خەلیفە کەیخەسرەوی ئیمامی

خەلیفە کەیخەسرەوی ئیمامی (بە فارسی: خلیفە کیخسرو امامی) شاعیر و عارفی کورد، کە لە تیرە و ھۆزی ئیمامیەکان بووە و لە لای شێخ عەبدولڕەحمانی‌ تاڵەبانی تەریقەتی وەگرتووە و لە ناوچەی ئیمامیدا ژیاوە، شاعیری ھاودەەم و ھاوچەرخی مەولەی تاوگۆزی بوو و ھەر وەھا لەگەڵ مەولەوی نامەگۆڕینەوە و موشاعیرەیان بوو. شیعری تەڕ و بەتامی زۆری بووە بەڵام ھێچی لێ نەماتەوە.

خەلیفە کەیخەسرەو لە تیرەی ئیمامی و مەولەوی لە تیرەی تاوگۆزی، دو تیرەی ھاوسێ لە دەڤەری ڕووباری لێڵە، زمکان و سیروان بوون، و ھەروەھا خەلیفە لە گەل مەولەوی دۆست و ھاوسێ بوون و بۆ یەک شیعریان وتووە و ھناردووە. مەولەوی لەم پارچەھەڵبستەی خوارەوە وەڵامی نامەیێک خەلیفە کەیخەسرەو دەداتەوە. لە ساڵانی شەستەکاندا، مەلا سەعید زمناکۆیی لە ڕۆژنامەی «ژین»ی کاکەی فەلاح ئەم قەسیدە بڵاو دەکاتەوە. ئەمەی خوارەوە بەشێکە لەم ئەم ھەڵبەستە:

خاڵۆی سەردەفتەر، نازک خەیاڵات		دیباچەی کتاو، ساحیب کەماڵات
سەواد نامەی سورمەسات یاوا		دڵ وە مێڵ مەی وە دیدە ساوا
بیناییم وە چەم باز ئاوەردەوە		مەردەبیم دیسان ئیحیام کەردەوە
تەن زەلیل، دڵ دیل، بەدەن عەلیلەن		چەمەڕای ڕاگەی ڕای ئیزرائیلەن
ڕا تاریک و دوور، مەنزڵ خار و سەنگ		بێ تۆشە و چرا بێ ڕەفیق دڵتەنگ
مەر وە بۆی نەفەس خاڵۆی گیانیوە		یا بە سۆز پیر «تاڵەبانی» وە
بویەروون وەرنە ڕای گوزەر تەنگەن		قافڵەم تا قام قیامەت لەنگەن

ئەمیش وەڵامی خەلیفە کەیخەسرەوە بۆ نامەکەی مەولەوی. ئەم نامە گۆڕینەوەی مەولەوی و خەلیفە کەیخەسرەو لە ڕێکەوتی ساڵی ١٣٠٠ی کۆچی مانگیدا روویداوە، کە لە ئەو کاتە مەولەوی مردووە و لەوانەیە کە ئەمە دواھەمین نامە نووسینی بووبێ. خەلیفە کەیخەسرەو ٣ ساڵ پێش مردنی خۆی، لەم ھەڵبەستە خوارەوە، وشەی «غەرقاب» ئەکا بە مێژووی ساڵی مردنی خۆی، کە بە پێتەکانی ئەبجەد ئەکاتە ١٣٠٣، واتە خەلیفە کەیخەسرەو سێ ساڵ دوای مردنی مەولەوی لە ساڵی ١٣٠٣ی کۆچی مانگی، مردووە.

