جەلالەدین فیرۆز خاڵجی

جەلال الدین خالجی، ناسراو بە فیروز الدین خالجی یان جەلالەدین خیلجی (نزیکەی ١٢٢٠ – ١٩ی تەمموزی ١٢٩٦، داڕێژە:حوکمڕانی)(بە فارسی: جلال‌الدین خلجی) دامەزرێنەر و یەکەم سوڵتانی شانشینی خەلجی بوو کە لە ساڵی ١٢٩٠ تا ١٣٢٠ حوکمڕانی سوڵتانی دەلهیی کرد.

جەلال الدین خالجی جلال‌الدین خلجی
سوڵتان
وێنەی سوڵتان فیروز خالجی (سەختی تەخت) و خواجە حەسەن و دەروێشێک (نزیکەی ١٦٤٠)
12 سوڵتانی دەهلی.
فەرمانڕەوایی	١٣ی حوزەیرانی ١٢٩٠ – ١٩ی تەمموزی ١٢٩٦
تاج لەسەر نان	١٣ی حوزەیرانی ١٢٩٠
پێشوو	شەمسەدین کەیومەرس
جێگر	عەلائەدین خالجی
ھاوسەر	مەلیکە جەهان
منداڵ(ەکان)	خان-خان مەحمود ئەرکەلی خان ڕووکندین ئیبراهیم قەدرخان مەلیکە جەهان (هاوسەری عەلائەدین خاڵجی)
خێزان	خالجی
لەدایکبوون	نزیکەی١٢٢٠ قەلاتی غیلجی، ئەفغانستان
مردن	١٩ی تەمموزی ١٢٩٦ کارا، هیندستان
ئایین	ئیسلامی سوننە

لە بنەڕەتدا ناوی فیروز بوو، جەلال الدین وەک ئەفسەرێکی خانەڵاتی مەملوک دەستی بە کاری هونەری کردووە، و لە سەردەمی سوڵتان مویز الدین قەیقاباد. دوای ئەوەی قەیقاباد ئیفلیج بوو، کۆمەڵێک ئاغا کوڕە کۆرپەکەی شەمسەدین کەیومەرسیان کردە سوڵتانی نوێ، و هەوڵی کوشتنی جەلالدینیان دا. بەڵکو جەلال الدین وای لێکرد بکوژرێن، و بوو بە حاکم. دوای چەند مانگێک، کایومارەکانی لە پۆستەکەی لابرد، و بوو بە سوڵتانی نوێ.

وەک سوڵتانێک، بەرپەرچدانەوەی داگیرکردنی مەغۆلەکان کردەوە، و ڕێگەی بە زۆرێک لە مەغۆلەکان دا لە هیندستان نیشتەجێ ببن دوای موسڵمانبوونیان. مانداوار و ژاینی لە چهامانا پاشا هامیرا گرت، هەرچەندە نەیتوانی پایتەختی چاهامانا ڕانتامبۆر. لە سەردەمی حوکمڕانیدا، کوڕەزای عەلی گورشاسپ هەڵیکوتایە سەر بهیلسا لە ساڵی ١٢٩٣ و دەڤاگیری لە ساڵی ١٢٩٦.

جەلال الدین کە لە کاتی بەرزبوونەوەیدا تەمەنی لە دەوروبەری ٧٠ ساڵ بوو، وەک پاشایەکی نەرم و نیان و خۆبەزلزان و میهرەبان لەلای خەڵکی گشتی ناسرابوو. لە ساڵی یەکەمی حوکمڕانیدا، لە کیلۆخریەوە حوکمڕانی دەکرد بۆ ئەوەی لە ڕووبەڕووبوونەوە لەگەڵ ئاغا کۆنەکانی تورک ئاغاکانی دەهلی پایتەختی ئیمپراتۆری دوور بکەوێتەوە. چەند ئاغایەک بە فەرمانڕەوایەکی لاواز دەیانزانی، و لە کاتە جیاوازەکاندا هەوڵی ڕووخاندنیان دا بەڵام سەرکەوتوو نەبوو. سزای نەرمی بەسەر یاخیبووەکاندا دا، تەنها لە حاڵەتی سیدی مەولا دەرڤیش نەبێت، کە بەهۆی ئەوەی گوایە پیلانگێڕی بۆ لابردنی لە تەختی پاشایەتیدا لە سێدارە درا. لە کۆتاییدا جەلال الدین لەلایەن عەلی گورشەسپی کوڕەزایەوە تیرۆرکرا، کە دواتر بە ناوی عەلائەدین خالجی لەسەر تەختی پاشایەتی سەرکەوت.

سەرەتای تەمەن

جەلال الدین ئەندامی عەشیرەتی خەلاج بووە، هۆزێک لە تورکی ڕەچەڵەکی کە دوای کۆچکردن لە تورکستان بۆ زیاتر لە ٢٠٠ ساڵ لە ئەفغانستان نیشتەجێ بوون. پێش بەرزبوونەوەی بۆ سەر تەختی پاشایەتی، جەلال ئود -دین بە مەلیک فیروز ناسرابوو. ئەو و براکەی شیهابەدین (باوکی عەلائەدین خالجی) بۆ ماوەی چەند ساڵێک خزمەتیان بە سوڵتانی دەهلی بالبان کردووە. بەرزبووەوە بۆ پۆستی سەر-ی-جەندەر (سەرۆکی پاسەوانانی شاهانە)، دواتر وەک پارێزگاری پارێزگای میحوەری . وەک والی سامانە خۆی لە ململانێکانی سوڵتانییەتدا لەگەڵ داگیرکەرانی مەغۆل جیاکردەوە. دوای مردنی بالبان لە ساڵی ١٢٨٧دا، کۆتڤاڵ مەلیک ئەلعومەرە فەخرەدین لە دەهلی، نەوە هەرزەکارەکەی بالبانی مویزودین قەیقاباد (یان کەیقوباد)ی بە نازناوی مویزودین دانا. قەیقاباد فەرمانڕەوایەکی لاواز بوو، لە ڕاستیدا ئیدارەکە لەلایەن ئەفسەرەکەی مالیک نیزامەدینەوە بەڕێوەدەبرا. دوای ئەوەی نیزامەدین لەلایەن هەندێک ئەفسەری ڕکابەرەوە ژەهراوی کرا، قەیقاباد جەلال الدینی لە ساماناوە بانگ کرد بۆ دەهلی، نازناوی "شایستە خان"ی پێبەخشی، وەک ئاریز-ی داینا ، و کردی بە والی باران.

