مەسیری

مەسیری، (بە ئینگلیزی Masiri، بە فارسی مصیری). ئەردەکان شارۆچکەیەکە لە ڕۆژئاوای پارێزگای فارس و ناوەندی شارستانی ڕۆستەمە لە ڕۆژھەڵاتی کوردستان لە ئێران. دەکەوێتە دووری ١٨ کیلۆمەتر لە باکووری شارۆچکەی نووراباد. خەڵکی شارۆچکەی مەسیری لوڕن.

مەسیری
شارۆچکە
مصیری - Masiri
شارۆچکەی مەسیری
وڵات	ئێران ڕۆژھەڵاتی کوردستان
پارێزگا	فارس
شارستان	ڕۆستەم
ناوچە	ناوچەی ناوەند
بوون بە شارۆچکە	١٩٩٩
بەرزایی	٩١٦ مەتر (٣٬٠٠٥ پێ)
ژمارەی دانیشتووان  (٢٠١٦)
• سەرجەم	٩٬٠٣١
زمان و ئایین
• زمان	کوردی (لوڕی)
• ئایین	ئیسلام(شیعە)
کۆدی تەلەفۆن	٠٤٤

نزیکترین گوندەکانیش بریتین لە موردک میرخەیروڵڵا، شوسنی و زەمانی لە باکوورەوە، بەردکۆ و حاجی کۆھی لە ڕۆژھەڵاتەوە، گوندی گۆراب و شارەدێی بابامەیدان لە ڕۆژئاوا.

لە ڕێبازی مێژووی چارەنووسسازدا ڕەوتێکی نەبینراوی ھەیە. شاری خەفەڕەک کە یەکێکە لە شارە دێرینەکان، دەکەوێتە ڕۆژئاوای ئەم شارە و تا ئێستاش شوێنەواری ئەو شارە وەستاوە. ھەروەھا شوێنەواری شارۆچکە یان گوندێکی گەورە لە باکووری ڕۆژھەڵاتی میسیری کە بە دۆڵی "کۆرە تۆل باقڕی" ناسراوە، لە سەرەتای ڕێگای گوندی حاجی کۆھی، ھەیە.

دانیشتوان

لەم شارەدا نەتەوە جۆراوجۆرەکان دەژین:

دانیشتوانی سەرەکی و سەرەتایی ئەم شارۆچکەیە لە ڕووی ژمارەی دانیشتووان و ماڵەوە لە ئێڵی لوڕن لە تیرەی ڕۆستەم. لوڕە سەرەکییەکانی مەسیری بریتین لە خێڵی شا حوسنی یان "مەسیری" کە بنەماڵەی عەبدوڵڵای شەرەف الدینی و نەوەکانی کا جان ئەحمەد، نەوەکانی کا باباری، نەوەکانی مەلا خوداموراد، نەوەکانی کابولدی و نەوەکانی کا ڕەحیمی. کەسانێک ھەن کە لە تێپەڕبوونی کاتدا لەگەڵ خۆیاندا گروپی دیکەیان قبوڵ کردووە و لەگەڵ تێپەڕبوونی زەمەن و پەیوەندی و نەتەوەی ڕێژەیی، لەگەڵ خەڵکی مەسیریدا بوونەتە یەک. ئەم گرووپانە بریتین لە: "مەھبەھس"، "تیر تاجیس"، "گۆھەرکانی" و کەسانی جۆراوجۆر لە خێڵەکانی گەنجایی و ئەوانی دیکە کە لەم شارەدا دەژین.

جگە لەمانە، کۆمەڵێک لە سادات شا قاسمی لە بەشی ڕۆژئاوای شارۆچکەکەدا لە مەسیری دەژین، کە پێش چاکسازییەکانی زەوی و زار ھاتوونەتە ئەم شوێنە و لە مەسیریش زەوی بەوان دراوە.

کشتوکاڵ

زۆربەی پیشەی دانیشتووانەکە کشتوکاڵییە. مەسیری یەکێکە لەو شارانەی کە زەوی کشتوکاڵی لەباری ھەیە کە لەلایەن ڕووباری فەھلیانەوە ئاودێری دەکرێت. ئەم زەویانە دەکەونە دەشتێک بە ناوی ڕۆستەم.

مەسیری گوندێکی خانشین بووە و ڕەنگە بوونی خان لە ڕۆستەم دووەوە تا ئەم ناوچەیە بگەڕێندرێتەوە بۆ بوونی زەوییە کوالیتی بەرزەکانی جەلگە (بیابان)ی شا حوسنی کە لە ڕووباری فەھلیانەوە ئاو دەدرێن.

