی ڕاستەوخۆ لە ماڵەکانیان کۆبکەنەوە ھەروەھا توانیویانە ئەم وزەیە بۆ کاتە نالەبارەکان بەکاربێنن.[١٩]
تەکنۆلۆژیای خۆر بە شێوەی ئەرێنی و چالاک بە پشتبەستن بە شێوازی دەستخستن، گۆڕین و دابەشکردنی وزەکە. ھاندان بۆ سوود وەرگرتن لە وزەی خۆر زۆر بەرەو پێش چووە بۆ ئەوەی لە شوێنە جیاجیاکانی جیھاندا بەکاربھێندرێت. پێشتر مرۆڤ بە زۆری پشتی بە ھەڵکەوتەی شوێنەکەی دەبەست کە لەکوێی ھێڵی کەمەرەییدایە، بەڵام ئەمڕۆ ھەوڵەکان زۆرینەی شوێنەکانی زەوی گرتووەتەوە. ھەرچەندە وزەی خۆری بە شێوەیەکی سەرەکی ئاماژە بە بەکارھێنانی تیشکی خۆر دەکات، بەڵام لە ڕاستیدا بابەتەکە تەنھا وزەیەکی دیاریکراو نییە بەڵکوو، ھەموو وزە نوێکان دەگرێتەوە وەک ھێزی گەرمی جیۆترمین کە وزەیەکە ڕاستەوخۆ و ناڕاستەوخۆ لە خۆرەوە وزە وەردەگرێت.[٢٠]
تەکنیکی چالاکی خۆر زۆر بوار دەگرێتەوە وەک لە بەکارھێنانی فۆتۆڤۆلتایکەکان، وزەی خۆری چڕکراو، کۆکەرەوەکانی گەرمیی خۆر، وزەھەڵمژ و ھەوا کە بۆ گۆڕینی تیشکی خۆر بۆ بەرھەمی بەسوود بەکار دەھێنن. تەکنیکی وزەی خۆری کە بە شێوەیەکی ئەرێنی لە دیاریکردنی جۆری ماددەکان و توانایان لە ھەڵگرتنی بری وزەی گەرمیی باش لە ناواخنیان پێکدێت. زۆرێک لە تەکنیکی ئاڵۆز ھەن کە بەھۆیانەوە دەتوانرێت ئەو گەرمیانە ھەڵبمژرێت کە لە بۆشایییەکانی ھەوا ھەڵگیراون کە بە شێوەیەکی سروشتی لە ھەوادا دەسووڕێنەوە، ھەروەھا دەتوانین ئاماژە بە ھەڵکەوتە و شوێنی بینایەک بکەین کە چۆن ھەڵکەوتووە و ئاڕاستەکەی لە کوێی خۆردایە.[٢١] پێشکەوتن لە تەکنۆلۆژیای چالاکی وزەی خۆری، ئاستی دابینکردن و پەرەپێدانی وزەی خۆر زیاد دەکات و بەھۆی پێشکەوتنی بەردەوامی تەکنۆلۆژیا دەتوانین بڕی وزەی پێویست مسۆگەر بکەین، لەکاتێکدا ئەمڕۆ مرۆڤایەتی لە ئاستێکی زۆر بەرزی تەکنۆلۆژیای وزەی خۆری نییە بۆیە، کەمتر دەتوانێت سوود لەم وزە بێکۆتایییەی سروشت وەربگرێت.
لە ساڵی ٢٠٠٠، بەرنامەی گەشەپێدانی نەتەوە یەکگرتووەکان و بەشی کاروباری ئابووری و کۆمەڵایەتیی نەتەوە یەکگرتووەکان و ئەنجومەنی وزەی جیھانی خەمڵاندنێکیان بۆ وزەی خۆری بڵاوکردەوە کە دەکرێت ھەموو ساڵێک مرۆڤ بەکاری بھێنێت وەک چۆن سوود لە پارچە و دیاردەکانی تری زەوی وەردەگرێت کە تێیدا خەمڵاندنی ئەوەیان کرد کە وزەی خۆری ھاوشانی وزەی با و خۆراکی خاک و کانزاکانی ناخی زەوی بۆ مرۆڤایەتی بەردەستە و دەتوانێت بەکاریان بێنێت. خەمڵاندنەکە ئەوەی بۆ دەرکەوت کە وزەی خۆری توانایەکی مەزنی جیھانیی ھەیە کە لە ١٬٦٠٠ بۆ ٤٩٬٨٠٠ ئیکسایژۆلس (٤٫٤×١٠١٤ بۆ ١٫٤×١٠١٦ کی دەبلیو ئێچ) پێکھاتووە لە ساڵێکدا، (بڕوانە خشتەی خوارەوە).[٢٢]
| ھەرێم | ئەمریکای باکوور | ئەمریکای لاتین و ناوچەی کاریبی | خۆراوای ئەورووپا | ناوەڕاست و خۆرھەڵاتی ئەورووپا | یەکێتی سۆڤیەتی پێشوو | خۆرھەڵاتی ناوین و باکووری ئەفریقا | دەورووبەری بیابانی مەزن | خۆرھەڵاتی ئاسیا | باشووری ئاسیا | ئاسیای ناوەڕاست | زەریای ھێمن |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| کەمترین | ١٨١٫١ | ١١٢٫٦ | ٢٥٫١ | ٤٫٥ | ١٩٩٫٣ | ٤١٢٫٤ | ٣٧١٫٩ | ٤١٫٠ | ٣٨٫٨ | ١١٥٫٥ | ٧٢٫٦ |
| زۆرترین | ٧٬٤١٠ | ٣٬٣٨٥ | ٩١٤ | ١٥٤ | ٨٬٦٥٥ | ١١٬٠٦٠ | ٩٬٥٢٨ | ٩٩٤ | ١٬٣٣٩ | ٤٬١٣٥ | ٢٬٢٦٣ |
تێبینی:
سەرچاوە: بەرنامەی گەشەپێدانی نەتەوە یەکگرتووەکان – ھەڵسەنگاندنی وزەی جیھانی (٢٠٠٠)[٢٣] | |||||||||||
وزەی گەرمی
دەستکاریبەھۆی تەکنەلۆژیاوە دەکرێت گەرمی خۆر بەکاربھێنرێت بۆ گەرمکردنەوەی ئاو و گەرمکردن و ساردکردنەوەی کەشتییەکانی بۆشایی ئاسمان و پرۆسەجۆربەجۆرەکانی تری بەرھەمھێنانی گەرمی.[٢٤]
پێشینەی بازرگانی
دەستکاریلە ساڵی ١٨٧٨ لە یوونیڤەرساڵی پاریس تەکنیککار ئابین مووچوت بزوێنەرێکی ھەڵمی بە سەرکەوتوویی دروست کرد، بەڵام نەیتوانی بەردەوام بێت لە گەشەپێدانی مەکینەکەی چونکە تەنھا سەرچاوەی ئیش پێکردنەکەی لە خەڵوزی ھەرزان بوو.
لە ساڵی ١٨٩٧ فرانک شومان داھێنەری ئەمریکی و ئەندازیار و پێشەنگی بواری وزەی خۆر بزوێنەرێکی بچووکی خستەڕوو کە بە ھەڵمژینی وزەی خۆر کاری دەکرد تەکنیکییەکەی بریتی بوو لەکۆمەڵە سندوقێکی چوارگۆشەیی کە پڕبوون لە شووشە (تەختەشانەی خۆری)، کە پلەی کوڵاندنەکەی کەمتر بوو لە پلەی کوڵاندنی ئاو و ناوەوەی بزوێنەرەکەی بریتی بوو لە لولەیەکی تاریک داپۆشراو. دواتر لە ساڵی ١٩٠٨ بزوێنەری ھەڵمی بە ھێزتر دروست کران. فرانک شومان (ھاوبەشگای شومان بۆ وزەی خۆر)ی دامەزراند لەگەڵ چەند تەکنیککارێکی تر بە مەبەستی دروستکردنی بزوێنەری خۆری بەھێزتر و گەورەتر. فرانک شومان لەگەڵ ڕاوێژکارە تەکنیکییەکەی (ئەی ئێس ئەی ئەکەرمان) و فیزیازانی بەریتانی (سێر چارڵز ڤێرنۆن بۆیس) سیستەمێکی گەشەسەندوویان نمایش کرد کە بە بەکارھێنانی ئاوێنەکان بۆ ھەڵمژینی وزەی خۆر کاری دەکرد، توانای گەرمکردنەوەی زۆرتر بوو تا ڕادەی کوڵاندنی ئاو. دواتر (سمان) بزوێنەرێکی ھەڵمی قەتیس کراوی دروست کرد کە بە ئاوی کەم فشار ئیشی دەکرد، کە وای لێ کرد تا ساڵی ١٩١٢ سیستەمێکی تەواوی بزوێنەری خۆر بە دەست بێنێت.[٢٥]
شومان لە نێوان ساڵەکانی ١٩١٢ تا ١٩١٣ یەکەمین وێستگەی وزەی گەرمی لە وزەی خۆری جیھانی لە شاری مەعەدی میسر بنیات نا. لەکێڵگە خۆرییەکەی بزوێنەری ٣ بۆلی بە ھێزی ٤٥–٥٢ کیلۆوات (٦٠–٧٠ ئێچ پی) بەکار ھێنا کە زیاتر لە ٢٢ ھەزار لیتر ئاوی لەخولەکێک بەکارھێنا (٤٨٠٠ imp gal; 5800 US gal) شومان ئەو برە ئاوە زۆرەی لە ڕووباری نیلەوە دابین کرد. ھەرچەندە ھەڵگیرسانی جەنگی جیھانی یەکەم و دۆزینەوەی نەوتی ھەرزان لە دەیەی سی دا، پێشوەچونی وزەی خۆریان سارد کردەوە، بەڵام بینایی و پەڕۆشی شومان و دیزاینە نایابەکەی لە دەیەی ٧٠ دا بە شەپۆلێکی نوێی بایەخدان بە وزەی گەرمی خۆر زیندوو بووەوە تا لە ساڵی ١٩١٦ دا شومان لە میدیاکاندا باسی لە بەکارھێنانی وزەی خۆر کرد و وتی:
"ئێمە لە ترۆپکدا قازانجی بازرگانی ھێزی خۆرمان سەلماندووە و بە تایبەتی تر سەلماندوومانە کە دوای ئەوەی کۆگاکانی نەوت و خەڵوزمان تەواو دەبێت، دەکرێت مرۆڤ لەتیشکی خۆرەوە دەسەڵاتی بێسنووریی خۆی وەربگرێت".