تا ئەم کاتە تەندروستی قەیقاباد تێکچووبوو و دوو لایەنی ڕکابەری ئاغاکان کێبڕکێیان دەکرد بۆ بەدەستهێنانی دەسەڵات لە دەهلی. فراکسیۆنێک بە سەرۆکایەتی مەلیک ئایتەمور سورخا، هەوڵی پاراستنی دەسەڵاتی ئاغای تورکی کۆن بوو، و دەیانویست بنەماڵەی بالبان لەسەر تەختی پاشایەتی بمێننەوە. فراکسیۆنەکەی تر بە سەرۆکایەتی جەلال دین پشتگیری لە سەرهەڵدانی ئاغای نوێ دەکرد. دوای مردنی بالبان لە ساڵی ١٢٨٧دا، کۆتڤاڵ مەلیک ئەلعومەرە فەخرەدین لە دەهلی، نەوە هەرزەکارەکەی بالبانی مویزودین قەیقاباد (یان کەیقوباد)ی بە نازناوی مویزودین دانا. قەیقاباد فەرمانڕەوایەکی لاواز بوو، لە ڕاستیدا ئیدارەکە لەلایەن ئەفسەرەکەی مالیک نیزامەدینەوە بەڕێوەدەبرا. دوای ئەوەی نیزامەدین لەلایەن هەندێک ئەفسەری ڕکابەرەوە ژەهراوی کرا، قەیقاباد جەلال الدینی لە ساماناوە بانگ کرد بۆ دەهلی، نازناوی "شایستە خان"ی پێبەخشی، وەک ئاریز-ی داینا -، و کردی بە والی باران.

تا ئەم کاتە تەندروستی قەیقاباد تێکچووبوو و دوو لایەنی ڕکابەری ئاغاکان کێبڕکێیان دەکرد بۆ بەدەستهێنانی دەسەڵات لە دەهلی. فراکسیۆنێک بە سەرۆکایەتی مەلیک ئایتەمور سورخا، هەوڵی پاراستنی دەسەڵاتی ئاغای تورکی کۆن بوو، و دەیانویست بنەماڵەی بالبان لەسەر تەختی پاشایەتی بمێننەوە. فراکسیۆنەکەی تر بە سەرۆکایەتی جەلال دین پشتگیری لە سەرهەڵدانی ئاغای نوێ دەکرد.

وەک ڕێجێنتێکی کایومارس

دراوی جەلال الدین فیروز. نەعنای دەهلی. بە بەرواری ٦٩١ی کۆچی (١٢٩١-٢ی زایینی). ئەفسانەیەک بە ئاماژەدان بە سوڵتان ئەفسانەیەک بە ئاماژەدان بە خەلیفە ئەلمستەعسیم.

کاتێک قەیقاباد بە شێوەیەکی چارەسەرنەکراو ئیفلیج بوو، مەلیک سورخا و هاوکارەکەی مالیک کاچان کوڕە کۆرپەکەی کایومارەکان (یان کایومارت)یان بە نازناوی شەمسەدینی دووەم دانا لەسەر تەخت. پاشان ئەو دوو ئاغایە پیلانیان گێڕا بۆ کوشتنی ئاغا ڕکابەرەکانیان، لەوانەش جەلال الدین (ئەوکات مەلیک فیروز). لەم کاتەدا جەلال دین پشکنینی سوپای شاهانەی لە بوگال پەهاری (بەهارپور بەپێی زیاودین بارانی) ئەنجام دەدا. کوڕەزاکەی مەلیک ئەحمەد چاپ کە ئۆفیسی نایب ئەمیر حاجیبی بەدەستەوە بوو، لە پیلانگێڕییەکە ئاگاداری کردەوە. پاشان جەلال الدین گەڕەکەکانی گواستەوە بۆ غیاسپور، و کەسوکاری خۆی لە باران بانگ کرد بە بیانووی ئامادەکاری بۆ داگیرکاری مەغۆل کە لە ئارادایە. ئەفسەرانی دیکەی لیستی لێدانەکانی سورخاش پەیوەندییان بە خەلجیەکانەوە کرد.

دوای ماوەیەکی کەم، جەلال الدین فەرمانی بانگهێشتکردنی بۆ دەرباری پاشایەتی لە دەهلی پێگەیشت، و بۆی دەرکەوت کە ئەمە بەشێکە لە پیلانێک بۆ کوشتنی. بە بیانووی ئەنجامدانی پشکنینی سوپا لە کانناوج خۆی بیانووی هێنایەوە. پاشان کاچان بە شێوەیەکی شەخسی لە دەهلیەوە بۆ کانناوج ڕێپێوانێکی کرد، و بە جەلال الدینی وت کە دەستبەجێ داوای ئامادەبوونی لە دەهلی دەکرێت. جەلال الدین وا خۆی نیشان دا کە هیچ لەبارەی پیلانگێڕییەوە نەزانێت، داوای لە کاچان کرد لە خێمەیەکدا پشوو بدات، لە کاتێکدا ئەو پشکنینەکەی تەواو دەکات. لە چادرەکەدا، جەلال الدین سەری کاچانیان بڕی، و تەرمەکەی فڕێدرایە ناو ڕووباری یامونە، شەڕێک لە نێوان دوو لایەنە ڕکابەرەکەدا دەستپێکرد.

کوڕەکانی جەلال دین بەرەو دەهلی ڕێپێوانیان کرد و چوونە ناو کۆشکی پاشایەتی و سوڵتان کایومارەکانی تایتڵیان هێنایە ئۆردوگای جەلال الدین. مەلیک سورخا و هاوکارەکانی هەوڵیاندا کایومارەکان وەربگرنەوە، بەڵام دەستگیرکران و کوژران. هەروەها پیاوەکانی جەلال الدین هەندێک کوڕی مەلیک ئەلئومەرە فەخرەدین، کۆتڤاڵی دەهلییان ڕفاند و هەربۆیە، فەخرەدین خەڵکی دەهلی لە هەوڵی وەرگرتنەوەی کایومارەکان بێزار کرد.

دوای نەهێشتنی ئەفسەرانی فراکسیۆنی ڕکابەر، جەلال الدین بەردەوام بوو لە دانپێدانانی کایومارەکان وەک سوڵتانی دەهلی. بوو بە حاکمی پارێزگاکانی بەتیندا، دیپاڵپور و مولتان. سەرەتا پێشنیاری حوکمڕانی کایومارەکانی بە مالیک چەججو و فەخرەدینی کوڕەزای بالبان کرد. بەڵام مەلیک چاجو پێی باش بوو پارێزگاری کارا-مانیکپور بێت، فەخرەدینیش ئەو پێشنیارەی ڕەتکردەوە. بۆیە جەلال الدین خۆی بوو بە حاکم.