جاران داب و نەریتی چاندنی پەتاتە و چەوەندەری شەکر و برنج و گەنم و ھەندێک دانەوێڵەی تر ھەبووە، بەڵام وردە وردە ئەم دانەوێڵانە تەنھا لە گەنم و برنجدا سنووردار دەکران و لەم دواییانەشدا گەنمەشامی و سۆیا و کونجی و فاسۆلیا و ھتد دەچێنرێت.

سەرچاوە سروشتییەکان

شارستانی ڕۆستەم یەکێکە لەو ناوچانەی کە سەرچاوەی دەوڵەمەندی جۆراوجۆری ھەیە. لە نێو ئەو سەرچاوانەدا دەتوانین ئاماژە بە دارستان و لەوەڕگە و سەرچاوەی دیکە بکەین.

٦٠٪ی زەویەکانی ھەرێمی مەمەسنی لە دار پێکھاتووە کە ٥٠٪ی دار بەڕووە بە جۆرە جیاوازەکانە. لەنێو ئەو ڕووەکانەی تر کە لەم شارەدا ھەن، ئەفرا، چەقالە، فستقی کێوی (بەنە)، کالخانگ (لە بنەماڵەی بێنە)، ھەنجیری شاخ، کەنار (سێدار)، ڕامێلک (لە بنەماڵەی کەنار)، گێلاسی شاخاوی، جۆرەکانی بادەم، بادەمی شیرین، ترێ، و ڕووەکی وەک لیسێک، پیاز، کاردێ، گەنم، و ڕووەکی دەرمانی و خواردن و پیشەسازی دیکە کە لە دەوروبەری ئەم ناوچەیە دەڕوێن.

ڕووەکەکان

• دەرمانسازی:

لەم ناوچەیەدا چەندین ڕووەکی دەرمانی ھەیە، کە بریتین لە: (ھەنجیری شاخ، ئەنجدان، بابۆنی، بادەم، بەرھەنگ، دار بەڕوو، بێنە، بۆلاغ ئودی (بۆلاغ ئۆتی)، یارو، پەرسیڤشان، مۆروەرشاک، پەنێرێک (تۆلێ)، ئۆریگانۆ، ئێلپێ، پیاز، تاجیری، تەھام شێرباتی، ترێ، تانگ، ڕەشکە، دینەشت، سێدار، سێگ چیل، سیرلۆی شاخ، لیک، پەتاتەی شیرین، ڕەشکە، عدسی تاڵ، دیل، شەربەتی بێنە، قارچکی شاخ، کاردە، کاسکۆ، ڕووەکی کاپەر، ملەوەن، ئەرتیشۆک، کیالک، گازارک، گەھێک، گوڵی دیشاک، گوڵی بۆراج ، مەرزنجوش یان مەرزەنگووش، مۆرد، ھەڵوجی ئەبو جەھل و چەندین تری کە ھەندێکیان لایەنێکی خواردن و پیشەسازییان ھەیە).

• خواردن:

ڕووەکی خواردن بە شێوەی تۆو بەکاردێت، ھەندێکیان وەک ڕەگ بەکاردێت، ھەندێکیشیان وەک گەڵا و لق بەکاردەھێنرێت. ھەندێک لەو ڕووەکانە یەک یان دوو سێ لایەنیان ھەیە. ڕووەکە خواردنەکان بریتین لەمانەی خوارەوە: (بەڕوو، فستقی کێوی، کەلخەنگ، کاردە، لیسێک، گێلاسی شاخ، پیازی شاخ، کاھوی شاخ، بادەم، غەگرۆشک (شەربەتی وشکەکەی)، ئەرتیشۆک، نیگۆر، ھەنجیر، کەنار، ڕامێل، کیالک، ئێرگێن، و ھەندێک ڕووەک و ھەندێکی تر ئەو ڕووەکانەی کە لەم ناوچەیەدا دەڕوێن).

• پیشەسازی:

لەم ھەرێمدا کارگەی پیشەسازی ھەیە، بەڵام بەداخەوە کەمتر بەکاردێت. (ھەندێک لەو ڕووەکانە بریتین لە:بەڕوو، فستقی کێوی، گژوگیا، ئارجێن، گوون (کاتیرا)، سێریش، شایر بێنە، کیالک، کەنار (سێدار)).