فرانک شەمان، نیویۆرک تایمز، ٢جولای ١٩١٦[٢٦]
گەرمکردنی ئاو
دەستکاریئاوگەرمکەری خۆری تیشکی خۆری بەکار دەھێنا بۆ گەرمکردنی ئاو لە پانتایی جوگرافی کەمەری دا (لەنێوان ٤٠ پلە لە باکوور و ٤٠ پلە لە باشوور) کە لە ٦٠ بۆ ٧٠٪ی ئاوی گەرمی پێویستی بەرھەم دەھێنا کە پلەی گەرمی ئاوەکەی تا ٦٠ پلە سیلیزی (١٤٠ فەھرەنھایت) بەرز دەبوویەوە.[٢٧] باوترین جۆری ئاوگەرمکەری خۆری ئەو جۆرەیە کە ڕێژەی ٤٤٪ ی ئاوەکەی لەناو بۆری ئاوگەرمکەرەکە دەمایەوە، ئەم ئامێرە ئاوی دەنارد بۆ حەوزێکی تەختی داخراو لەڕێگای لولەکەکانییەوە لەم حەوزە ئاوەکان ھەڵدەگیران کە بڕی (٣٤٪)ی ئەم ئاوە گەرم کراوە بۆ پێداویستی ناوەخۆ بەکار دەھێنرا، جۆرێکی تری ئاوگەرمکەری خۆری ھەیە کە پێی دەڵێن کۆکەرەوەی پلاستیکی بەنگلازی کە (٢١٪)ی ئاوەکەی بە شێوەیەکی سەرەکی بۆ گەرمکردنی مەلەوانگەکان بەکار دەھێنرا.[٢٨]
تا ساڵی ٢٠١٥ کۆی توانای جێگیرکراو بۆ سیستەمی ئاوی گەرمی خۆر نزیکەی ٤٣٦ گێگاوات گەرمی (GWth) بووە. چین سەرکردەی جیھانە لەبڵاوکردنەوەیان بە قەبارەی ٣٠٩ GWth ڕکابەری جیھان دەکات.[٢٩] دوای چین ھەریەکە لە ئیسرائیل و قوبرس دێن کە بەرنامەڕێژیان کردووە بۆ سەرمایەدارەکانیان تاوەکو لەبواری سیستمی ئاوی گەرمی وەبەرھێنان بکەن کە زیاتر لە ٩٠ لە سە دی ماڵان بەکاری دەھێنن ھەروەھا لە ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا و کەنەدا و ئوسترالیا،[٢٩] گەرمکردنی مەلەوانگەکان لەرێگای ئاوگەرمکەری خۆری گەرم دەکرێن کە توانای دامەزراوەییان گەیشتووەتە ١٨ گی دەبلیو تی لە ساڵی ٢٠٠٥[٣٠]
گەرمکردنەوە، ساردکردنەوە و ھەواسازی
دەستکاریلە ئەمریکا سیستمی گەرمکردن و ھەواگەرمکردن و ھەواسازی (HVAC) بە ڕێژەی ٣٠٪ (٤٫٦٥ EJ/yr) ئەو وزەیەی لە بینا بازرگانییەکان بەکار ھاتووە و نزیکەی ٥٠٪ (١٠٫١ EJ/yr) ئەو وزەیەی لە بینا کانی نیشتەجێبووندا بەکار ھاتووە سەرچاوەکەیان تیشکی خۆرە، کە بەردەوام وڵاتانی تریش ھاندەدەن کە گرنگی بدەن بە تەکنەلۆژیای گەرمکەرەوە و ساردکردنەوە و ھەواسازی خۆری لەپێناو پاراستنی ھەسارەکەمان.[٣١]
بارستایی گەرمی ھەر ماددەیەک پێوەرە بۆ توانای ھەڵگرتنی گەرما لەو ماددەیەدا، ماددە گشتییە گەرمە ھاوبەشەکان بریتین لە بەرد و چیمەنتۆ و ئاو کە لە کۆنەوە لە کەش و ھەوای وشک یان ناوچەی گەرمی بەرز دا بەکار دەھێنرا بۆ ئەوەی بیناکان فێنک ببنەوە، ئەم ماددانە لە ماوەی ڕۆژدا وزەی خۆر ھەڵدەمژن و دواتر لەکاتی شەودا گەرما ھەڵگیراوەکە فرێدەدەنە دەرەوە بۆ بەرگە ھەوای بەرز کە دەبێتە ھۆی پاڵنانی ھەوای چینە بەرزەکان کە فێنکن بەمەش شەوانی فێنکتر دەبوو.[٣٢] لەگەڵ ئەوەشدا دەکرێت لە ناوچە ساردو سڕەکان بۆ بەردەوامی دان بە گەرمی چواندن بەکاربھێنرێ، قەبارە و دانانی بارستەی گەرمی پشت بە چەندین فاکتەری وەک کەش و ھەوا و ڕووناکی ڕۆژ و حاڵەتی سێبەرکردن دەبەستێت.[٣٣] کاتێک کە بە تەواوی خۆڕی بەر دەکەویت، بارستەی گەرمی پلەی گەرمی لە مەودایەکی فراواندا دەپارێزێت و پێویستی ئامێرەکانی گەرمکردنەوە و ساردکەرەوە کەم دەکاتەوە[٣٤]
دووکەڵ کێشی خۆراوی (یان دووکەڵخۆریی گەرمیی) سیستەمێکی ھەوادانی خۆریی ئەرێنی کە لە شفتێکی ستوونی پێک دێت کە ناوەوەی بینا و دەرەوەی بینا بەیەکەوە دەبەستێتەوە. لەگەڵ گەرمبوونی دووکەڵەکە، ھەوای ناوەوە گەرم دەبێت، دەبێتە ھۆی ھەڵمژێک کە ھەوا لە ناو بیناکەدا ڕادەگرێت و دەکرێت باشتریش بکرێت بە بەکارھێنانی ماددەی کۆکراوەی یوورجین و گەرمی بە شێوەیەک کە وەک خانەی وزەگری خۆری کاربکات.
تەختە و قەدی ئەستووری ڕوەکی لە بناری باڵاخانەکان دەچێندرێت و بەرزبوونەتەوە بە قەدباڵی بالاخانەکان وەک ئامرازێک بۆ کۆنترۆڵکردنی گەرمکردنەوە و ساردکردنەوەی بینایەکە؛ کە لە بەشی باشوور و باکووری بینایەک لە نیوەگۆی باشوور بەکاردەھات، گەڵاکانیان لە وەرزی ھاویندا سێبەر دابین دەکەن، لەکاتێکدا پەلکە ڕووتەکان ڕێگە بە ڕووناکی دەدەن لە زستاندا بەناویان تێپەڕبن. لەوەتەی داری بێ گەڵا کە سێبەری ١ / ٣ تا ١ / ٢ ی تیشکی خۆر دەکات، ھاوسەنگییەک ھەیە لەنێوان سوودەکانی سێبەرکردنی ھاوین و لەدەستدانی ھاوتای گەرمبوونی زستان. لە کەشوھەوادا کە بارەکانی گەرمکردنەوەی بەرچاویان ھەیە، نابێت داری بریقەدار لە لایەکی ڕووی ئەکواتۆر لە بینایەک بچێنن، چونکە دەست لە بەردەستی خۆری زستان وەردەدات؛ بەڵام دەتوانن لە لایەنەکانی ڕۆژھەڵات و ڕۆژاوادا بەکار بھێنرێ بۆ دابینکردنی پلەی سێبەرکردنی ھاوین بەبێ ئەوەی کاریگەری لەسەر بەدەستھێنانی خۆری زستان ھەبێت.[٣٥]
چێشت لێنان
دەستکاریچێشتلێنەرەکانی خۆر تیشکی خۆر بۆ چێشتلێنان و وشککردن و ئەستێورکردن بەکار دەھێنن؛ کە دەکرێت بۆ سێ جۆر دابەش بکرێت: چێشتلێنەری سندوقی، چێشتلێنەری سادە، و چێشتلێنەری ڕەنگدەرەوە. سادەترین چێشتلێنەری خۆر ئەو سندوقە چێشتلێنەرە یە کە سەرەتا لەلایەن (ھوراسی دی ساوسوسوور) لە ساڵی ١٧٦٧ دروست کراوە، چێشتلێنەرەکە لە سندوقێکی بنەڕەتی پێکھاتووە کە دەفری جیاکراوەی تێدایە و بە قەپاغێکی ڕوون داپۆشراوە دەتوانرێت بە شێوەیەکی کاریگەر بەکاربھێنرێت لە ئاسمانی ڕووندا کە بە شێوەیەکی ئاسایی گەرمییەکەی دەگاتە پلەی گەرمی ٩٠–١٥٠ °C (194–302 °F). جۆری دووەم چێشتلێنەری تەختەیییە کە پانێڵێکی ڕەنگدانەوە بەکاردەھێنێت بۆ ھەڵمژینی تیشکی خۆر لەسەر دەفرێکی دابراو و گەرمییەکەی دەگاتە پلەی گەرمی کوڵاندن بە بەراورد بە سندووقی چێشتلێنان داواکاری زۆرتری لەسەرە کە چەند دانەیەکی ئەندازەیی چڕکەرەوە (قاپ، ترووپ، ئاوێنەی فرێنێل) بەکاردێنن. ئەم چێشتلێنەرانە دەگەنە پلەی گەرمای ٣١٥ °C (599 °F) و بەسەرەوە بەڵام پێویستی بە ڕووناکی ڕاستەوخۆ ھەیە بۆ ئەوەی بە شێوەیەکی دروست کار بکات.
پرۆسەکانی گەرمی
دەستکاریتەکنەلۆژیاکانی چڕکردنەوەی وزەی خۆر وەک قاپی سێلا، (ڕەنگدانەوە) (شیکردنەوە) (ھێشتنەوە) دەتوانن پڕۆسەکانی گەرمی بۆ کارنامە بازرگانی و پیشەسازییەکان دابین بکەن. یەکەمین سیستمی وزەی خۆری بازرگانی بریتییە لە (پڕۆژەی وزەی گشتی خۆر) (STEP) کەلە شیناندۆھی جۆرجیای ئەمریکا دامەزرا کە کێڵگەیەکی ١١٤ شانەیی قاپی بوە، بڕی ٥٠ ٪ ی گەرمکردنەوەی ھەواو پێداویستی کارەبایی بۆ کارخانەیەکی جلوبەرگ دابین دەکرد. ئەم سیستەمە بڕی وزەی ٤٠٠ کەی دەبلیو و وزەی گەرمی لە شێوەی ھەڵمی ٤٠١ کەی دەبلیو و ئاوی ساردکراوی دابین دەکرد، ھەروەھا بۆماوەی یەک کاتژمێریش بەرزترین ئاستی گەرمکردنی ئاوی تۆمارکرد. حەوزە ھەڵمەکانی ئەم سیستەمە لەشێوەی تەنکەرن کە لە ئەنجامی لێک ھەڵوەشاندنەوەی تەنە ڕەقەکان و دواتر بەھەڵم کردنیان پڕ دەکران کاتێک ھەڵمەکان دەھاتنە ناو ئەم تەنکەرانە چڕدەکرانەوە بۆ ئاو. ھەروەھا لە ئەنجامی ئەم کردارە خوێشیان بەرھەم دەھێنا کاتێک کە ئاوی دەریاکانیان بە ھەڵم کردن دەکرد.[٣٦] لە بەکارھێنانە مۆدێرنەکانیش لە بواری پزیشکی بۆ چارەسەری بریین سودی لێ دەبینرا لەبواری پاقژیش بۆ خاوێنکردنەوەی کلسی ڕەق بووی ناو لولەکان سوودی لێ دەبینرێت. ھەروەھا دوورمانەکانی جلوبەرگە ڕەقەکان و قەدە کۆنەکانیان لە ڕێگەی ھەڵم بوون بە با و تیشکی خۆر لێک ھەڵدەوەشێنێتەوە پیسییەکانیان لێ دەکاتەوە و نەرمیان دەکاتەوە بەبێ ئەوەی کارەبا و گاز بەکار بێت ھەروەھا وشکیشیان دەکاتەوە. ڕووپۆشی ئۆنگلازێد (UTC) لە شێوەی دیواری ڕووپۆشکەرە پشت بە وزەی خۆر دەبەستێت بۆ ھەوا گەرمکردن. UTCs دەتوانێت پلەی گەرمی ھەوا بەرز بکاتەوە بۆ ٢٢ °C (40 °F) و دەتوانێت گەرمییەکی زۆر بە بڕی ٤٥–٦٠ °C (113–140 °F) ڕادەست بکات.[٣٧][٣٨] لە ساڵی ٢٠٠٣ بۆ زیاتر لە ٨٠ سیستم ڕووبەری ٣٥٠٠٠ مەتر دووجا (٣٨٠٬٠٠٠ فوت فوت چوارگۆشە) لە ئاستی جیھاندا تەرخان کراوە، کە لە ناویدا کۆگایەکی ٨٦٠ م ٢ (٩٣٠٠ پێی چوارگۆشە) لە کۆستریکا بۆ وشککردنی سەقف و کۆگایەکی ١٣٠٠ م ٢ (١٤ھەزار پێی چوارگۆشە) لە کۆمیمباتۆرێ لە ھندستان تەرخان کراوە، کە بۆ وشککردنی ماریگۆلد بەکار ھاتووە.[٣٩]