قەیقاباد لە 1ی شوباتی 1290 کۆچی دوایی کرد: بەگوێرەی یەحیا سیرھیندی دوای پشتگوێخستنی بە برسێتی مرد، بەڵام لە گێڕانەوەیەکی تردا باس لەوە دەکات کە بە فەرمانی جەلال الدین لەلایەن ئەفسەرێکەوە کوژراوە کە باوکی بووە لەلایەن ئەوەوە لەسێدارەدرا. حوکمڕانی تایتڵی کایومارس (1290) بۆ ماوەی نزیکەی 3 مانگ بەردەوام بوو، پێش ئەوەی لەلایەن جەلال دینەوە لە پۆستەکەی لاببرێت.

بەرزبوونەوە بۆ سەر تەخت

بەرفراوانی سوڵتانییەتی دەهلی لە کاتی بەرزبوونەوەی جەلال دین خالجی (١٢٩٠)

جەلال الدین (تا ئەم خاڵە بە مەلیک فیروز ناسراوە)، لە مانگی حوزەیرانی ساڵی ١٢٩٠، لە کۆشکی تەواونەکراوی کیلۆخری (هەروەها کیلوغاری یان کایلوگاری) لە نزیک دەهلی، سەرکەوتە سەر تەختی دەهلی. لە کاتی بەرزبوونەوەیدا جەلال الدین زۆر ناپەسەند بوو. لە نێو ئاغا کۆنەکانی تورکدا پشتیوانییەکی کەمی هەبوو، کە وەک ئەفغانییەک (پاشتوون) سەیریان دەکرد، بە هەڵە پێیان وابوو کە بە ڕەچەڵەک غەیرە تورکە. جگە لەوەش پیاوێکی پیری نزیکەی ٧٠ ساڵ بوو، سروشتی نەرم و نیانەکەی وەک نەگونجاو بۆ ئەو پۆستە سەیر دەکرا. بەهۆی ناڕەزایی خۆیەوە بڕیاریدا نەچێتە کۆشکی بالبان لە دەهلی، و نزیکەی ساڵێک لە کیلۆخری ژیاوە. کۆشکەکەی تەواو کرد، و کیلۆخری کردە شارۆچکەیەکی گرنگ.

جەلال الدین خۆی لە ئەنجامدانی هیچ گۆڕانکارییەکی ڕیشەیی لە پێکهاتەی ئیداریدا بەدوور گرت، و ئاغاکانی تورکی کۆن لەو ئۆفیسانەی کە لە سەردەمی بالباندا بەدەستیانەوە بوو، هێشتەوە. بۆ نموونە فەخرەدین وەک کۆتڤاڵی دەهلی هێڵدرایەوە، خواجا خاتیر وەک وەزیر هێڵدرایەوە، و مالیک چاجوو کوڕەزای بالبان وەک پارێزگاری کارا-مانیکپور هێڵدرایەوە. ئەندامانی ڕزگاربووی بنەماڵەی شاهانەی بالبان لە ژێر حاکمی چاججودا ڕوویان لە کارا کرد.

لە هەمان کاتدا جەلال الدین کەسوکار و هاوکارەکانی بۆ فەرمانگە گرنگەکان دانا. یەغڕەش خان برای وەک سەرۆکی وەزارەتی سوپا و ئەحمەد چاپی کوڕەزای وەک نایب-ی باربێک. نازناوی خان-خانی بە کوڕە گەورەکەی مەحمود بەخشی؛ دوو کوڕەکەی دواتر نازناوی ئەرکاڵی خان و قەدرخانیان پێدرا. هەروەها برازاکانی عەلی گورشاسپ (دواتر سوڵتان عەلائەدین) و ئەلماس بەگ وەک ئەمیری توزوک داناوە. (هاوتا بە وەستای ڕێوڕەسمەکان) و ئاخور-بەگ (هاوتا بە مامۆستا ئەسپ) بە ڕێککەوت.{ وردە وردە جەلال دین بەسەر ئەو دوژمنایەتییە سەرەتاییەدا زاڵ بوو کە لەلایەن هاوڵاتیانی دەهلیەوە ڕووبەڕووی بووەوە. وەک پاشایەکی خۆبەزلزان و دڵسۆز ناوبانگێکی بەدەستهێنا، بە پێچەوانەی دیسپۆتەکانی پێشووی وەک بالبان. دوای ئەوەی هاتە ناو دەهلی، دەرگای شاهانەی کۆشکی سووری دابەزاند، و ڕەتیکردەوە لەسەر کورسی پاشا لە هۆڵی ئامادەبووانی شاهانە دابنیشێت، وتی کە تاجەکە بە زۆر بەسەریدا سەپێنراوە بەهۆی نیازی خراپ و خراپەکاری سورخا و کاچان.

ڕاپەڕینی مەلیک چاجوو

لە کاتێکدا خەڵکی گشتی سەرسام بوون بە جەلال الدین وەک کەسێکی دڵسۆز و دڵسۆز، بەشێک لە ئاغاکان وەک فەرمانڕەوایەکی لاواز سووکایەتییان پێدەکرد. لە مانگی ئابی ساڵی ١٢٩٠دا، مالیک چاججو کاشلی خان، کوڕەزای بالبان کە ئێستا سەرۆکایەتی بنەماڵەی شاهانەی پێشووی دەکرد، لە کەرە لە دژی جەلال الدین ڕاپەڕینێکی ئەنجامدا. پێدەچێت چاججو پارێزگاری ڕۆژهەڵاتیترین پارێزگای قەرە-مانیکپوری هەڵبژاردبێت بۆ ئەوەی دوور بێت لە کۆنترۆڵی ئیمپراتۆری، و لەوانەیە، چونکە هیوای خواستبوو داوای پشتیوانی لە ئامۆزاکەی بوغراخان (باوکی قەیقاباد) بکات. ، کە لە ساڵی ١٢٨٧دا بووبووە فەرمانڕەوایەکی سەربەخۆی ناوچەی ڕۆژهەڵاتی بەنگال.

چاججو خۆی بە سوڵتان موغیسەدین ستایل کرد، و سەربەخۆیی خۆی ڕاگەیاند. وەک نیشانەی سەروەری خۆی، دراوی خۆی دەرکرد، و خوتبەی بە ناوی خۆیەوە خوێندەوە. عەلی حاتم خان، والی ئاواد، هەروەها ئاغاکانی دیکەی بەتەمەن کە لە ناوچەی ڕۆژهەڵات دامەزراون، پشتگیریان لێکرد. چاجوو هەروەها لەلایەن ژمارەیەک لە سەرۆک هیندۆسەکانی دەشتەکانی گەنجیەوە پشتگیری دەکرا، کە چەند ساڵێک بوو باجیان نەدابوو، و سوێندی بەیعەتیان بە بنەماڵەی بالبان خوارد. لەم هەلومەرجەدا ئەفسەرە دڵسۆزەکانی جەلال الدین لە ناوچەی گەنگە یامونە دوئاب دەستیان کرد بە کشانەوە لە ناوچەکە.

