خازر

خازر
خازر
	پردێک بەسەر ڕووباری خازر لەسەر ڕێگای نێوان مووسڵ – ھەولێر
شوێن	قەزای ئامێدی، قەزای ئاکرێ، قەزای بەردەڕەش، قەزای حەمدانیە، پارێزگای دھۆک، پارێزگای نەینەوا و پارێزگای ھەولێر
درێژایی	١٢٠ km (٧٥ mi)
Basin area	٢٬٩٠٠ km2 (١٬١٠٠ sq mi)

ڕووباری خازر (بە عەرەبی: الحازر، بە ئینگلیزی: Khazir) ڕووبارێکە لە ھەرێمی کوردستان لە باکووری عێراق، لقێکی ڕووباری زێی گەورەیە و بە کەناری ڕاستیەوە دەڕژێتە ناوی.^[٢]

جیۆمۆرفۆلۆجی

ناوچەی دەوروبەری ڕووباری خازر لە ڕووی جیۆلۆجییەوە چالاکە و لە باکوورەوە بۆ باشوور سێ ئەنتیکلاین دەبڕێت و ئەمەش کاریگەری زۆری لەسەر ڕێڕەوی ڕووبارەکە ھەبووە.^[٣] ڕووبارەکە ٢٩٠٠ کیلۆمەتر دووجایە.^[٤] ڕێژەی بارگاویکردنەوەی ساڵانەی تۆڕی ئاوی دۆڵی ١١١٫٦ ملم/ساڵە و ناوچەکە بە بەپیت دادەنرێت.^[٥]

حەوزی ڕووباری خازر بە ناوچەیەکی چالاکی جیۆلۆجی دادەنرێت. لە باکوورەوە بۆ باشوور بە سێ چەمانەوەی دژە کلیناڵی دەبڕدرێت، کە کاریگەرییەکی بەرچاوی لەسەر کەناڵەکە ھەبووە. پێدەچێت پێشتر ڕووبارەکە ڕاستەوخۆ ڕژابوبێتە ناو دیجلە، بەڵام دواتر دەمی بەرەو ڕۆژھەڵات ڕۆیشتووە.^[٦]

مێژوو

لە شوێنێکدا بە ناوی ملێفات بەڵگەی گوندێکی بچووکی ڕاوچی-کۆکەرەوە دۆزراوەتەوە کە مێژووەکەی دەگەڕێتەوە بۆ ھەزارەی ١٠ی پێش زایین کە ھاوچەرخ بووە لەگەڵ سەردەمی بەردینی نوێی پێش (کۆفەسازی A) لە شام.^[٧] دواتر ڕووبارەکە بەشێک بوو لە ناوچەیەکی ئاودێری کە پشتگیری شاری نەمرودی ئاشووری دەکرد.^[٨] ماوەی ھێلینیستی بە ڕووباری (بومێلۆس یان بومۆدوس) ناسراوە، شوێنی شەڕی گۆگەمیلا بووە لە نێوان ئەسکەندەری مەکدۆنی و داریووشی سێیەم.^[٩]

لە مانگی ئابی ساڵی ٦٨٦ی زایینیدا، ڕووبارەکە شوێنی شەڕی نێوان سوپای ئیبراھیم کوڕی ئەشتەر و عوبەیدوڵا کوڕی زیاد بووە،^[١٠] لە سەردەمی ڕاپەڕینی موختار ئەلسەقافی. لە ٢٥ی ژانویەی ٧٥٠ شەڕی زاب لە نزیکەوە ئەنجامدرا.

لە ساڵی ٢٠١٤ دوای بۆردومانکردنی فڕۆکەکانی ئەمەریکا، ھێزەکانی داعش پاشەکشەیان کردەوە بۆ ڕووباری خازر، کە داعش ئەو پردانەی تێکشکاند کە ١٠ ساڵ پێشتر لەلایەن ئەمریکییەکانەوە دروستکرابوون.^[١١]

سەرچاوەکان

^ openstreetmap. «ڕووباری خازر» (بە کوردی). لە ٢٠ی شوباتی ٢٠٢٣ ھێنراوە.{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: زمانی نەناسراو (بەستەر)
^ https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/02626660009492303
^ https://www.mdpi.com/2073-4441/6/8/2467
^ Investigating groundwater recharge by means of stable isotopes in the Al-Khazir Gomal Basin, northern Iraq, Environmental Earth Sciences June 2015, Volume 73, Issue 12, pp 8533-8546.
^ https://documents.worldbank.org/en/publication/documents-reports
^ https://www.erpublications.com/uploaded_files/download/download_25_03_2014_15_39_48.pdf
^ Kozłowski, Stefan Karol (1998), "M'lefaat. Early Neolithic site in northern Iraq", Cahiers de l'Euphrate 8: 234
^ https://www.jstor.org/stable/4200231
^ Montagu, John Drogo (2000). Battles of the Greek and Roman worlds: a chronological compendium of 667 battles to 31 BC, from the historians of the ancient world (1. publ ed.). London: Greenhill [u.a.] p. 103. ISBN 1-85367-389-7.
^ https://www.britannica.com/biography/al-Mukhtar-ibn-Abi-Ubayd-al-Thaqafi
^ https://www.globalsecurity.org/wmd/library/news/iraq/2003/05/iraq-030503-centcom01.htm

[1] streetmap. «ڕووباری خازر» (بە کوردی). لە ٢٠ی شوباتی ٢٠٢٣ ھێنراوە.{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: زمانی نەناسراو (بەستەر)

[2] ttps://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/02626660009492303

[3] ttps://www.mdpi.com/2073-4441/6/8/2467

[4] Investigating groundwater recharge by means of stable isotopes in the Al-Khazir Gomal Basin, northern Iraq, Environmental Earth Sciences June 2015, Volume 73, Issue 12, pp 8533-8546.

[5] ttps://documents.worldbank.org/en/publication/documents-reports

[6] ttps://www.erpublications.com/uploaded_files/download/download_25_03_2014_15_39_48.pdf

[7] Kozłowski, Stefan Karol (1998), "M'lefaat. Early Neolithic site in northern Iraq", Cahiers de l'Euphrate 8: 234

[8] ttps://www.jstor.org/stable/4200231

[9] Montagu, John Drogo (2000). Battles of the Greek and Roman worlds: a chronological compendium of 667 battles to 31 BC, from the historians of the ancient world (1. publ ed.). London: Greenhill [u.a.] p. 103. ISBN 1-85367-389-7.

[10] ttps://www.britannica.com/biography/al-Mukhtar-ibn-Abi-Ubayd-al-Thaqafi

[11] ttps://www.globalsecurity.org/wmd/library/news/iraq/2003/05/iraq-030503-centcom01.htm

[٢]

[١]

[٣]

[٤]

[٥]

[٦]

[٧]

[٨]

[٩]

[١٠]

[١١]