چارەسەرکردنی ئاو
دەستکاریبەھۆی وزەی خۆرەوە دەتوانین ئاوی سازگار و شیرینمان دەست بکەوێت. یەکەم نموونەی تۆمارکراوی وزەی خۆر بۆ کوڵاندنی ئاو لەلایەن کیمیاگەرانی ئیسلامەوە بووە لە سەدەی ١٦ دا. پڕۆژەیەکی گەورەی ئاوگەرمکەری خۆری بۆ یەکەمجار لە ساڵی ١٨٧٢ لە شارۆچکەی مینیسازی چیلییەوە دروست کرا کەتیایدا ڕووبەرێکی فراوان بە خانەی ھەڵمژەخۆرییەکان داپۆشرا کە ڕووبەرەکەی ٤٧٠٠ م ٢ (٥١ھەزار پێی دووجا)، توانی تا ٢٢٧٠٠ لیتر (٥٠٠٠ imp gal ; 6000 US gal) لە ڕۆژێکدا بەرھەم بھێنێت و بۆ ماوەی ٤٠ ساڵ بەردەوام بێت.[٤٠] جۆرە دیزاینەکانی ئەم کێلگە خۆریانە بریتین لە تاک-لێژ، جووت-لێژ (بەپێی جۆری شووشەکە)، ستوونی، ئاسۆیی، ھەڵمژینی تیشکە ھەڵگەڕاوەکان، فرە-کار و فرە شانە. ئەم تەونانە دەتوانن لە دۆخی ئەرێنی و چالاک یان دووڕەگدا کار بکەن؛ ھێشتا بەھێزترین و باشترین ڕێچکەی ئابوورین بۆ مەبەستی بەرھەمھێنانی وزەی ناناوەندی ناوخۆیی.[٤١]
لەبەرتیشکی خۆر بۆ ماوەی چەند کاتژمێرێک دەتوانین بوتڵی پلاستیکی پۆڵیتیلینی پڕ لەئاو (PET) مان دەست بکەوێت.[٤٠] ئەمەش بەگوێرەی گونجاوی کەش و ھەوا کە تاچەند تیشکی خۆر بەدەرەوە دەبێت کە پێویستە لە شەش کاتژمێر کەمتر نەبێت و لە دوو ڕۆژ زیاتر نەبێت. لەلایەن ڕێکخراوی تەندروستی جیھانییەوە وەک میتۆدێکی گونجاو بۆ چارەسەری ئاوی ناوماڵ و کۆگای سەلامەت پێشنیاز دەکرێت. زیاتر لە دوو ملیۆن کەس لە وڵاتانی پێشکەوتوو ئەم شێوازە بۆ ئاوی خواردنەوەی ڕۆژانەیان بەکار دەھێنن.[٤٢]
وزەی خۆر ڕەنگە لە حەوزێکی جێگیربوونی ئاودا بەکاربھێنرێت بۆ چارەسەرکردنی ئاوی پاشەڕۆ بەبێ ماددە کیمیایییەکان یان کارەبا.[٤٣] سودێکی تری ژینگەیی ئەوەیە کە ڕوەک لەم جۆرە حەوزیانەدا گەشە بکات و دووانەئۆکسیدی کاربۆن لە فۆتۆسینتازدا بەکار بھێنێت ، ھەرچەندە لەوانەیە ھەڵگەڕانەوەی مادەی کیمیایی ژەھراوی بەرھەم بھێنێت کە ئاوەکەی پێ پیستر ببێت.[٤٤]
تەکنەلۆژیای خوێی مڵتن
دەستکاریخوێی مڵتن دەکرێت وەک شێوازی ھەڵگرتنی وزەی گەرمی بەکار بھێنرێت بۆ پاراستنی وزەی گەرمی کۆکراوە لەلایەن تاوەرێکی خۆر یان تاوی خۆر لە کارخانەیەکی وزەی خۆر کە لە وزەی خۆر دا چڕکراوەتەوە بۆ ئەوەی بتوانرێت بەکاربھێنرێت بۆ ئەوکاتانەی کە تیشکی خۆر بەر دەست نییە لە کەشوھەوایەکی خراپ یان لە شەودا.[٤٥] لە پرۆژەی سۆلە ڕ دوو لە ساڵی ١٩٩٥ بۆ ١٩٩٩ پێشبینی ئەوە کرا کە سیستمەکە کارایی ساڵانەی ھەیە بە ڕێژەی ٩٩ ٪، کە ئاماژەیەکە بەوەی سیستەمەکە دەتوانێت وزەی خۆر ھەڵبگرێت بەشێوەی گەرما پێش ئەوەی بیگۆڕێت بە وزەی کارەبا، جیاواز لە ھەموو پڕۆژەکانی تر کە ھەڵدەستان بە گۆڕینی وزەی گەرما ڕاستەوخۆ بۆ وزەی کارەبا.[٤٦] تێکەڵەی خوێی مڵتن تێکەڵەیەکی جیاوازە کە تێکەڵەی سۆدیۆمی نایتراتی و پۆتاسیۆمی نیترایتی و کالیسیۆمی تێدایە. ئەو ماددەیە کە گڕ ناگرێت و ژەھراویش نییە، پێشتر لە پیشەسازییە کیمیایییەکان و کانزاکان وەک شلەیەکی گواستنەوەی گەرمی بەکار ھاتووە بۆیە ئەزموونی لەگەڵ سیستەمە ناخۆرییەکان و خۆرییەکان ھەیە.[٤٧]
خوێیەکە لە ١٣١ °C (268 °F) دەتوێتەوە؛ بەڵام لە تانکی کۆگای «سارد» دا لە ٢٨٨ °C (550 °F) دەتوانرێت شلەی تێدا ھەڵبگیرێت. جگە لەوەی دەتوانرێت خوێیەکە بگۆڕدرێت بۆ دۆخی شلی لە ڕێگەی پانێڵەکانی سیستەمی خۆرییەوە کە گەرمییەکەی لە دۆخی شلیدا بۆ ٥٦٦ پلەی سیلیلیزی (١٬٠٥١ °F) بەرز دەبێتەوە کە ئاسانتر دەگوازریتەوە بۆ تانکە کۆگانی گەرمی کە لەتوانای دایە گەرمییەکەی بۆ ماوەی ھەفتەیەک ھەڵ بگرێت.
کاتێک بمانەوێت کارەبا بەرھەم بێنین لە گەرمی خوێیەکە، خوێیە شلەکە دەگۆڕین بۆ ھەڵمی زۆر گەرم ئەم ھەڵمە زۆر گەرمانە دەخەینە ناو تۆڕبین/زاگتەز وەک ئەوەی لە ھەر خەڵوزێکی ئاسایی و نەوت یان کارگەی وزەی ناوەکی دا بەکار دەھێنرێت بەجۆرێک تۆرباینێکی ١٠٠ مێگاواتی پێویستی بە تانکێک دەبێت کە نزیکەی ٩٬١ مەتر (٣٠ پێ) بەرز بێت و تیرەکەی ٢٤ مەتر (٧٩ پێ) بێت و بۆ ماوەی چوار کاتژمێر بەو دیزاینە لەناوی بخولێتەوە.[٤٨]
چەندین خانەی خۆرھەڵمژ وزەی تەرابۆلی لە ئیسپانیا دابین دەکەن کە گەشەپێدەری تاوەری وزەی خۆری (سۆلاڕید) ن، ئەم شێوازەی ھەڵگرتن لە وزەی گەرمیی بەکار دەھێنن بۆ دەستکەوتنی کارەبا. ھەروەھا وێستگەی بەرھەمھێنانی سۆلانا لە ئەمریکا توانای ھەڵگرتنی گەرمی ھەیە بۆماوەی شەش کاتژمێر بە خوێی مڵتن. خانەخۆرییەکانی ماریا ئیلێنا (María Elena) ئاڵۆزێکی ٤٠٠ میوی تیرۆمۆ - خۆرە لە ناوچەی باکووری چیلی لە ئەنتۆپاگاستا کە تەکنەلۆژیای خوێی مڵتن بەکار دەھێنێت.[٤٩]
بەرھەمھێنانی کارەبا
دەستکاریدەتوانین وزەی کارەبامان دەست بکەوێت لە گۆڕینی ڕاستەوخۆی وزەی خۆر بۆ وزەی کارەبا، یان ڕاستەوخۆ بەکارھێنانی فۆتۆڤۆلتایکە (PV)یان بەشێوەی ناڕاستەوخۆ بە بەکارھێنانی وزەی خۆری (CSP) چڕکراوە بە سیستمەکانی CSP ھاولێین یان ئاوێنە و سیستەمی شوێنپێھەڵگرتنی خۆر کارەبامان دەست بکەوێت. تەکنیکی ئیشەکە بریتییە لەوەی ڕووبەرێکی گەورەی تیشکی خۆر چڕبکەینەوە لە ناو تیشکی بچووک. PV ڕووناکی دەگۆڕێت بۆ تەزووی کارەبا بە بەکارھێنانی کاریگەری فۆتۆئەلیکتریک.[٥٠]
پێشبینی دەکرێت تا ساڵی ٢٠٥٠ وزەی خۆر ببێتە گەورەترین سەرچاوەی کارەبای جیھان.[٥١]
بۆ یەکەم جار لە ساڵی ١٩٨٠ دا کارخانەی وزەی خۆر دامەزرا ٣٩٢ میو ئیڤانپەی وزەی خۆری بەرھەم ھێنا، لە بیابانی مۆجاڤی کالیفۆرنیا کە گەورەترین کارخانەی وزەی خۆرە لە جیھاندا. ھەروەھا وێستگەکانی وزەی خۆریی چڕکراوی گەورەی دیکە بریتین لە وێستگەی وزەی خۆری ١٥٠ میو لە سۆلنۆڤا و وزەی خۆری ١٠٠ میو لە وێستگەی ئەندازۆلی،[٥٢] ھەروەھا لە ئیسپانیا پڕۆژەی خۆری ٢٥٠ میوی ھەیە جگە لە کێلگەکانی ئەگوا کالینت لە ئەمریکا و پارکی ھەتاوی چەرانکا لە ھیندستان، ھەریەک لەم دوو پڕۆژە گەورەترین کێلگەی فۆڤۆلتایکن لە جیھاندا بۆ پڕۆژەی خۆر کە بەرھەمەکانیان لە 1 GW زیاترە و بەردەوامیش پەرەیان پێ دەدرێت، بەڵام باوترین و بەربڵاوترین جۆری فۆتۆڤۆلتایکەکان ئەوانەن لە ڕیزی سەربانە بچووکەکانی ماڵانن کە کەمتر لە ٥ کەی دەبلیو دەبلیو وزە بەرھەم دێنن.[٥٣]
فۆتۆڤۆلتایکەکان
دەستکاریلە دوو دەیەی ڕابردوودا فۆتۆڤۆلتایک (PV) کە بە وزەی خۆر (PV) ناسراوە، لە بازاڕێکی پاکی نیچەوە گەشەی کردووە لە بەرنامە بچووکەکانی پێوەری بچووکەوە بەرەو ئەوەی ببێتە سەرچاوەی سەرەکی کارەبای خانەی خۆر. ئامێرێکە کە بە بەکارھێنانی کاریگەری فۆتۆئەلیکتریک، ڕاستەوخۆ ڕووناکی دەگۆڕێت بۆ کارەبا.[٥٤] یەکەم خانەی خۆر لەلایەن چارڵز فریتس لە ساڵی ١٨٨٠ دروست کرا ساڵی ١٩٣١ ئەندازیارێکی ئەڵمانی بەناوی دکتۆر برونۆ لانگ لەشوێنی ئۆکسیدی مسی زوڕناکیدا بە بەکارھێنانی سلینێدی زیوی ھەرچەندە خانەکانی سێلێنیۆمی نموونەیی کەمتر لە ١٪ ی ڕووناکیی خۆریان گۆڕی بۆ کارەبا، بەڵام ھەردوو شارەزا ئێرنست وێرنەر ڤۆن سیمنس و جەیمس کلێرک ماکسوێل گرنگیی ئەم دۆزینەوەیەیان ناسی. دوای ئەو کارە شڕۆسێل ئۆھڵ لە چلەکانی سەدەی ڕابردوو، لێکۆڵەران جیراڵد پیرسۆن و کالڤن فولەر و داریل چاپین خانەی سلیکۆنی کریستاڵی ھەتاویان لە ساڵی ١٩٥٤ دا دروست کرد.[٥٥] ئەم خانە خۆرە سەرەتاییانە ٢٨٦$ ی ئەمریکی تێچوو و گەیشتنە ٤٫٥–٦٪. تا ساڵی ٢٠١٢ کارایی بەردەست لە ٢٠٪ تێپەڕیوە، زۆرترین کارایی فۆتۆڤۆلتایکەکانی توێژینەوەکە لە ٤٠٪ زیاتر بووە.[٥٦]