چاجو دڵنیا بوو لەوەی کە پشتگیری زیاتری لە جەلال الدین وەرگرتووە، کە هێشتا لە نێو ئاغا کۆنەکانی دەهلی و ناوچەکانی دەوروبەریدا ڕەزامەندییان نەبووە. بۆیە بە درێژایی کەناری چەپی ڕووباری گەنجس، و پاشان ڕووباری ڕامگانگە بەرەو دەهلی ڕۆیشت. ڕەنگە پلانی هەبووبێت لە ناوچەی ئەمرۆهاەوە بچێتە ناو دەهلی. لە بەداون لایەنگرانی مالیک بەهادور و ئەلپ غازی لەگەڵ سەربازەکانیان پەیوەندییان پێوە کرد.

جەلال الدین دوای دانانی کوڕە گەورەکەی کە نازناوی خان-ی خانانی هەبوو، بەرپرسی دەهلی، دەستی کرد بە چەقاندنی یاخیبوونەکە. لە ڕێگەی کۆیل (عەلیگاری مۆدێرن)ەوە سوپاکەی بەرەو بەدەون برد. پێشەنگی سوپاکەی بە سەرۆکایەتی ئەرکاڵی خان کوڕە گەورەکەی دووەم پێش باقی سوپاکە ڕۆیشتن و سوپای چاججویان لە دیوەکەی تری ڕووباری ڕامگەنگە بینی. سەربازەکانی چاججو دەستیان بەسەر هەموو بەلەمەکاندا گرتبوو، بۆیە فەوجەکەی ئەرکەلی خان نەیانتوانی لە ڕووبارەکە بپەڕنەوە. شەوانە ئەرکەلی خان بە ڕافت و سکیف لایەنێکی هێرشبەری نارد بۆ ئۆردوگای چاججو. ئەو هەڵمەتانە ترس و دڵەڕاوکێی لای سەربازەکانی چاجو دروست کرد و کەمپەکەیان چۆڵ کرد و بەرەو باکوور ڕۆیشتن. ئەرکەلی خان بۆ ماوەی دوو ڕۆژ ئۆردوگای چۆڵەکەی تاڵان کرد، پاشان بەدوای دوژمندا کەوت. لە پەڕینەوەیەکی ڕووباری ڕامگانگادا تووشی سوپای چاجو بوو، و شەڕێکی بێبڕیار کرد. لەم نێوەندەدا سوپای جەلال الدین لە بۆجپور (نزیک فەروخاباد) ڕووباری گەنجسیان بەزاند، و لایەنگرانی چاججویان لە شەڕێکی دیکەدا کرد. شەوانە بریکارێکی لایەنگری هیندۆسی چاجو بەهیم دیڤا (بیرام دیڤا کۆتلا بەپێی تاریخی موبارەک شاهی) ئاگاداری دەکاتەوە کە جەلال الدین لە دواوە هێرش دەکاتە سەر سوپاکەی. پاشان چاجوو بە نهێنی لەگەڵ هەندێک لە شوێنکەوتووانی کەمپەکەی بەجێهێشت. بەیانی ئەرکەلی خان لە ڕووبارەکە پەڕیەوە، و بە ئاسانی شکستی بە سوپای مانەوەی چەججو هێنا. ئالپ غازی و بەهیم دیڤا لایەنگرانی چاججو کوژران و مەلیک مەسعود و مەلیک محمد بالبانیش بە دیل گیران. پاشان باقی سوپای چاجو خۆیان ڕادەست کرد. چججو خۆی لە گوندێکی دیوارداردا پەنای گرت، بەڵام موختاری گوندەکە ڕادەستی سوپای جەلال الدینی کرد.پاشان عاکالی خان پەیوەندی بە جەلال الدینەوە کرد و سوپای ئیمپراتۆرییە یەکگرتووەکان بەرەو قەزاکانی ڕۆژهەڵات ڕێپێوانیان کرد بۆ سزادانی ئەو سەرۆک عەشیرەتانەی کە پشتیوانی چەججویان کردبوو. هەندێک لە سەرۆکەکان، وەک سەرۆکەکەی ڕوپاڵ، خۆیان تەسلیم کرد و خۆیان ڕزگار کرد بە پێشکەشکردنی باجی قورس. ئەوانی تر وەک ئەوەی کەحسون ڕووبەڕووی هەڵمەتی تاڵانکردن بوونەتەوە. یاخیبووانی هیندۆسی لە سێدارە دران، یاخیبووە موسڵمانەکانیش بە ڕەچەڵەک هیندستان وەک کۆیلە فرۆشران.جەلال الدین سەرەڕای ناڕەزایەتییەکانی ئەحمەد چەپ کوڕەزای، بە میهرەبانییەوە مامەڵەی لەگەڵ یاخیبووانی موسڵمانی تورکدا کرد. کاتێک ئاغا یاخیبووە زیندانیکراوەکان بە زنجیر دەهێنرانە ئۆردوگاکەی، ئەو خراپ مامەڵەکردنیان پەسەند نەکرد. فەرمانی دا ئازاد بکرێن و جل و بەرگی باشیان لەبەر بکەن و سەرگەرمییان بۆ بکرێت. ئاغای یاخیبووە پلە باڵاکانی وەک ئەمیر عەلی سەرجەندەر بانگهێشتی جەژنێک دەکات. تەنانەت مەلیک چاجوو کە دوای چەند ڕۆژێک بە دیل گیرا، لەبری لەسێدارەدان، ڕەوانەی زیندانێکی شەرەفمەندانە لە موڵتان کرا؛ هاوکارەکانی ئازاد کران. جەلال الدین بە ئاشکرا ستایشی یاخیبووانی دەکرد بۆ دڵسۆزییان بۆ ئاغا مردووەکەیان بەڵبان. کاتێک ئەحمەد چەپ ناڕەزایەتی دەربڕی بەرامبەر بەو جۆرە نەرمی و نەرمی، جەلال الدین ڕایگەیاند کە خووی بە کوشتنی موسڵمانان نەگرتووە، و ئاماژەی بەوەدا کە ئاغا لێخۆشبووەکان سوپاسگوزاری دەکەن و دڵسۆزی بۆی دەمێننەوە.

لەشکرکێشی مەغۆلەکان

ماوەیەک دوای ڕاپەڕینی چاجو، مەغۆلەکان هێرشیان کردە سەر سنووری باکووری ڕۆژئاوای سوڵتانییەتی دەهلی. ئەو لەشکرکێشییە لەلایەن عەبدوڵڵا سەرکردایەتی کرا، کە بە گوتەی زیائەدین بارانی نەوەیەکی حەلوو (هولاگو خان) بووە، هەروەها کوڕی "شازادەی خوراسان" بووە بە گوتەی یەحیا لە تاریخی موبارەک شاهی.