خاڵۆکەی گیان...! خاڵۆکەی گیانی!		نازک خووی خەیاڵ خاڵۆکەی گیانی!
بێ ڕەیب و ڕیا دور جە نەفسانی		یسەوی ئەنفاس بەحری مەعانی
شوورای سینە ساف گەنجینەی ئەبیات		جەواھیرفرۆش بەخشنەی نەجات
سەر مەست بادەی ڕۆی «یَوْمُ‌الاست»		دور جە واتەی نەفس پەلیدی سەرمەست
پەی نێکی ھوشیار پەی بەدی خامۆش		مەی نۆش! مەی فرۆش! دەرون پڕ خرۆش
سەر حەڵقەی جەرگەی تاعەت گوزاران		ئوستاد سەرمەشق دەرون ئەوگاران
نامەی پڕ سەفات وە لام کیاستەن		سەد شوکر اللە ئاواتم واستەن
ماشەڵڵا جە بەزم نەزم ئەبیاتت		جە سۆز نامەی پڕ فتووحاتت
دووریت دیارەن مەدۆ ئازارم		خاڵۆ! وەگیانت جە گیان بێزارم
تەماشای باڵای شۆخ شیرینت		سکەی سەفابەخش شەیب نورینت
دیگ دەروونم ئاوردەن وە جۆش		گا مات، گا مەجزوب، گا جۆش، گا خرۆش
گا فەوت، گا فانی، گا سۆز، گا نەجات		ھام نە خۆف و بیم حەیات و مەمات
«لێڵە» وەھەر حاڵ، «سیروان» نادا پەی		ھاوار وە ماڵم وەی وە یانەی وەی
من نە گەردەلوول گێجی «وڵوەر»دا		دوو دەست حەسرەت مدوو وە سەردا
ھام نە کەف و کوڵ قەڵوەزەی «سیروان»		تووتیای فەرقم بەحر بێ سامان
ئاخم پەی فەردت داخم پەی دەردت		ئاھم پەی حەسرەت ھەناسەی سەردت
بە سەندن نی یەن تا وێم وە دڵتەڕ		جوانیت جە نۆ بسانوو وە زەڕ
وە جەستەم ھاوار دەسەڵات چێشەن؟		مەبۆ ببەرۆش پەرواش جە کێشەن؟
سەد ڕەحمەت لە ڕۆح ساف بێ عەیبت		وە باقی ئەوساف نە پەردەی غەیبت
چ وەسوەسەی خۆف ئیمان وێشەن		بەو دڵە قایم دەروێشەن
«کەیخەسرەو» «غەرقاب» عیسیان وێشەن		نە گەرداب گێج بێ حەد ئەندێشەن

سەبارەت چۆنیەی مردنی خەلیفە کەیخەسرەو، ڕۆژێک خەلیفە ئەیەوێ بە سەر ڕووباری لێڵە تێبپەڕێت و بەرەو ئەو دێوی بچێتم، یەک دوو داری پردەکە ئەشکێت، خەلیفە ئەکەوێتە خوار و ئاو دەیبات و ئەکەوێتە ناوی ڕووباری سیروان. دوای ئەمە کە ھەواڵ ئەدەنەوە خەڵکی سێ ھۆزی ئیمامی، تاوگۆزی و نەوڕۆڵی بە شوێن تەرمی خەڵیفە ئەڕۆن تا بیدۆزنەوە. دوای دوو ڕۆژ گەڕیان کە نایدۆزنەوە، خزمێکی مەولەوی کە لەم ڕووداوە ئاگا دەبێتەوە، ئەڵێت بە شوێنم کەون تا بە گێژی «وڵوەر» دەگێن و لەوێ ئەیدۆزنەوە. دوای ماوەیێک کە لە خزمەکەی مەولەوی ئەپرسن کە چۆن زانیوتە تەرمی خەلیفە لەو گۆمەدایە، وەڵام دەداتە: سێ ساڵ ئەم ڕۆژە، خەلیفە خۆی لە نامەیێکدا بۆ مەولەوی نووسیوەتی:

«لێڵە» وەھەر حاڵ، «سیروان» نادا پەی		ھاوار وە ماڵم وەی وە یانەی وەی
من نە گەردەلوول گێجی «وڵوەر»دا		دوو دەست حەسرەت مدوو وە سەردا

ئەمانەش ببینە

سەرچاوەکان

ئەو شیعرانەی دراونەتە پاڵی مەولەوی: خاڵۆی سەردەفتەر نازک خەیاڵات ١١ی ئەیلوولی ٢٠١٩ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە. لە ڤەژین بۆکز (ناوەندی فەرھەنگی ھونەریی ڤەژین).
ریسالەی عشق لە مەولەویناسیدا، سۆران سنەیی (سۆران کوردستانی)، بڵاوکراوکردنەوە سلاحەدینی ئەییوبی (ناوەندی بڵاوکردنەوەی فەرھەنگ و ئەدەبی موردی). ساڵی چاپ: ١٩٩٩.
دیوانی مەولەوی تاوگۆزی، لە لایەن محەممەد ئەمین ئەردەلانی کراوە بە سۆرانی (کوردیی ناوەندی)، پێداچوونەوە و دەستکاری: گۆڕان عەبباس. بڵاوکردنەوە ئێحسان، تاران، چاپی یەکەم ٢٠٠٩.