وزەی چڕکراوەی خۆڕ
دەستکاریسیستەمی چڕکردنەوەی وزەی خۆر (CSP) بریتین لە ئاوێنە و خانەی شوێنپێھەڵگرتنی وزە، کە بەکاردێن بۆ ئەوەی ڕووبەرێکی گەورەی تیشکی خۆر بخەنە ناو ڕووبەرێکی تیشکی بچووک (داتاشین). ئەم تیشکەخۆرە چڕکراونە گەرمی بەرھەم دێنن پاشان گەرمییەکانی ئەم تیشکە چرکراوانە بە کۆمەڵ وەک سەرچاوەیەکی وزە بەکار دەھێنرێت و بە کۆمەڵێک قۆناغی تەکنەلۆژی ڕەت دەبێت کە پێیان دەڵێن (تەکنەلۆژیاکانی چڕکردنەوە) چەندین جۆریان ھەیە؛ پێشکەوتووترینیان تەونی پارابۆلی و ھەڵمژینی ھێڵی فرێنێل و قاپی ستیرلینگ و تاوەری وزەی خۆرن. تەکنیکی جۆراوجۆر بەکاردێت بۆ شوێنپێی خۆر وکۆکردنەوەیان لە ھەموو ئەم سیستەمانەدا شلەیەکی کارکەر بە تیشکی خۆری چڕکراو گەرم دەکرێت و پاشان بۆ نەوەی ھێز یان عەمبارکردنی وزە بەکار دەھێنرێت. دیزاینەکان پێویستیان بە ھەژمارکردنی مەترسی گەردەلولی خۆڵ و تەرزە یان ڕووداوێکی تری کەشوھەوای توندڕەو ھەیە کە دەتوانێت زیان بە ڕوواڵەتی شووشە خۆرمژەکان بدات. ھەروەھا ھەڵچونە کانزایییەکان ڕێگە بە ڕێژەی بەرزی تیشکی خۆر دەدەن بچنە ناو ئاوێنەکان و پانێڵە خۆرەکانەوە لەکاتێکدا ڕێگری لە زۆرترین زیان دەکەن.[٥٧]
نژیاروانی و پلاندانانی شارومەندێتی
دەستکاریتیشکی خۆر ھەر لە سەرەتای مێژووی تەلارسازییەوە کاریگەری لەسەر دیزاینی بیناسازیی ھەبووە. تەلارسازانی یۆنانی و چینی لە کاتی دروستکردن و دیزاین کردنی خانوویەک ڕەچاوی ئەوەیان دەکرد کە چۆن ڕووناکی و گەرمی خۆر دابین بکەن بۆ خانووەکە.[٥٨]
تایبەتمەندییە باوەکانی تەلارسازیی وزەی خۆر ئاڕاستەکردن و پەیوەست کردنی خانووەکانە بە خۆر، دەستەواژەکانی ئەم بوارە بریتین لە ڕێژەی پەستراو (ڕووبەرێکی نزمی ڕووکەش بۆ ڕێژەی قەبارە) و سێبەرکردنی دەسنیشانکراو (ئۆڤەرھانگ) و بارستەی گەرمی. ئەم تایبەتمەندییانە بنەمایەکن کە دەکرێت بەرگدروویەک و تەلارسازێک ڕەچاوی بکەن بۆ دروستکردنی جلوبەرگ و خانوو تا گونجاو بێت لەگەڵ ئاووھەوا و ژینگەی ناوخۆ بۆ ئەوەی لە بوارێکی گەرمی ئاسوودەدا بمێننەوە. ماڵی سووکرات مێگارۆن نموونەیەکی کلاسیکی دیزاینی وزەی خۆرە، یەکێکە لە تازەترین شێوازەکان بۆ دیزاینی خۆر، کە مۆدێلی کۆمپیوتەر بەکاردەھێنیت، کە پێکەوە ڕووناکی خۆر دەگۆڕن بۆ وزەی گەرمکردن و ھەواکێشان کە لە پاکێجێکی دیزاینی وزەی خۆردا پێکەوە دەبەستنەوە. ئامێرەکانی چالاکی وزەی خۆر وەک پەمپ و ھەواکێش و پەنجەرەی کراوە دەتوانن تەواوکەری دیزاینی ئەرێنی بن و ئەدای سیستەم باشتر بکەن.[٥٩]
دوورگەکانی گەرمای شار (UHI) لە ناوچەی میترۆپۆلیتانن کە پلەی گەرمییان بەرزترە لە ژینگەی دەوروبەر. بەرزبوونەوەی پلەی گەرما بەھۆی بەرزبوونەوەی ھەڵموستی وزەی خۆرەوە بە ماددە شارستانییەکانی وەک قیر و کۆنکرێت، کە توانای بەخشینی گەرمی بەرزتریان ھەیە لەچاو خاک و ئاو وژینگەی سروشتی، شێوازی ڕاست بۆ بەرپەچدانەوەی کاریگەری UHI بریتییە لە داپۆشینی بیناکان بە ڕەنگی سپی و چاندنی دار لەو ناوچانە، ھەرچەندە ئەم شێوازانە بەرنامەیەکی گریمانەیییە و تەواو مسۆگەر نین. ھەروەھا " کۆمەڵگە فێنکەکان " لە لۆس ئەنجلۆس پڕۆژەیەکە کە پێشبینی ئەوەی کردووە کە دەکرێت پلەی گەرمی شارەکان بە نزیکەیی ٣ °C بە تێچوونێکی خەمڵێنراوی ١ ملیار دۆلاری ئەمریکی کەم بکرێتەوە، کە بە تێکڕایی سوودی ساڵانەی ٥٣٠ ملیۆن دۆلاری ئەمریکی لە کەمکردنەوەی تێچوونی ھەواو پاشەکەوتی تەندروستی دەکات.
کشتوکاڵ
دەستکاریکشتوکاڵ و باخداری بەدوای باشکردنی وزەی خۆردا دەگەڕێت بۆ باشکردنی بەرھەمی ڕوەکەکان، تەکنیکەکانی وەک سووڕی چاندنی کاتی کراو، ئاراستەکردنی ڕیزی چاندنی دارەکان و ئەو بەرزایییە خاکانەی کە زۆرترین تیشکی خۆریان بەردەکەوێت و تێکەڵکردنی جۆرەکانی تری ڕوەک کە دەتوانن بەرھەمی دانەوێڵەکان باشتر بکەن. لەکاتێکدا تیشکی خۆر بەگشتی بەسەرچاوەی وزە دادەنرێن، بەڵام جیاوازی وەرزەکان گرنگی وزەی خۆر بۆ کشتوکاڵ کەم دەکەنەوە چونکە لە وەرزە کورتەکانی وەک پاییز و زستان لە ناوچە گەرمەتاوەکان تیشکی خۆر کەمتر بەردەستە بۆ ڕوەکەکان و باخەکان، جووتیارانی فەرەنسا و بەریتانیا دیواری میوەییان دامەزراند بۆ زیادکردنی کۆکردنەوەی وزەی خۆر ئەم دیوارانە وەک بارستەی گەرمی کارابوون و بە گەرمکردنی ڕوەکەکان یارمەتیدەر بوون. پەرژینی میوەیی (وەک مێو) زوو دروست کرا و ڕوویان لە خۆر دەکرا، بەڵام بۆ وەرزە سەختەکان پەرژینی چڕ دروست کران بۆ ئەوەی باشتر تیشکی خۆر بەکاربھێنن.[٦١] لە ساڵی ١٦٩٩ نیکۆلا فاتیۆ دودویلەر تەنانەت پێشنیاری بەکارھێنانی میکانیزمی بەدواکەوتن دەکات بۆ شوێنکەوتنی خۆر. بەکارھێنانەکانی وزەی خۆر لە کشتوکاڵدا جگە لە گەشەکردنی بەروبوومەکان بریتین لە یارمەتی ھەڵمژینی ئاو، وشککردنی گژوگیایە زیادەکان (بێ بەرھەمەکان) و وشکردنەوەی جیقنەی مریشک و شیکردنەوەی گەڵا ھەروەریوەکان و گۆڕینیان بۆ پەین. لەم دواییانەدا تەکنەلۆژیا لەلایەن ڤینتێنەرەکانەوە زۆر بەکار دێت، کە ئەو وزەیەی کە لەلایەن پانێلە خۆرەکانەوە دروست دەبێت بۆ مەبەستە جۆربەجۆرەکانی تر بەکار دەھێنن[٦٢]
سەوزایییەکان تیشکی خۆر دەگۆڕن بۆ گەرما، توانای بەرھەمھێنانی ساڵ-ڕۆڵی ھەیە و گەشەی (لە ژینگە داخراوەکان) بەروبوومی تایبەت و ڕوەکەکانی تر زیاد دەکەن کە بە سروشتی لەگەڵ کەشوھەوای ناوخۆ و گونجاو نین. بۆ یەکەم جار لە سەردەمی ڕۆمەکاندا بۆ بەرھەمھێنانی خەیار (ئاروو) خانووی شووشەیی دروست کرا کە بۆ ئیمپڕاتۆر تیبیریۆسی ڕۆمان بەکار ھات و خانووی سەوزی ھاوچەرخیش لە ئەورووپا لە سەدەی ١٦ دا دروست کرا بۆ ھێشتنەوەی ئەو ڕوەکە بیانیانەی کە لە دەرەوەی ئەورووپا ھێنرابون. خانووە سەوزەکان ئەمڕۆ بەشێکی گرنگن و ھێشتا باویان ماوە ھەروەھا ماددە پلاستیکییە ڕوونەکان بۆ ھەمان مەبەست بەکار دەھێنرێن.
گواستنەوە
دەستکاریپێشکەوتنی ترومبێلێکی وزەی خۆر لە دەیەی ١٩٨٠ەوە بووە بە ئامانجی ئەندازیاران و بەکارھێنەرانی جیھانی لەبواری وزەی خۆردا کە ھانی دان بۆ پێشبڕکێیەکی دوو ساڵانە لەبواری وزەی خۆر، لە ساڵی ١٩٨٧ تیمەکانی زانکۆ و ئەو دەزگایانەی کە لەبواری وزەی خۆ کاریان دەکرد کێبرکێیەکیان ئەنجامدا بە درێژایی ٣٠٢١ کیلۆمەتر (١٨٧٧ میل) لە سەرتاسەری ناوەندی ئوسترالیا لە داروین تا ئەدێلاید کێبڕکێیان کرد، تێبینیانکرا ترومبێلەکانیان دەتوانێت تا ٦٧ کیلۆمەتر لە کاتژمێرێکدا (٤٢ میل) ببڕن. ئەم خێرایییە لە ساڵی ٢٠٠٧ بەرزبوویەوە بۆ ٩٠٬٨٧ کیلۆمەتر لە کاتژمێرێکدا (٥٦٬٤٦ میل لە کاتژمێرێکدا). دواتر ئەندازیارانی ئەمریکی و باشووری ئەفریقا کەوتنە کێبرکێ بۆ پەرەپێدانی ئەو گالیسکە و ترومبێلانەی بەھۆی وزەی خۆر کار دەکەن ئەمەش ڕەنگدانەوەی بەرژەوەندی نێودەوڵەتین لە ئەندازیاری و پەرەپێدانی ئۆتۆمبێلە وزەیخۆرەکان.[٦٣]
ھەندێک لە ترومبێلەکان بۆ بەرزکردنەوەی ھێزی کێشکردنیان تەنھا یارمەتیدەری وزەی خۆر بەکار دەھێنن (ترومبێلی نیمچەخۆری)، وەک ھەوافێنککەرەوە، بۆ ئەوەی ھەوا سارد بێت، بەو شێوەیەش بەکارھێنانی سووتەمەنی کەم دەبێتەوە.[٦٤]
لە ساڵی ١٩٧٥ یەکەمین بەلەمی ھەتاوی لە ئینگلتەرا دروست کرا تا ساڵی ١٩٩٥ بەلەمەکانی سەرنشین کە پانێڵەکانی PV ی بۆ دانرابوو،[٦٥] دەستیان بە دەرکەوتن کرد بەڵام ئێستا بە شێوەیەکی فراوان بەکار دەھێنرێن. لە ساڵی ١٩٩٦، کێنیچی ھوری یەکەم پەڕینەوەی بە وزەی خۆر لە زەریای ھێمن ئەنجامدا، ھەروەھا کاتامێری ھەتاوی ٢١ یەکەمین پەڕینەوەی بە وزەی خۆر لە زەریای ئەتڵەسی لە زستانی ٢٠٠٦–٢٠٠٧ دا ئەنجام دا پلانی ھەبوو بۆ ئەوەی لە ساڵی ٢٠١٠ دا سەرانسەری جیھان بگەڕێت[٦٦]