پارێزگا میحوەرییەکانی دیپاڵپور، مولتان، و سامانا لەلایەن ئەرکالی خان کوڕی جەلال الدینەوە بەڕێوەدەبرا. جەلال الدین بە شێوەیەکی شەخسی سەرکردایەتی سوپایەکی کرد بۆ بەرپەرچدانەوەی داگیرکەران. دوو سوپاکە لە شوێنێکدا بە ناوی بار-رام ڕووبەڕووی یەکتر بوونەتەوە و پێشڕەوییان تووشی هەندێک شەڕ و پێکدادان بوون. شەڕ و پێکدادانەکان بە سوود بۆ هێزەکانی دەهلی کۆتایی هات و مەغۆلەکان ڕازی بوون پاشەکشە بکەن. جەلال الدین دوای ئاڵوگۆڕی سڵاوی دۆستانە بانگی عەبدوڵڵای کوڕی خۆی کرد.

کۆمەڵێک لە مەغۆلەکان بە سەرۆکایەتی ئولغو (نەوەیەکی تری هولاگو) بڕیاریان دا ئیسلام لە باوەش بگرن، و داوای مۆڵەتی جەلال الدینیان کرد بۆ نیشتەجێبوون لە هیندستان. لە سوڵتانییەتی دەهلیدا، مەغۆلەکان وەک تاوانباری ڕەق و ڕەق سەیر دەکران، کە دەستیان لە کوشتن و دزیکردن لە ڕێگاوبانەکاندا هەبووە. سەرەڕای ئەمەش، جەلال الدین پەشیمانیەکانیان قبوڵ کرد، و ڕێگەی پێدا لە دەشتی خوارەوەی گەنجس، لە سنووری لاخناوتی (بەنگال)ی شانشینی خۆی نیشتەجێ بن. هەروەها شوێنی نیشتەجێبوون و دەرماڵە و پلەی کۆمەڵایەتی بۆ دانیشتوانی نوێ دابین کرد. ئەم مەغۆلانە بە "موسڵمانە نوێیەکان" ناسران.

هەڵمەتی ڕانتامبۆر

پاشای چاهامانا هامیرا-دیڤا حوکمڕانی شانشینییەکیان دەکرد کە ناوەندەکەی لە دەوری رانتامبۆر بوو، کە دەکەوێتە باشووری ڕۆژئاوای دەهلی. سیاسەتی فراوانخوازی حەمیرە هەڕەشەی لەسەر سنوورەکانی ئەجمێر و هەریانا سوڵتانییەتی دەهلی کردبوو، ئەمەش وایکرد جەلال الدین داگیر بکات بۆ داگیرکردنی شانشینییەکەی.

گەمارۆدانی مەندەوار

جەلال الدین لە ڕێگەی ڕێواری و نەرناوولەوە ڕێپێوانێکی کرد بۆ گەیشتن بە میحوەری ئەلوەر شانشینی حەمیرە. سەرەتا قەڵای مەندەوار (کە لەلایەن زیاودین بارانی و یەحیا سیرهیندی ناوی لێنراوە "مەندۆر")ی گەمارۆدا. مەندەوار سەردەمانێک بەشێک بووە لە سوڵتانییەتی دەهلی، بەڵام لە ساڵانی پێشوودا بە چەهامانەکان ون بووە؛ جەلال الدین لە ساڵی ١٢٩٢ دەستی بەسەردا گرتەوە. دوای ئەم سەرکەوتنە، هەڵیکوتایە سەر لادێکان و ژمارەیەکی زۆر لە ئاژەڵەکانی بەدەستهێنا.

بەگوێرەی تاریخی موبارەک شاهیی یەحیا، گەمارۆدانی مەندەوەر بۆ ماوەی چوار مانگ بەردەوام بوو. بەڵام مێژوونووس ئا.ب.م.حەبیبوڵڵا پێی وایە کە ئەمە ماوەی تەواوی هەڵمەتی ڕانتامبۆر بووە، لەوانەش گەمارۆدانی و جەین و ڕانتامبۆر.

کوڕە گەورەکەی جەلال الدین، خانی خان، لە سەروبەندی هەڵمەتی مەندەوەردا کۆچی دوایی کرد.

گەمارۆدانی جەین

لە ساڵی ١٢٩١دا، جەلال الدین بە ناوچەی کەراولیدا ڕێپێوانێکی کرد بۆ جەین، شارۆچکەیەک کە پاسەوانی ڕێگاکانی نزیکبوونەوە لە ڕانتامبۆری پایتەختی چاهامانای دەکرد. پارتێکی سیخوڕیی سوپای دەهلی بە سەرۆکایەتی قەرا بەهادور، شکستی بە فەوجێکی چەهامانە هێنا. پاشان جەلال الدین مەفرەزێکی گەورەتری نارد بۆ گەمارۆدانی قەڵای جین. کاتێک داگیرکەران گەیشتنە دوو فەرسەنگی قەڵاکە، سوپای چەهامانە بە سەرۆکایەتی گەردان ساینی لە قەڵاکە هاتنە دەرەوە و شەڕیان کرد. سوپای دەهلی بە سەرکەوتوویی دەرکەوت و گەردان ساینی لە چالاکییەکەدا کوژرا. پاشان داگیرکەران بەدوای سەربازە پاشەکشەکراوەکانی چەهامانادا ڕۆیشتن بەسەر ڕووبارەکانی چەمباڵ، کونواری و بانەسدا. پاشان ئەو بەشە چەهامانایانەی کە لە جەین جێگیر بوون، قەڵاکەیان چۆڵ کرد، و پاشەکشەیان کرد بۆ ڕانتامبۆر.

دوای ئەم سەرکەوتنە، داگیرکەران خەریکی تاڵان بوون، و قەڵای جەینیان هەڵوەشاندەوە. جەلال الدین، ئایکۆنۆکلست، بتە غەیرە ئیسلامییەکانی شکاند، هەرچەندە سەرسام بوو بە پەیکەرسازی و نەخشەکانیان.

سێ ڕۆژ دوای ئەمە، شا لە نیوەڕۆدا چووە ناو جین و شوقەی تایبەتی ڕای داگیرکرد پاشان سەردانی پەرستگاکانی کرد، کە بە کاری ورد و درشت لە زێڕ و زیو ڕازاوەتەوە. ڕۆژی دواتر جارێکی تر چووە سەر پەرستگاکان، و فەرمانی لەناوبردنیان دا، هەروەها قەڵاکە، و ئاگری لە کۆشکەکە بەردا و بەم شێوەیە دۆزەخی بەهەشت کرد. لە کاتێکدا سەربازەکان بەدوای هەموو دەرفەتێکدا دەگەڕان بۆ تاڵانکردن، شا سەرقاڵی سووتاندنی پەرستگاکان بوو، و لەناوبردنی بتەکان. دوو بتی برۆنزی براهما هەبوون کە هەریەکەیان کێشیان زیاتر لە هەزار پیاو بوو. ئەمانە پارچە پارچە کران و پارچە پارچە بوون بەسەر ئەفسەرەکاندا دابەشکران، بە فەرمانی فڕێدانیان لە دەروازەکانی مزگەوتەکە لە کاتی گەڕانەوەیان.|میفتحول-فوتح

میفتح الفوتح، کە لەایەن دەربارەکەیەوە ئەمیر خوسراو نووسراوە، بانگەشەی ئەوە دەکات کە هەزاران بەرگریکار لە گەمارۆدانی جەین کوژراون، لەکاتێکدا سوپای دەهلی تەنها سەربازێکی تورکی لەدەستداوە.