لە ساڵی ١٩٧٤ دا فڕۆکەی بێ فرۆکەوانی ئەترۆفڕینی خۆرھەڵات یەکەم گەشتی ھەتاوی کرد لە ٢٩ ی نیسانی ١٩٧٩ دا، (سۆلەر ڕیسەر)یەکەم گەشتی کرد بە وزەی خۆر، بە تەواوی کۆنترۆڵ کراو بوو، ئامێری فڕینی مرۆڤ ھەڵگری، گەیشتە بەرزایی ٤٠ پێ (١٢ م).[٦٧] ساڵی ١٩٨٠، گۆسامر پەنگوین یەکەم گەشتی فڕۆکەوانی کرد کە تەنھا بە فۆتۆڤۆلتایکەکان ھێزی پێدەدرا ئەمەش بە خێرایی لەلایەن (سۆلەر کێرچنەلدەر) دوای ئەوە کەوت کە لە مانگی تەممووزی ساڵی ١٩٨١ لە کەناڵی ئینگلیزی پەڕییەوە.[٦٨] لە ساڵی ١٩٩٠ دا ئیریک سکۆت ڕایمۆند لە ٢١ ھۆپدا بە بەکارھێنانی وزەی خۆر لە کالیفۆرنیاوە بەرەو کارۆلینای باکوور فڕی.[٦٩] دواتر پەرەسەندنەکان گەڕانەوە بۆ فڕۆکەی بێ فڕۆکەوان (UAV) لەگەڵ (Pathfinder 1997) و دواتر دیزاینەکان بەرزبوونەوە کە لە ساڵی ٢٠٠١ دا تۆماری بەرزایی بۆ فڕۆکەی بێ مووشەک گەیشتە ٢٩٬٥٢٤ مەتر (٩٦٬٨٦٤ پێ).[٧٠] زێفییەر کە لەلایەن BAE Systems پەرەی سەندوە، کە نوێترینە لە ھێڵی تۆمارکردنی فڕۆکەی خۆرشکێن، کە گەشتێکی ٥٤ کاتژمێری لە ساڵی ٢٠٠٧دا کردووە، گەشتی ئاسمانی بۆ ماوەی مانگێک لە ساڵی ٢٠١٠دا بەرنامەی بۆ دارێژرا و لە ساڵی ٢٠١٦ دا جێبەجێکرا، کۆمپانیای وزەی خۆر ئیمبلێسی، کە فڕۆکەیەکی کارەبایییە،[٧١] لە ئێستادا بە گۆی زەویدا دەسوڕێتەوە فڕۆکەیەکی تاکە کورسییە کە بە وزەی خانەی خۆر توانای دابەشکردنی وزەی ھەیە لەژێر دەسەڵاتی خۆیدا دیزاینەکە ڕێگە دەدات فڕۆکەکە چەند ڕۆژێک بە ئاسمانەوە بمێنێتەوە[٧٢]
باڵۆنی خۆر کە پڕکراوە لە ھەوای ئاسایی.[٧٣] لەگەڵ ئەوەی تیشکی خۆر لەسەر بالۆنەکە دەدرەوشێتەوە، ھەوای ناوەوە گەرم دەبێت و فراوان دەبێت، دەبێتە ھۆی ئەوەی ھێزێکی کێشکردن بەرەو سەرەوەی ببات، زۆر باڵۆنی ھەوای گەرم و گەرمی دەستکرد ھەنە وەک ھەندێک بالۆنی خۆر بە گوێرەی پێویست بۆ فڕینی مرۆڤ گەورەن، بەڵام بەکارھێنانیان بە گشتی سنووردارە.[٧٤]
بەرھەمی سووتەمەنی
دەستکاریپرۆسە کیمیایییەکانی خۆر وزەی خۆر بەکار دەھێنن بۆ ڕوودانی کاردانەوە کیمیایییەکان. ئەم پڕۆسانە وزە بەرھەم دێنن کە بە پێچەوانەوە لە سەرچاوەی سووتەمەنیی بەردەوە دێت و ھەروەھا دەتوانێت وزەی خۆر بگۆڕێت بۆ سووتەمەنیی گونجاو بۆ گواستنەوە. کاردانەوەی کیمیایی دروستکراو بە خۆر دەکرێت دابەش بکرێت بۆ گەرمی و کیمیایی. دەتوانرێت بەھۆی فۆتۆسینتیزی دەستکردەوە سووتەمەنی جۆراوجۆر بەرھەم بھێنرێت. کیمیای کاتالۆتیکی فرە ئەلکترۆن کە لە دروستکردنی سووتەمەنی لەسەر بنەمای کاربۆن (وەک میتانۆل) لە کەمکردنەوەی ئۆکسیدی کاربۆن دا تێوەگلاوە، بەرەنگاریکەرە؛ چونکە جێگرەوەیەکی ڕێگەپێدراوی بەرھەمھێنانی ھایدرۆجینە لە پرۆتۆنەوە، ھەرچەندە بەکارھێنانی ئاو وەک سەرچاوەی ئەلکترۆنەکان (وەک ڕوەکەکان) پێویستی بە تێکشکاندنی ئۆکسیدی فرە ئەلکترۆنی دوو گەردیلەیی ئاو ھەیە بۆ ئەوەی تاک گەردیلەی ئۆکسجینمان دەست بکەوێت. ھەندێکیان کار دەکەنە سەر سووتەمەنی خۆر. لە ناوچە کەناراوەکانی واشنتۆنی پایتەخت تا ساڵی ٢٠٥٠ - لەتبوونی گەردەئاوییەکانی دەریا کە ھایدرۆجین دابین دەکات بۆ ئەوەی لە ڕێگەی ڕوەکی کارەبایی خانە سووتەمەنییە ھاوسێکان بەڕێوە بچیت و ئاوی بێگەرد بە بەرھەم بھێنێت و ڕاستەوخۆ دەڕوات بۆ ناو سیستەمی ئاوی شارەوانی. بینینێکی تر ھەموو پێکھاتەکانی مرۆڤ لە خۆ دەگرێت کە ڕووی زەوی دادەپۆشن (واتە ڕێگاوبان و ئۆتۆمبێل و بیناکان) ئەنجامدانی فۆتۆسینتازی کاراتر لە ڕوەکان.[٧٥]
.jpg)
تەکنەلۆژیای بەرھەمھێنانی ھایدرۆجین لە ساڵی ١٩٧٠ ەوە ڕووبەرێکی گرنگی توێژینەوەی کیمیایی خۆر بووە. جگە لە ئەلیکترۆلیزی پەستانکەر لەلایەن خانەی فۆتۆڤۆلتایک یان فۆتۆکیمیایییەوە، چەندین پڕۆسەی گەرمی کیمیاییش دۆزراونەتەوە یەکێک لەم ڕێگایانە کۆنسێنتەرتەر بەکار دەھێنێت بۆ دابەشکردنی ئاو بۆ ئۆکسجین و ھایدرۆجین لە پلەی گەرمای بەرزدا (٢٬٣٠٠–٢٬٦٠٠ °C یان ٤٬٢٠٠–٤٬٧٠٠ °F). یەکێکی تر لە شێوازەکان گەرمی لە ئامێری سازکەرەکانی خۆر بەکار دەھێنێت بۆ پاڵنان و چاکسازی لە ھەڵمی گازی سروشتی و بەو ھۆیە و بە بەراورد لەگەڵ شێوازە چاکسازییە ئاسایییەکان بەرھەمی ھایدرۆجینی گشتی زیاد دەکات. سووڕەکانی گەرمی کیمیایی کە بە شیبوونەوە و دووبارە دروستکردنەوەی کاردانەوەکان دیاری دەکرێت، ڕێچکەیەکی تر بۆ بەرھەمھێنانی ھایدرۆجین پێشکەش دەکەن. پرۆسەی سۆلزینک لەژێر پەرەسەندندایە لە پەیمانگای زانستی ویزمان کە بڕی وزەی خۆری ١ MW بەکاردەھێنێت بۆ شیکردنەوەی ئۆکسیدی زینک (ZnO) لە پلەی گەرمای سەروو ١٢٠٠ °C (2,200 °F). ئەم کاردانەوە سەرەتایییە زینکی پاک بەرھەم دەھێنێت ، کە لە دوایدا دەکرێت لەگەڵ ئاو دا کارلێک بکات بۆ بەرھەمھێنانی ھایدرۆجین.[٧٦]
ڕێگاکانی ھەڵگرتنی وزە
دەستکاریسیستەمی بارستەی گەرمی دەتوانێت وزەی خۆر لە شێوەی گەرمی دا لە پلەی گەرمی بەسوود بۆ ماوەی ڕۆژانە یان نێوان وەرزەکان ھەڵبگرێت. سیستەمی کۆگاکردنی گەرمی بە شێوەیەکی گشتی ماددە بەردەستەکان بە ئاسانی بەکار دەھێنێت کە توانای گەرمی تایبەتیان ھەیە وەک ئاو و خاک و بەرد. سیستەمە باش دیزاینکراوەکان دەتوانن داخوازی بەرزی وزە کەمتر بکەن، کاتێک بەکارھێنانی وزە لە کاتژمێرەکانی سەروی بەرھەمی وزە کەم دەکەنەوە و تێچووی پێداویستی گەرمکردنەوە و ساردکردنەوە بە گشتی کەم دەکەنەوە.
ماددە گۆڕدراوەکانی وەک شەمێی پارافن و خوێی گلاوبەر یەکێکی ترن لەو ماددانەی کە بەشێوەی مامناوەندی توانای ھەڵگرتنی گەرمیان ھەیە و نرخیشیان ھەرزانن و بە ئاسانی بەردەستن. دەتوانن پلەی گەرمی بەسوود لە ناواخنیان ھەڵبگرن و بیبەخشنەوە بە بڕی (نزیکەی ٦٤ °C یان ١٤٧ °F) وزە ڕادەست دەکەن. خانەی «دۆڤەر ھاوس» (لە دۆڤەر، ماساچوسێتس)یەکەم کەس بوو کە سیستمی خوێی گەرمکراوی گلاوبێری بەکار ھێنابێت، لە ساڵی ١٩٤٨دا ئەوەی خستە ڕوو کە ئەم خوێیە دەتوانێت وزەی خۆر لە پلەی گەرمای بەرزدا ھەڵبگرێت بە بەکارھێنانی خوێی تەنککراو. خوێکان مامناوەندێکی کۆگای کاریگەرن چونکە تێچوونیان کەمە، توانای گەرمییەکی دیاریکراوی بەرزیان ھەیە، ھەروەھا دەتوانن گەرما لە پلەی گەرمادا لەگەڵ سیستەمە ئاسایییەکانی وزەدا ڕادەست بکەن. ھەروەھا پڕۆژەی سۆڵدوو ئەم شێوازەی ھەڵگرتنی وزەی بەکارھێناوە، کە ڕێگەی پێدەدات ١٫٤٤ تراجۆڵ (٤٠٠ , ٠٠٠ کەی دەبلیو ئێچ دەبلیو ئێچ) لە تانکی ھەڵگرتنی ٦٨ ممۆبی خوێ بە کارایی بۆماوەی ساڵێک نزیکەی ٩٩٪ وزە ھەڵبگرێت.[٧٧]
سیستەمی دەرەوەی تۆڕی PV پاتری توانای بارکردنی بەکار ھێنا بۆ ھەڵگرتنی کارەبای زیادە. لەگەڵ سیستەمی گرێدراو دەتوانرێت کارەبای زیادکراو بۆ تۆڕی گواستنەوە بنێردرێت، لەکاتێکدا دەتوانرێت کارەبای تۆڕی ستاندەر بەکاربھێنرێت بۆ ئەوەی کەموکورتییەکان پربکرێنەوە، بەرنامەکانی پێوانەکردنی تۆڕ متمانە بە سیستەمی ناوماڵ دەدەن بۆ ھەر کارەبایەک کە دەیگەیەننە تۆڕەکە، ھەر کاتێک ماڵ کارەبای زیاتری بەرھەم ھێنا لەوەی کە بەکاری دەھێنێت. ئەگەر بەکارھێنانی تۆڕی کارەبا لەژێر سفرەوە بێت، ئەوا ئەو سوودە بۆ یەک مانگی داھاتوو لەسەر نرخی کیلۆوات کاتژمێر دەلولێتەوە. ڕێگاکانی تر بەکارھێنانی دوو مەتری دەگرێتەوە بۆ پێوانەکردنی کارەبای بەکارھاتوو بەرامبەر کارەبای بەرھەم ھاتوو. ئەمەش کەمتر باوە بەھۆی بەرزبوونەوەی نرخی جێگیرکردن لە مەتری دووەم، زۆربەی پێوانەیی مەترەکان بە وردی لە ھەردوو ئاڕاستەکە دەپێون، وا دەکەن مەتری دووەم پێویست نەبێت.[٧٨]
وزەی ھایدرۆکارەبای کۆگای ھەڵمژراو وزە بە شێوەی ئەو ئاوە دەدات کە ھەڵدەمژرێت کاتێک وزە لەژێر ئاوێکی بەرزکەرەوە بۆ بەرزکەرەوەیەکی بەرزتر بەردەست بێت. وزەکەی دەڕدەکەوێت کاتێک خواست زۆر بێت بە دەڕکردنی ئاو، بە ئاوکێشێکەوە دەبێتە زاگتەز (مۆلیدە)ی کارەبایی ھایدرۆئەلکتریک.