سوڵتان هەمیشە دوژمنایەتی هیندۆسەکان دەکرد. بە گوتەی زیاودین بارانی، پێدەچێت جەلالەدین وتوویەتی. بەرگریمان چییە لە ئیمان، کە ئازاری ئەم هیندۆسانە دەدەین کە گەورەترین دوژمنی خودا (الله) و ئایینی مستەفان، بۆ ئەوەی بە ئاسوودەیی بژین و نەڕژێن ڕژێمی خوێنیان< /بلۆککۆت>

گەمارۆدانی ڕانتامبۆر

دوای داگیرکردنی جین، جەلال الدین فەرمانی بە سوپاکەی دا کە گەمارۆدانی قەڵای ڕانتەمبۆر کە لەسەر گردێکی بەرز بوو، و بەناوبانگ بوو کە داگیرنەکراوە. فەرمانی دەرکرد بۆ دروستکردنی بزوێنەری گەمارۆدان وەک مەغرابی (کاتاپولتس)، ساباتس، (گرووپێک بۆ گەیشتن بە لوتکەی گردەکە). بەپێی وتەی مێژوونووسی دەهلی زیاودین بارانی، کاتێک هاتە دەرەوە بۆ پشکنینی پێشکەوتنی بیناسازییەکە وازی لە گەمارۆ هێنا، و درکی بەوە کرد کە گەمارۆدانی دواتر ژیانی زۆرێک لە موسڵمانان بەفیڕۆ دەدات. بارانی باس لەوە دەکات کە جەلال الدین ڕایگەیاندووە کە قژی تاکە موسڵمانێک ناخاتە مەترسییەوە بۆ "دە قەڵای لەو جۆرە". ئەحمەد چاپی کوڕەزای جەلال الدین دژی ئەم بڕیارە وەستایەوە و وتی کە هیندۆسەکان بوێر دەکات، داوای لێکرد کە تەقلیدی پاشا موسڵمانەکانی پێشووی وەک مەحمود و سەنجار بکات، " کە تەقوای بێ گومانیان هەرگیز کردەوەی پاشایەتییان سنووردار نەکردووە." بەڵام جەلال الدین دەیگوت بەراوردکردنەکان بە مەحمود و سەنجار نادادپەروەرانەن، چونکە حوکمڕانییەکانیان "یەک بتپەرت"ی تێدا نیە.

پیلانگێڕی دژی جەلال دین

دراوێکی جەلال الدین خالجی

پیلانی تاجددین کوچی

چەند کەسێک لە دەربارەکانی جەلال الدین پێیان وابوو کە ئەو پاشایەکی لاوازە، کە ناتوانێت ترسی پێویست لای ڕەعیەتەکانی و دوژمنانی سوڵتانییەت دروست بکات. لە کاتی هەڵمەتی هەڵمەتی ڕانتامبۆردا، هەندێک لە هاوکارە نزیکەکانی لە ماڵی مەلیک تاجودین کوچی یەکتریان بینی. لە خەواڵووییەکی سەرخۆشدا باسی کوشتنی جەلال الدین و بەرزکردنەوەی تاجودینیان کرد بۆ سەر تەخت.

کاتێک جەلال الدین ئاگاداری ئەوە بوو، دەرباری هەڵەبووەکانی بانگ کرد بۆ کۆنفڕانسێکی تایبەت. بەڵام لەبری ئەوەی سزایان بدات، شەرمەزاری کردن بە بوێری ئەوەی بە شمشێرەکەی خۆی بیکوژن. دەربارەکان داوای لێبوردنیان کرد، ڕەفتارەکانیان گەڕاندەوە بۆ سەرخۆشی، لەگەڵ نوسرەت سەباح کە "دانپێدانانێکی زیرەک و چەپڵە لێدان"ی کرد. کۆبوونەوەکە بە خواردنەوەی شەراب و شیعرخوێندنەوەی جەلال الدین کۆتایی هات.

گومانی پیلانگێڕی سیدی مەولا

جەلال الدین بەرامبەر بە ڕەخنەگرانی نەرم و نیان بوو و تەنانەت بەردەوامترین ڕەخنەگرانیش تەنها بۆ ماوەی ساڵێک دوورخرانەوە بۆ iqtas خۆیان. تاکە نموونەیەک کە سزای توندتری بەسەردا سەپاند، لە کاتی پیلانگێڕیی گوایە سیدی مەولا بوو.