سەرەتا لەگەڵ ھەڵگەڕانەوەی بەکارھێنانی خەڵوز، کە لەگەڵ شۆڕشی پیشەسازیدا بوو، بەکارھێنانی وزە بە بەردەوامی لە دار و بایۆماسەوە بۆ سووتەمەنییە بەردینەکان گۆڕدرا. پێشکەوتنی زوو لە تەکنەلۆژیای خۆر کە لە ساڵی ١٨٦٠ و دەستی پێکرد بە پێشبینییەک دەستی پێکرد کە بریتی بوو لەوەی کە خەڵوز زوو کەم دەبێت و لەگەڵ ئەوەشدا پەرەسەندنی تەکنەلۆژیای خۆر لە سەرەتاکانی سەدەی بیستەمدا لە بەرامبەر زیادبوونی دەستکەوت و ئابووری و سوودی خەڵوز و نەوتدا پەنگخواردو دەبێتەوە.[٧٩]
لە ساڵی ١٩٧٣ ئابلوقە نەوتییەکان و قەیرانەکانی وزە بووە ھۆی دووبارە خۆڕێکخستنەوە لە سیاسەتەکانی وزە لە سەرانسەری جیھاندا. سەرنجی نوێ بۆ پەرەپێدانی تەکنەلۆژیای وزەی خۆرە ستراتیژییەکانی بڵاوکردەوە، تیشکیان خستە سەر بەرنامەی ھاندەری وەک بەرنامەی سوودوەرگرتن لە فۆڤۆلتەیسی فیدراڵی لە ئەمریکا و بەرنامەی خۆرەتاولەی یابان و ھەوڵەکانی تریش بریتی بوون لە پێکھێنانی دەزگای توێژینەوە لە ئەمریکا (SERI، ئێستا NREL) و ژاپۆن (NEDO) و ئەڵمانیا (پەیمانگای فراونھوفەر بۆ سیستەمەکانی وزەی خۆر (ISE)[٨٠]
ئاوگەرمکەرەکانی خۆر لە ساڵی ١٨٩٠ دا لە ئەمریکا دەرکەوتن. ئەم سیستەمانە بەکارھێنانیان بە شێوەیەکی زۆر زیاد کرد تا ساڵانی ١٩٢٠ بەڵام وردە وردە بە سووتەمەنی گەرمکەرەوەی ھەرزانتر و باوەڕپێکراوتر جێگۆڕکێیان پێکرا. ھەروەک لەگەڵ فۆتۆڤۆلتایکەکان ئاوگەرمکەری خۆری جێگای سەرنج بوو بەھۆی قەیرانی نەوت لەدەیەی ١٩٧٠ دا، بەڵام بەھۆی دابەزینی نرخی نەوتەوە لەدەیەی ١٩٨٠ دا بەکارھێنانی ئاوگەرمکەری خۆری دابەزی.[٨١] گەشەسەندن لە کەرتی ئاوگەرمکەری خۆری دا بە بەردەوامی لە ماوەی ساڵی ١٩٩٠ دا بەرەو پێش چوو و ڕێژەی گەشەی ساڵانە لە ساڵی ١٩٩٩ ەوە تێکڕای ٢٠٪ بووە. ھەرچەندە بەشێوەیەکی گشتی بە کەم سەیردەکرێت، گەرمکردنەوە و ساردبونەوەی ئاوی خۆر تا ئێستا بەربڵاوترین تەکنەلۆژیای خۆرە و بە توانای خەمڵێنراو ١٥٤ GW ە.[٨٢]
لە ساڵی ٢٠٠٧ ئاژانسی نێودەوڵەتی وزە باسی ئەوەی کردووە، کە وزەی خۆر دەتوانێت بەشدارییەکی بەرچاوتر بکات بۆ چارەسەرکردنی ھەندێک لە کێشە ھەرە بەپەلەکانی جیھان کە ئێستا ڕووبەڕووی دەبێتەوە:
پێشکەوتنی تەکنەلۆجیای وزەی خۆر کە زۆر بەسوودە بەڵام زۆر باش نییە و تەواو نەکراوە، کە بێت و تەواوبکرێن سوودی زۆرتر و ماوە درێژتر دەبێت. دەبێتە ھۆی زیادکردنی ئاسایشی وزەی وڵاتان لە ڕێگەی پشت بەستن بە سەرچاوەی ڕەسەن و تەواونەکراو و بە زۆری سەرچاوەی سەربەخۆ لە ھاوردەکردن و بەھێزکردنی بەردەوامی و کەمکردنەوەی پیسبوون و دابەزاندنی تێچووەکانی پاراستنی گۆڕانی کەشوھەوا و نزمتر ھێشتنەوەی نرخی سووتەمەنی یوسیلسیل لە بەرامبەر سووتەمەنی تردا.[٨٣] ئەم سوودانە جیھانین بۆیە پێویستە تێچوونی زیادەکانی ھاندەران بۆ زوو بڵاوبونەوە ڕەچاو بکرێت بۆ وەبەرھێنان و فێربوون؛ پێویستە بە ژیرانە خەرج بکرێت و بە شێوەیەکی بەربڵاو ھاوبەش بکرێن.[٨٤]
لە ساڵی ٢٠١١ ڕاپۆرتێکی ئاژانسی نێودەوڵەتی وزە ڕای گەیاندووە کە تەکنەلۆژیای وزەی خۆر وەک فۆتۆڤۆلتایکەکان و ئاوگەرمکەری خۆری و وزەی خۆری چڕکراوە دەتوانێت تا ساڵی ٢٠٦٠ سێیەکی وزەی جیھان دابین بکات ئەگەر سیاسییەکان پابەند بن بە سنووردارکردنی گۆڕانی کەشوھەوا و گواستنەوە بۆ وزەی سروشتی. وزەی خۆر دەتوانێت ڕۆڵێکی سەرەکی ببینێت لە دابەشکردنی کاربۆنەکردنی ئابووری جیھانی لە پاڵ چاکبوونی کارایی وزە و سەپاندنی تێچوون بەسەر لێدەرانی گازی خانووە سەوزەکان.[٧٥]
«ئێمە سەلماندمان کە دوای ئەوەی کۆگاکانی نەوت و خەڵوزمان تەواو دەبێت و مرۆڤ دەتوانێت ھێزی بێسنوور لە تیشکی خۆر وەربگرێت»
فرانک شەمان، نیویۆرک تایمز، ٢ی تەممووزی ١٩١٦
ستانداردەکانی ئایزۆ
دەستکاریڕێکخراوی ستاندەردکردنی نێودەوڵەتی چەندین ستانداردی پەیوەست بە کەرەستەکانی وزەی خۆر دامەزراندووە، بۆنموونە ئایزۆ ٩٠٥٠ کە پەیوەندی بە شووشەی ناو بیناوە ھەیە، لەکاتێکدا ئایزۆی ١٠٢١٧ پەیوەندی بەو ماددانەوە ھەیە کە لە گەرمکەرەوەکانی ئاوی خۆردا بەکاردەھێنران.[٨٥]
ئەمانەش ببینە
دەستکاریسەرچاوەکان
دەستکاری- ^ «Wayback Machine» (PDF). web.archive.org. ١٣ی کانوونی دووەمی ٢٠١٢. لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە لە ١٣ی کانوونی دووەمی ٢٠١٢. لە ٨ی ئازاری ٢٠٢١ ھێنراوە.
{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: bot: original URL status unknown (بەستەر) - ^ «Energy». Royal Society of Chemistry (بە ئینگلیزیی بریتانیایی). لە ڕەسەنەکە لە ٢٠ی شوباتی ٢٠٢١ ئەرشیڤ کراوە. لە ٨ی ئازاری ٢٠٢١ ھێنراوە.
{{cite web}}:|ڕەوشی ناونیشان=noنادروستە (یارمەتی) - ^ «وەشانی ئەرشیڤکراو» (PDF). لە ڕەسەنەکە (PDF) لە ٢٤ی ئەیلوولی ٢٠١٥ ئەرشیڤ کراوە. لە ٧ی ئازاری ٢٠٢١ ھێنراوە.
{{cite web}}:|ڕەوشی ناونیشان=noنادروستە (یارمەتی) - ^ «وەشانی ئەرشیڤکراو» (PDF). لە ڕەسەنەکە (PDF) لە ١٢ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٠ ئەرشیڤ کراوە. لە ٧ی ئازاری ٢٠٢١ ھێنراوە.
{{cite web}}:|ڕەوشی ناونیشان=noنادروستە (یارمەتی) - ^ «وەشانی ئەرشیڤکراو» (PDF). لە ڕەسەنەکە (PDF) لە ٩ی تشرینی دووەمی ٢٠١٩ ئەرشیڤ کراوە. لە ٧ی ئازاری ٢٠٢١ ھێنراوە.
{{cite web}}:|ڕەوشی ناونیشان=noنادروستە (یارمەتی) - ^ «Climate Change 2001: The Scientific Basis». web.archive.org. ٢٩ی ئەیلوولی ٢٠٠٧. لە ڕەسەنەکە لە ٢٩ی ئەیلوولی ٢٠٠٧ ئەرشیڤ کراوە. لە ٨ی ئازاری ٢٠٢١ ھێنراوە.
- ^ «Earth Radiation Budget». marine.rutgers.edu. لە ڕەسەنەکە لە ١٨ی ئەیلوولی ٢٠١٣ ئەرشیڤ کراوە. لە ٨ی ئازاری ٢٠٢١ ھێنراوە.
{{cite web}}:|ڕەوشی ناونیشان=noنادروستە (یارمەتی) - ^ «وەشانی ئەرشیڤکراو» (PDF). لە ڕەسەنەکە (PDF) لە ٢٦ی تشرینی دووەمی ٢٠١٨ ئەرشیڤ کراوە. لە ٧ی ئازاری ٢٠٢١ ھێنراوە.
- ^ «Photosynthesis». web.archive.org. ٣ی کانوونی یەکەمی ١٩٩٨. لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە لە ٣ی کانوونی یەکەمی ١٩٩٨. لە ٨ی ئازاری ٢٠٢١ ھێنراوە.
{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: bot: original URL status unknown (بەستەر) - ^ Smil (2006), p. 12
- ^ Archer, Cristina. «Evaluation of Global Wind Power». Stanford. لە ڕەسەنەکە لە ٢٥ی ئایاری ٢٠٠٨ ئەرشیڤ کراوە. لە ٣ی حوزەیرانی ٢٠٠٨ ھێنراوە.
{{cite web}}:|ڕەوشی ناونیشان=noنادروستە (یارمەتی) - ^ «Renewable Energy Sources» (PDF). Renewable and Appropriate Energy Laboratory. p. 12. لە ڕەسەنەکە (PDF) لە ١٩ی تشرینی دووەمی ٢٠١٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ٦ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٢ ھێنراوە.
- ^ «Total Primary Energy Consumption». Energy Information Administration. لە ڕەسەنەکە لە ١٤ی حوزەیرانی ٢٠١٣ ئەرشیڤ کراوە. لە ٣٠ی حوزەیرانی ٢٠١٣ ھێنراوە.
{{cite web}}:|ڕەوشی ناونیشان=noنادروستە (یارمەتی) - ^ «Total Electricity Net Consumption». Energy Information Administration. لە ڕەسەنەکە لە ١٦ی ئابی ٢٠١٦ ئەرشیڤ کراوە. لە ٣٠ی حوزەیرانی ٢٠١٣ ھێنراوە.
{{cite web}}:|ڕەوشی ناونیشان=noنادروستە (یارمەتی) - ^ Morton، Oliver (2006-09-01). «Solar energy: A new day dawning?: Silicon Valley sunrise». Nature. 443: 19–22. doi:10.1038/443019a. ISSN 0028-0836. لە ڕەسەنەکە لە ٨ی ئازاری ٢٠٢١ ئەرشیڤ کراوە.
{{cite journal}}: پارامەتری نەناسراوی|بەستەری شکاو=چاوپۆشیی لێ کرا (یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی|ڕێکەوتی بەدەستھێنان=چاوپۆشیی لێ کرا (یارمەتی) - ^ Lewis، N. S. (2006-10-01). «Powering the planet: Chemical challenges in solar energy utilization». Proceedings of the National Academy of Science. 103: 15729–15735. doi:10.1073/pnas.0603395103. ISSN 0027-8424. لە ڕەسەنەکە لە ٤ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٨ ئەرشیڤ کراوە.
{{cite journal}}: پارامەتری نەناسراوی|بەستەری شکاو=چاوپۆشیی لێ کرا (یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی|ڕێکەوتی بەدەستھێنان=چاوپۆشیی لێ کرا (یارمەتی) - ^ «Home | Professional Education». professional.mit.edu. لە ڕەسەنەکە لە ٢ی ئازاری ٢٠٢١ ئەرشیڤ کراوە. لە ٨ی ئازاری ٢٠٢١ ھێنراوە.
{{cite web}}:|ڕەوشی ناونیشان=noنادروستە (یارمەتی) - ^ «Chapter 2 – Energy conversion by photosynthetic organisms». www.fao.org. لە ڕەسەنەکە لە ٢٤ی تشرینی دووەمی ٢٠١٨ ئەرشیڤ کراوە. لە ٨ی ئازاری ٢٠٢١ ھێنراوە.
{{cite web}}:|ڕەوشی ناونیشان=noنادروستە (یارمەتی) - ^ «Exergy Flow Charts – GCEP». gcep.stanford.edu. لە ڕەسەنەکە لە ١١ی ئەیلوولی ٢٠١٧ ئەرشیڤ کراوە. لە ٨ی ئازاری ٢٠٢١ ھێنراوە.
{{cite web}}:|ڕەوشی ناونیشان=noنادروستە (یارمەتی) - ^ «وەشانی ئەرشیڤکراو» (PDF). لە ڕەسەنەکە (PDF) لە ١٢ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٠ ئەرشیڤ کراوە. لە ٧ی ئازاری ٢٠٢١ ھێنراوە.
{{cite web}}:|ڕەوشی ناونیشان=noنادروستە (یارمەتی) - ^ «وەشانی ئەرشیڤکراو» (PDF). لە ڕەسەنەکە (PDF) لە ١٢ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٠ ئەرشیڤ کراوە. لە ٧ی ئازاری ٢٠٢١ ھێنراوە.
{{cite web}}:|ڕەوشی ناونیشان=noنادروستە (یارمەتی) - ^ «وەشانی ئەرشیڤکراو» (PDF). لە ڕەسەنەکە (PDF) لە ١٢ی کانوونی یەکەمی ٢٠١١ ئەرشیڤ کراوە. لە ٧ی ئازاری ٢٠٢١ ھێنراوە.
{{cite web}}:|ڕەوشی ناونیشان=noنادروستە (یارمەتی) - ^ ئ ا «Energy and the challenge of sustainability» (PDF). United Nations Development Programme and World Energy Council. September 2000. لە ڕەسەنەکە (PDF) لە ١٢ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٠ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٧ی کانوونی دووەمی ٢٠١٧ ھێنراوە.
- ^ «About Solar Energy». web.archive.org. ٢٥ی حوزەیرانی ٢٠٠٢. لە ڕەسەنەکە لە ١٥ی تشرینی دووەمی ٢٠٠٧ ئەرشیڤ کراوە. لە ٨ی ئازاری ٢٠٢١ ھێنراوە.
- ^ Smith، Zachary A. (Zachary Alden) (2008). Renewable and alternative energy resources: a reference handbook. Internet Archive. Santa Barbara, Calif. : ABC-CLIO. ISBN 978-1-59884-090-2.
- ^ «وەشانی ئەرشیڤکراو» (PDF). لە ڕەسەنەکە (PDF) لە ٢ی ئازاری ٢٠٢١ ئەرشیڤ کراوە. لە ٧ی ئازاری ٢٠٢١ ھێنراوە.
{{cite web}}:|ڕەوشی ناونیشان=noنادروستە (یارمەتی) - ^ «وەشانی ئەرشیڤکراو» (PDF). لە ڕەسەنەکە (PDF) لە ٢٨ی ئەیلوولی ٢٠٢٠ ئەرشیڤ کراوە. لە ٧ی ئازاری ٢٠٢١ ھێنراوە.
{{cite web}}:|ڕەوشی ناونیشان=noنادروستە (یارمەتی) - ^ «وەشانی ئەرشیڤکراو» (PDF). لە ڕەسەنەکە (PDF) لە ٥ی ئایاری ٢٠١٧ ئەرشیڤ کراوە. لە ٧ی ئازاری ٢٠٢١ ھێنراوە.
{{cite web}}:|ڕەوشی ناونیشان=noنادروستە (یارمەتی) - ^ ئ ا Solar District Heating In The People's Republic of China" (PDF). Status and Development Potential. Asian Development Bank: 23. 1 July 2019. Retrieved 6 July 2021.
- ^ «وەشانی ئەرشیڤکراو» (PDF). لە ڕەسەنەکە (PDF) لە ٢٥ی شوباتی ٢٠٢١ ئەرشیڤ کراوە. لە ٧ی ئازاری ٢٠٢١ ھێنراوە.
{{cite web}}:|ڕەوشی ناونیشان=noنادروستە (یارمەتی) - ^ «Wayback Machine» (PDF). web.archive.org. ٢٩ی ئایاری ٢٠٠٨. لە ڕەسەنەکە (PDF) لە ٢٩ی ئایاری ٢٠٠٨ ئەرشیڤ کراوە. لە ٨ی ئازاری ٢٠٢١ ھێنراوە.
- ^ «Wayback Machine» (PDF). web.archive.org. ٢٧ی ئەیلوولی ٢٠٠٧. لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە لە ٢٧ی ئەیلوولی ٢٠٠٧. لە ٨ی ئازاری ٢٠٢١ ھێنراوە.
{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: bot: original URL status unknown (بەستەر) - ^ «وەشانی ئەرشیڤکراو» (PDF). لە ڕەسەنەکە (PDF) لە ٢٩ی ئابی ٢٠١٧ ئەرشیڤ کراوە. لە ٧ی ئازاری ٢٠٢١ ھێنراوە.
{{cite web}}:|ڕەوشی ناونیشان=noنادروستە (یارمەتی) - ^ «Wayback Machine» (PDF). web.archive.org. ١٠ی نیسانی ٢٠٠٨. لە ڕەسەنەکە (PDF) لە ١٠ی نیسانی ٢٠٠٨ ئەرشیڤ کراوە. لە ٨ی ئازاری ٢٠٢١ ھێنراوە.
- ^ «Bangor Daily News – Google News Archive Search». news.google.com. لە ڕەسەنەکە لە ٢٤ی شوباتی ٢٠٢١ ئەرشیڤ کراوە. لە ٨ی ئازاری ٢٠٢١ ھێنراوە.
{{cite web}}:|ڕەوشی ناونیشان=noنادروستە (یارمەتی) - ^ «Power From The Sun :: Chapter 16». www.powerfromthesun.net. لە ڕەسەنەکە لە ٧ی ئابی ٢٠٢٠ ئەرشیڤ کراوە. لە ٨ی ئازاری ٢٠٢١ ھێنراوە.
{{cite web}}:|ڕەوشی ناونیشان=noنادروستە (یارمەتی) - ^ Leonard، J. A. (1982-12-01). «Shenandoah Solar Total-Energy Project». NASA STI/Recon Technical Report N. 83. لە ڕەسەنەکە لە ٨ی ئازاری ٢٠٢١ ئەرشیڤ کراوە.
{{cite journal}}: پارامەتری نەناسراوی|بەستەری شکاو=چاوپۆشیی لێ کرا (یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی|ڕێکەوتی بەدەستھێنان=چاوپۆشیی لێ کرا (یارمەتی) - ^ «وەشانی ئەرشیڤکراو» (PDF). لە ڕەسەنەکە (PDF) لە ١٤ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٠ ئەرشیڤ کراوە. لە ٧ی ئازاری ٢٠٢١ ھێنراوە.
{{cite web}}:|ڕەوشی ناونیشان=noنادروستە (یارمەتی) - ^ «وەشانی ئەرشیڤکراو». لە ڕەسەنەکە لە ١٤ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٠ ئەرشیڤ کراوە. لە ٧ی ئازاری ٢٠٢١ ھێنراوە.
{{cite web}}:|ڕەوشی ناونیشان=noنادروستە (یارمەتی) - ^ ئ ا Tadesse، I. (2003-07-01). «Removal of organics and nutrients from tannery effluent by advanced integrated wastewater pond systems technology». Water Science and Technology (بە ئینگلیزی). 48 (2): 307–314. doi:10.2166/wst.2003.0135. ISSN 0273-1223. لە ڕەسەنەکە لە ٢٧ی شوباتی ٢٠٢١ ئەرشیڤ کراوە.
{{cite journal}}: پارامەتری نەناسراوی|بەستەری شکاو=چاوپۆشیی لێ کرا (یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی|ڕێکەوتی بەدەستھێنان=چاوپۆشیی لێ کرا (یارمەتی) - ^ «SODIS: Impressum». www.sodis.ch. لە ڕەسەنەکە لە ٢٤ی شوباتی ٢٠٢١ ئەرشیڤ کراوە. لە ٨ی ئازاری ٢٠٢١ ھێنراوە.
{{cite web}}:|ڕەوشی ناونیشان=noنادروستە (یارمەتی) - ^ «Wayback Machine» (PDF). web.archive.org. ٢٩ی ئایاری ٢٠٠٨. لە ڕەسەنەکە (PDF) لە ٤ی ئازاری ٢٠١٦ ئەرشیڤ کراوە. لە ٨ی ئازاری ٢٠٢١ ھێنراوە.
{{cite web}}:|archive-date=/|archive-url=timestamp mismatch; 2016-03-04 suggested (یارمەتی) - ^ Shilton، A. N. (2008-07-01). «Solar-powered aeration and disinfection, anaerobic co-digestion, biological CO2 scrubbing and biofuel production: the energy and carbon management opportunities of waste stabilisation ponds». Water Science and Technology (بە ئینگلیزی). 58 (1): 253–258. doi:10.2166/wst.2008.666. ISSN 0273-1223. لە ڕەسەنەکە لە ٨ی ئازاری ٢٠٢١ ئەرشیڤ کراوە.
{{cite journal}}: پارامەتری نەناسراوی|بەستەری شکاو=چاوپۆشیی لێ کرا (یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی|ڕێکەوتی بەدەستھێنان=چاوپۆشیی لێ کرا (یارمەتی) - ^ «وەشانی ئەرشیڤکراو». لە ڕەسەنەکە لە ٢٢ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٦ ئەرشیڤ کراوە. لە ٧ی ئازاری ٢٠٢١ ھێنراوە.
{{cite web}}:|ڕەوشی ناونیشان=noنادروستە (یارمەتی) - ^ https://web.archive.org/web/20110605094349/http://www.sandia.gov/Renewable_Energy/solarthermal/NSTTF/salt.htm
- ^ Jones، B. G. (1977). «Molten salt energy storage system – A feasibility study»: 39–45. لە ڕەسەنەکە لە ٩ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٧ ئەرشیڤ کراوە.
{{cite journal}}: بیرخستنەوەی journal پێویستی بە|journal=ھەیە (یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی|بەستەری شکاو=چاوپۆشیی لێ کرا (یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی|ڕێکەوتی بەدەستھێنان=چاوپۆشیی لێ کرا (یارمەتی) - ^ Biello، David. «How to Use Solar Energy at Night». Scientific American (بە ئینگلیزی). لە ڕەسەنەکە لە ١٣ی کانوونی دووەمی ٢٠١٧ ئەرشیڤ کراوە. لە ٨ی ئازاری ٢٠٢١ ھێنراوە.
{{cite web}}:|ڕەوشی ناونیشان=noنادروستە (یارمەتی) - ^ https://www.nrel.gov/csp/troughnet/thermal_energy_storage.html
- ^ http://www.thisischile.cl/8861/2/Chile-greenlights-enormous-400-megawatt-solar-project/News.aspx ٢ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٣ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
- ^ «وەزارەتی کارەبا دەیەوێت لە وزەی خۆر کارەبا دابین بکات». www.rudaw.net. لە ٩ی شوباتی ٢٠٢١ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ٨ی ئازاری ٢٠٢١ ھێنراوە.
- ^ «وەشانی ئەرشیڤکراو» (PDF). لە ڕەسەنەکە (PDF) لە ٢٤ی تشرینی دووەمی ٢٠١٩ ئەرشیڤ کراوە. لە ٧ی ئازاری ٢٠٢١ ھێنراوە.
{{cite web}}:|ڕەوشی ناونیشان=noنادروستە (یارمەتی) - ^ «وەشانی ئەرشیڤکراو» (PDF). لە ڕەسەنەکە (PDF) لە ٢٤ی شوباتی ٢٠٢١ ئەرشیڤ کراوە. لە ٧ی ئازاری ٢٠٢١ ھێنراوە.