سیدی مەولا سەرکردەیەکی ئایینی لەدایکبووی بیانی بوو، سەر بە مەزهەبێکی موسڵمانی نائۆرتۆدۆکس دەرڤیشەکان بوو. خاوەنی خانقایەکی زەبەلاح بوو، و لە سەردەمی قەیقابادەوە بەهۆی خێرخوازییە فراوانەکانیەوە ناوبانگی دەرکردبوو. دامەزراوەکەی زۆربەی ئەمیر و ئەفسەرەکانی سەردەمی بالبانی بێدەسەڵاتی بۆ خۆی ڕاکێشا. هەروەها شوێنکەوتووانی بریتی بوون لە ئاغاکانی جەلال الدین، لەوانە قازی جەلال کاشانی و شازادەی جێنشینی ئێستا مردوو خان خان. گوایە سیدی مەولا بەنیازی کوشتنی جەلال دین بووە بۆ ئەوەی ببێتە خەلیفە، هەرچەندە ئەو تۆمەتانە هەرگیز نەسەلمێنراون. بەپێی گێڕانەوەیەکی نزیک لە هاوچەرخ، ئەو تۆمەتانە سەرەتا لەلایەن دەرڤیشە ئیرەییبەرەکانی مەزهەبێکی ڕکابەرەوە خراونەتەڕوو. گوایە سیدی مەولا داوای لە هاتیا پایک و نیرانجان کۆتڤاڵ کردووە کە لە ڕۆژێکی هەینیدا جەلال الدین تیرۆر بکەن. ئەم دووانە ئەفسەری هیندۆسی سەردەمی بالبان بوون (pahilwans یان زۆرانباز، بە گوتەی زیاودین بارانی). مەلیک ئولغو، ئەو فەرماندە مەغۆلەی کە چووبووە خزمەت جەلال الدین، ئەو تۆمەتانەی بۆ ئەرکەلی خان ڕاگەیاند، لە کاتێکدا جەلال الدین سەرقاڵی گەمارۆدانی مەندەوەر بوو. ئەرکەلی خان کە هاوکارانی برا گەورەکەی خان-ی خانی بەدڵ نەبوو، ئەو تۆمەتانەی وەک ڕاست قبوڵ کرد، و ئەو کەسانەی کە گوایە پیلانگێڕیان دەستگیرکرد. کاتێک جەلال الدین گەڕایەوە بۆ دەهلی، ئەو کەسانەی گوایە پیلانگێڕیان هەبووە هێنرانە بەردەمی، و دانی بە تاوانەکەیدا نا. موسڵمانی ئۆرتۆدۆکس [[ولەم]، کە نەیانتوانی هیچ بەڵگەیەکی کۆنکرێتی لە دژی تۆمەتبارەکان بخەنەڕوو، پێشنیاری دادگاییکردن بە ئاگری کرد. کاتێک جەلال الدین قەناعەتی پێهات کە تۆمەتبارەکان تاوانبارن، فەرمانی لە سێدارەدانی پیلانگێڕانی هیندۆسی هاثیا و نیرانجان دا. پاشان قازی جەلال کاشانی و ئەفسەرەکانی سەردەمی بەڵبان کە دوای سیدی مەولا کەوتبوون، دوورخستەوە. دواتر جەلال الدین ڕووی لە سیدی مەولا کرد، و ئارامیی خۆی لەدەستدا کاتێک سیدی مەولا چەندین جار ڕەتیکردەوە دەستوەردانی لە پیلانەکەدا هەبێت. جەلال الدینێکی بێزار داوای لە کۆمەڵێک قەلەندەرس کرد کە چەقۆ لە سیدی مەولا بدەن. دواتر ئەرکەلی خان سیدی مەولەی برینداری لە ژێر پێی فیلێکدا چەقاند.

لەسێدارەدانی سیدی مەولا بەدوایدا گەردەلوولی تۆز، و وشکەساڵی کە لە ئەنجامی شکستی بارانبارینی وەرزییەوە هاتە ئاراوە. ئەم بارودۆخانە بووە هۆی برسێتی توند، لەو ماوەیەدا نرخی دانەوێڵەی خۆراک لە ڕادەبەدەر بوو، ژمارەیەک کەسیش بە بازدان بۆ ناو ڕووباری یامونا خۆیان کوشت. سەرسامەکانی سیدی مەولا ئەم ڕووداوە بەدبەختانەیان بە بەڵگەی بێتاوانی ئەو دەزانی.

پیلانگێڕیی عەلی گورشەسپ

دوای لەکارخستنی مەلیک چەججو، جەلال الدین عەلی گورشاسپی کوڕەزای خۆی (دواتر سوڵتان عەلائەدین خەلجی) وەک پارێزگاری کارا (لە کەناری گەنجس، ٦٩ کم لە ڕۆژئاوای شاری ئەللاهاباد لە قەزای کاوشامبی ئێستا) دەستنیشان کردبوو لە ئۆتار پرادێش). باوکی عەلی لە گەنجیدا مردبوو، جەلال الدینیش خۆی و ئەڵماس بەگی برای (دواتر ئولوغخان)ی پەروەردە کردبوو. هەروەها جەلال الدین کچەکانیشی لەگەڵ عەلی و ئەڵماس مارە کردبوو. ژیانی ناوماڵی عەلی بەدبەخت بوو، بەو پێیەی لەگەڵ هاوسەرەکەی و خەسووی لە پەیوەندییەکی باشدا نەبووە و دەیویست کۆتایی بە پشتبەستن بە بنەماڵەی جەلال الدین بهێنێت. لە کارا لایەنگرانی پێشووی مەلیک چاججو هانیان دا بۆ ڕووخاندنی جەلال الدین.

بۆ کۆکردنەوەی پارە بۆ کودەتایەک دژی جەلال الدین، عەلی لە ساڵی ١٢٩٣دا هەڵیکوتایە سەر بەیلسا. بەیلسا شارۆچکەیەکی پەرستگا بوو لە شانشینی پارامارا ماڵوا، کە پێشتر بەهۆی ڤاگێلا، چاهامانا، و یاداڤا داگیرکارییەکان. لە ئەنجامی ئەم هەڵمەتەدا ژمارەیەکی زۆر لە ئاژەڵ و کانزا بەنرخەکانی دەستکەوت. لە ماوەی مانەوەی لە Bhilsa، زانیاری لەبارەی سامانی بێئەندازەی شانشینی یاداڤای باشوورەوە بوو، هەروەها ئەو ڕێگایانەی کە دەچنە پایتەختەکەیان Devagiri (دەولابادی ئێستا لە ماهاراشترا) . بە زیرەکی تاڵانەکەی لە بەیلسا ڕادەستی جەلال الدین کرد بۆ ئەوەی متمانەی سوڵتان بەدەست بهێنێت، بەڵام زانیارییەکانی لەسەر شانشینی یادەوە ڕاگرت. جەلال الدین بە دڵخۆشی بەو تاڵانییە، نووسینگەی ئاریز مامەلیکی دا بە عەلی کە سەردەمانێک لە دەستی باوکی عەلیدا بوو. هەروەها پارێزگاری ئاوادی بە عەلی بەخشی جگە لە کارا-مانیکپور. هەروەها داواکاری عەلی پەسەند کرد بۆ بەکارهێنانی داهاتی زیادە بۆ وەرگرتنی هێزی زیادە بۆ هەڵکوتانە سەر خاکە دەوڵەمەندەکانی دیکە بەڵام بەرگرییەکی لاواز لە دەرەوەی چاندری.