{{cite web}}:|ڕەوشی ناونیشان=noنادروستە (یارمەتی) - ^ «وەشانی ئەرشیڤکراو». لە ڕەسەنەکە لە ٦ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٨ ئەرشیڤ کراوە. لە ٧ی ئازاری ٢٠٢١ ھێنراوە.
{{cite web}}:|ڕەوشی ناونیشان=noنادروستە (یارمەتی) - ^ «وەشانی ئەرشیڤکراو». لە ڕەسەنەکە لە ١٥ی ئایاری ٢٠١٦ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٥ی ئایاری ٢٠١٦ ھێنراوە.
- ^ https://aip.scitation.org/jap/resource/1/japiau/v110/i3/p031301_s1?isAuthorized=no&isAuthorized=no[بەستەری مردوو]
- ^ Corporation، Bonnier (1931-06). Popular Science (بە ئینگلیزی). Bonnier Corporation. لە ڕەسەنەکە لە ٢٧ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٠ ئەرشیڤ کراوە.
{{cite book}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|date=(یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی|بەستەری شکاو=چاوپۆشیی لێ کرا (یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی|ڕێکەوتی بەدەستھێنان=چاوپۆشیی لێ کرا (یارمەتی) - ^ «Ktebstan | کتێبستان». Ktebstan (بە عەرەبی). لە ڕەسەنەکە لە ٨ی ئازاری ٢٠٢١ ئەرشیڤ کراوە. لە ٨ی ئازاری ٢٠٢١ ھێنراوە.
{{cite web}}:|ڕەوشی ناونیشان=noنادروستە (یارمەتی) - ^ «Solar Decathlon 2007» Design». web.archive.org. ١٨ی تشرینی یەکەمی ٢٠٠٧. لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە لە ١٨ی تشرینی یەکەمی ٢٠٠٧. لە ٨ی ئازاری ٢٠٢١ ھێنراوە.
{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: bot: original URL status unknown (بەستەر) - ^ «Painting the Town White-and Green». web.archive.org. ١٤ی تەممووزی ٢٠٠٧. لە ڕەسەنەکە لە ١٤ی تەممووزی ٢٠٠٧ ئەرشیڤ کراوە. لە ٨ی ئازاری ٢٠٢١ ھێنراوە.
- ^ «Solar Decathlon 2007» Design». web.archive.org. ١٨ی تشرینی یەکەمی ٢٠٠٧. لە ٨ی ئازاری ٢٠٢١ ھێنراوە.
- ^ «Row Spacing, Plant Population, and Yield Relationships (ACIS)». cals.arizona.edu. لە ڕەسەنەکە لە ٢ی ئایاری ٢٠١٦ ئەرشیڤ کراوە. لە ٨ی ئازاری ٢٠٢١ ھێنراوە.
{{cite web}}:|ڕەوشی ناونیشان=noنادروستە (یارمەتی) - ^ «Wine Beer Spirits News – 2016 | Gayot». www.gayot.com. لە ڕەسەنەکە لە ٢٧ی کانوونی دووەمی ٢٠١٠ ئەرشیڤ کراوە. لە ٨ی ئازاری ٢٠٢١ ھێنراوە.
{{cite web}}:|ڕەوشی ناونیشان=noنادروستە (یارمەتی) - ^ «Wayback Machine» (PDF). web.archive.org. ١٩ی تەممووزی ٢٠٠٨. لە ڕەسەنەکە (PDF) لە ١٩ی تەممووزی ٢٠٠٨ ئەرشیڤ کراوە. لە ٨ی ئازاری ٢٠٢١ ھێنراوە.
- ^ «وەشانی ئەرشیڤکراو». web.archive.org. لە ڕەسەنەکە لە ١٢ی حوزەیرانی ٢٠٠٨ ئەرشیڤ کراوە. لە ٨ی ئازاری ٢٠٢١ ھێنراوە.
- ^ «SOLAR IMPULSE – AROUND THE WORLD IN A SOLAR AIRPLANE». web.archive.org. ٢٦ی تەممووزی ٢٠١١. لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە لە ٢٦ی تەممووزی ٢٠١١. لە ٨ی ئازاری ٢٠٢١ ھێنراوە.
{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: bot: original URL status unknown (بەستەر) - ^ «American Solar Challenge | Organizing solar car racing in North America» (بە ئینگلیزیی ئەمەریکایی). لە ڕەسەنەکە لە ١٨ی کانوونی دووەمی ٢٠٢١ ئەرشیڤ کراوە. لە ٨ی ئازاری ٢٠٢١ ھێنراوە.
{{cite web}}:|ڕەوشی ناونیشان=noنادروستە (یارمەتی) - ^ Gibbs، Yvonne (١١ی ئابی ٢٠١٥). «NASA Dryden Fact Sheet – Solar-Power Research». NASA (بە ئینگلیزی). لە ڕەسەنەکە لە ٩ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٨ ئەرشیڤ کراوە. لە ٨ی ئازاری ٢٠٢١ ھێنراوە.
{{cite web}}:|ڕەوشی ناونیشان=noنادروستە (یارمەتی) - ^ Garner، I. F. (1991-10). «Vehicle auxiliary power applications for solar cells». 1991 Eighth International Conference on Automotive Electronics: 187–191. لە ڕەسەنەکە لە ٢٧ی شوباتی ٢٠٢١ ئەرشیڤ کراوە.
{{cite journal}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|date=(یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی|بەستەری شکاو=چاوپۆشیی لێ کرا (یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی|ڕێکەوتی بەدەستھێنان=چاوپۆشیی لێ کرا (یارمەتی) - ^ «transatlantic21: The world's first crossing of the Atlantic on a solar boat». www.transatlantic21.org. لە ڕەسەنەکە لە ١١ی ئایاری ٢٠١٩ ئەرشیڤ کراوە. لە ٨ی ئازاری ٢٠٢١ ھێنراوە.
{{cite web}}:|ڕەوشی ناونیشان=noنادروستە (یارمەتی) - ^ «EVWORLD FEATURE: Sunseeker Seeks New Records:SUNSEEKER | SAILPLANE | SOARING | GLIDER | ELECTRIC | RAYMOND | PV | PHOTOVOLTAIC | SOLAR | SUN | PLANE | AIRCRAFT | KITTYHAWK | AC PROPULSION». web.archive.org. ٨ی شوباتی ٢٠٠٨. لە ڕەسەنەکە لە ٢١ی ئازاری ٢٠١٨ ئەرشیڤ کراوە. لە ٨ی ئازاری ٢٠٢١ ھێنراوە.
{{cite web}}:|archive-date=/|archive-url=timestamp mismatch; 2018-03-21 suggested (یارمەتی) - ^ «First Solar Energy Powered Boat Circumnavigation of Globe». Eco-Energy Solar Panel Installation Quotes (بە ئینگلیزیی ئەمەریکایی). ١٤ی ئابی ٢٠١٥. لە ڕەسەنەکە لە ٢٤ی شوباتی ٢٠٢١ ئەرشیڤ کراوە. لە ٨ی ئازاری ٢٠٢١ ھێنراوە.
- ^ «systaic AG: Demand for Car Solar Roofs Skyrockets». web.archive.org. ٥ی ئایاری ٢٠٠٩. لە ڕەسەنەکە لە ٥ی ئایاری ٢٠٠٩ ئەرشیڤ کراوە. لە ٨ی ئازاری ٢٠٢١ ھێنراوە.
- ^ «[15.0] The NASA ERAST HALE UAV Program». web.archive.org. ١٠ی شوباتی ٢٠٠٨. لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە لە ١٠ی شوباتی ٢٠٠٨. لە ٨ی ئازاری ٢٠٢١ ھێنراوە.
{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: bot: original URL status unknown (بەستەر) - ^ «Solarschiffe für die Expo?». web.archive.org. ٩ی تشرینی یەکەمی ٢٠٠٧. لە ڕەسەنەکە لە ٩ی تشرینی یەکەمی ٢٠٠٧ ئەرشیڤ کراوە. لە ٨ی ئازاری ٢٠٢١ ھێنراوە.
- ^ ئ ا Faunce، Thomas (2013-03-20). «Artificial photosynthesis as a frontier technology for energy sustainability». Energy & Environmental Science (بە ئینگلیزی). 6 (4): 1074–1076. doi:10.1039/C3EE40534F. ISSN 1754-5706. لە ڕەسەنەکە لە ٨ی ئازاری ٢٠٢١ ئەرشیڤ کراوە.
{{cite journal}}: پارامەتری نەناسراوی|بەستەری شکاو=چاوپۆشیی لێ کرا (یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی|ڕێکەوتی بەدەستھێنان=چاوپۆشیی لێ کرا (یارمەتی) - ^ «English: PRESS». web.archive.org. ٦ی نیسانی ٢٠٠٨. لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە لە ٦ی نیسانی ٢٠٠٨. لە ٨ی ئازاری ٢٠٢١ ھێنراوە.
{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: bot: original URL status unknown (بەستەر) - ^ «Wayback Machine» (PDF). web.archive.org. ٧ی ئەیلوولی ٢٠٠٨. لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە لە ٧ی ئەیلوولی ٢٠٠٨. لە ٨ی ئازاری ٢٠٢١ ھێنراوە.
{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: bot: original URL status unknown (بەستەر) - ^ https://www.sandia.gov/Renewable_Energy/solarthermal/NSTTF/salt.htm ٥ی حوزەیرانی ٢٠١١ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
- ^ «Solar Energy Technologies Program: PV Systems and Net Metering». web.archive.org. ٤ی تەممووزی ٢٠٠٨. لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە لە ٤ی تەممووزی ٢٠٠٨. لە ٨ی ئازاری ٢٠٢١ ھێنراوە.
{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: bot: original URL status unknown (بەستەر) - ^ «Pumped Storage – Electricity Storage Association – lead acid battery, advanced batteries». web.archive.org. ٢١ی حوزەیرانی ٢٠٠٨. لە ڕەسەنەکە لە ٢١ی حوزەیرانی ٢٠٠٨ ئەرشیڤ کراوە. لە ٨ی ئازاری ٢٠٢١ ھێنراوە.
- ^ Styring، Stenbjorn (2013). «Artificial Photosynthesis as a Frontier Technology for Energy Sustainability». Energy and Environmental Science (بە ئینگلیزی). doi:10.1039/c3ee40534f. ISSN 1754-5692. لە ڕەسەنەکە لە ٨ی ئازاری ٢٠٢١ ئەرشیڤ کراوە.
{{cite journal}}: پارامەتری نەناسراوی|بەستەری شکاو=چاوپۆشیی لێ کرا (یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی|ڕێکەوتی بەدەستھێنان=چاوپۆشیی لێ کرا (یارمەتی) - ^ «Homepage Fraunhofer-Gesellschaft». www.fraunhofer.de (بە ئینگلیزی). لە ڕەسەنەکە لە ٢٧ی ئەیلوولی ٢٠١٩ ئەرشیڤ کراوە. لە ٨ی ئازاری ٢٠٢١ ھێنراوە.
{{cite web}}:|ڕەوشی ناونیشان=noنادروستە (یارمەتی) - ^ Styring، Stenbjorn (2013). «Artificial Photosynthesis as a Frontier Technology for Energy Sustainability». Energy and Environmental Science (بە ئینگلیزی). doi:10.1039/c3ee40534f. ISSN 1754-5692. لە ڕەسەنەکە لە ٨ی ئازاری ٢٠٢١ ئەرشیڤ کراوە.
{{cite journal}}: پارامەتری نەناسراوی|بەستەری شکاو=چاوپۆشیی لێ کرا (یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی|ڕێکەوتی بەدەستھێنان=چاوپۆشیی لێ کرا (یارمەتی) - ^ «وزەی خۆر وەکو وزەیەکی ھەمیشەیی – Knwe.org». knwe.org. لە ڕەسەنەکە لە ٨ی ئازاری ٢٠٢١ ئەرشیڤ کراوە. لە ٨ی ئازاری ٢٠٢١ ھێنراوە.
{{cite web}}:|ڕەوشی ناونیشان=noنادروستە (یارمەتی) - ^ https://www.bloomberg.com/businessweek/news/2011-12-01/iea-says-solar-may-provide-a-third-of-global-energy-by-2060.html
بەستەرە دەرەکییەکان
دەستکاری| کۆمنزی ویکیمیدیا، میدیای پەیوەندیدار بە وزەی خۆری تێدایە. |