لە چەند ساڵی داهاتوودا عەلی بە نهێنی پلانی هەڵکوتانە سەر دێڤاگیری دانا. لە ساڵی ١٢٩٦ بە سوارەیەکی ٨ هەزار کەسییەوە بەرەو دیڤاگیری بەڕێکەوت. ئیدارەی کارای بەجێهێشت بۆ عەلاول مولک کە ئیدارەی جەلال الدینی لە دەهلی بەلاڕێدا برد سەبارەت بە شوێنی ڕاستەقینەی عەلی. لە دێڤاگیری عەلی بڕێکی زۆر سامانی کۆکردەوە. کاتێک جەلال الدین لە دێڤاگیری سەرکەوتی عەلی بیست، بە ئاسۆی هاتنی گەنجینەیەکی بەرفراوان بۆی دڵخۆش بوو. ڕووی لە گوالیۆر کرد، بەو هیوایەی عەلی بێتە ئەوێ و لە ڕێگای کارادا چاوی پێی بکەوێت. بەڵام عەلی ڕاستەوخۆ بەرەو کارا ڕێپێوانێکی کرد. ئەندامانی ئەنجوومەنی جەلال الدین، وەک ئەحمەد چاپ، ئامۆژگارییان کرد کە عەلی لە کارا بگرێت، بەڵام جەلال دین متمانەی بە کوڕەزاکەی هەبوو، و گەڕایەوە بۆ دەهلی. لە دەهلی ئەڵماس بەگی برای عەلی دڵنیایی دا بە سوڵتان لە دڵسۆزی عەلی. عەلی دوای گەیشتن بە کەرە، ڕاپۆرتێکی وردی لەسەر ئەو هەڵمەتە جەلال الدین نارد، نیگەرانی خۆی دەربڕی لەوەی کە ڕەنگە دوژمنەکانی عەقڵی جەلال الدینیان لە دژی ژەهراوی کردبێت. داوای لێخۆشبوونێکی واژۆکراوی کرد، کە جەلال الدین دەستبەجێ ڕەوانەی کرد. لە کەرە، پێغەمبەرەکانی جەلال الدین سەریان سوڕما کاتێک زانیارییان لەسەر هێزی سەربازی عەلی و پلانەکانی بۆ لادانی جەلال الدین لە تەختی پاشایەتیدا. عەلی دەستبەسەری کرد، و ڕێگری لێکردن لە پەیوەندی لەگەڵ دەهلی. لەم نێوەندەدا ئەلماس بەگ قەناعەتی بە جەلال الدین کرد کە عەلی هەمیشە ژەهری لە دەستکێشەکەیدا هەڵگرتووە و لەبەر تاوانباری خۆی دەکوژێت، ئەگەر جەلال دین بە شێوەیەکی شەخسی لێی خۆش نەبێت. جەلال الدینێکی باوەڕپێنەکراو کە نیگەران بوو لە کوڕەزای خۆشەویستەکەی، داوای لە ئەلماس کرد سەردانی کارا بکات و عەلی لە خۆکوشتن بێزار بکات، بەڵێنی دا کە دوای ماوەیەکی کەم سەردانی کارا خۆی بکات.

تیرۆرکردن

لە مانگی تەمموزی ساڵی ١٢٩٦، جەلال الدین بە سوپایەکی گەورەوە بەرەو قەرە ڕۆیشت بۆ ئەوەی لە مانگی پیرۆزی ڕەمزاندا چاوی بە عەلی بکەوێت. فەرماندەکەی ئەحمەد چاپی ئاڕاستە کرد کە بەشێکی سەرەکی سوپاکە بە ڕێگای وشکانی بباتە کارا، لە کاتێکدا خۆی بە هەزار سەربازەوە گەشتێکی بە خوارەوەی ڕووباری گەنجس کرد. کاتێک دەورووبەری جەلال الدین لە کەرە نزیک بوون، عەلی ئەلماس بەگی نارد بۆ ئەوەی چاوی پێ بکەوێت. ئەلماس بەگ جەلال الدینی ڕازی کرد کە سەربازەکانی بەجێبهێڵێت و وتی کە بوونی ئەوان عەلی دەترسێنێت و خۆکوژی بکات. جەلال الدین لەگەڵ چەند هاوەڵێکیدا سواری بەلەمێک بوون، کە وایان لێکرا چەکەکانیان هەڵبکەنەوە. لەکاتێکدا سواری بەلەمەکە بوون، بینیان سەربازە چەکدارەکانی عەلی بەدرێژایی کەناری ڕووبارەکە جێگیر بوون. ئەلماس پێی وتن کە ئەم سەربازانە بانگهێشت کراون بۆ ئەوەی پێشوازییەکی شایستە لە جەلال الدین بکەن. جەلال الدین گلەیی لە نەبوونی ئیحترامی عەلی کرد کە لەم خاڵەدا نەهات بۆ سڵاوکردن. بەڵام ئەلماس بە دڵسۆزی عەلی قەناعەتی پێکرد و گوتی عەلی سەرقاڵی ڕێکخستنی پێشکەشکردنی تاڵانییەکەی دێڤاگیرییە و جەژنێکی بۆی. جەلال الدین بەم ڕوونکردنەوە ڕازی بوو، لە سەفەرەکەی بۆ قەرە بەردەوام بوو، لەسەر بەلەمەکە قورئانی دەخوێند. کاتێک لە کەرا نیشتەوە، دەستەوادەی عەلی سڵاویان لێکرد و عەلیش بە ڕێوڕەسمێک خۆی فڕێدایە بەر پێیەکانی. جەلال الدین بە خۆشەویستییەوە عەلی بەخێو کرد و ماچێکی لە ڕوومەتدا کرد و سەرزەنشتی کرد کە گومانی لە سۆز و خۆشەویستی مامی هەیە. لەم خاڵەدا عەلی ئاماژەی بە شوێنکەوتووی محەمەد سەلیم کرد، کە دوو جار بە شمشێرەکەی جەلال الدینی لێدا. جەلال الدین لە یەکەم لێدان ڕزگاری بوو، و بەرەو بەلەمەکەی ڕایکرد، بەڵام لێدانی دووەم کوشتی. عەلی چەترە شاهانەییەکەی بەسەر سەریدا بەرزکردەوە، و خۆی بە سوڵتانی نوێ ڕاگەیاند. سەری جەلال الدین خرایە سەر ڕمێک و بەسەر پارێزگاکانی عەلی کەرە-مانیکپور و عەواددا نمایشکرا. هاوڕێکانی لە بەلەمەکەدا هەروەها کوژران و سوپای ئەحمەد چاپیش پاشەکشەیان کرد بۆ دەهلی.

بە گوتەی نووسەری هاوچەرخ ئەمیر خوسرەو، عەلی لە 19ی تەمموزی 1296 (16 ڕەمەزانی 695) لەسەر تەختی پاشایەتی (وەک عەلائەدین خالجی) سەرکەوتووە. نووسەری دواتر زیاودین بارانی مێژووی مردنی جەلال الدین و بەرزبوونەوەی عەلی بۆ ٢٠ی تەمموزی ١٢٩٦ دادەنێت، بەڵام ئەمیر خوسراو زیاتر جێی متمانەیە.

چالاکی ڕۆشنبیری

دەرباری جەلال الدین ئەمیر خوسرەو بۆ یادی سەرکەوتنەکانی مفتح الفوتح (1291)ی نووسی.

لە کولتوری باودا

• جەلال دین لەلایەن ڕەزا موراد لە فیلمی ئیپیکی پادماڤات (2018)ی سانجای لیلا بەنسالی ڕۆڵی گێڕاوە.