ئەمیر خوسرۆ دێھلەوی
حاکم ئەبولحەسەن یامین الدین بن سەیف الدین مەحمود ناسراو بە ئەمیر خوسرۆ دێهلەوی تەتەم[١] فارسی بووە -شاعیری قسەکەری هیندستان. [٢][٣][٤] یەکێکە لە دوو شاعیری گرنگی سەرەتای سەدەی هەشتەم کە سێبەری فارسی زمانەکانی دیکەی هیندستانیان خستە سەر، و لە قۆناغەکانی دواتردا کاریگەرییەکی بەرفراوانیان لە نێوان شاعیرانی ئێران وهیندستان هەبوو کە هەیانبوو. ئەو دووانە ئەمیر خوسرۆ و حەسەن دێهلەوی. عەرەبی، تورکی و سانسکریت زاڵ بوون و بە "سەعدیی هیندستان" ناسرابوو و پێی دەگوترا "سوڵتانی". [٥]" و بالەدا و ستایلەکانی تر لە مۆسیقاشدا دەگەڕێتەوە بۆ ئەو.
ئەمیر خوسرەو | |
|---|---|
 | |
| زانیارییەکان | |
| ناوی لەدایکبوون | ئەبولحەسەن یامین الدین خوسرەو |
| لەدایکبووی | 1253 پاتیالی، شانشینی دەهلی. |
| مردووی | ئۆکتۆبەری ١٣٢٥ (تەمەن ٧١-٧٢ ساڵ) دەلهی، شانشینی دەهلی |
| چەشنەکان | غەزەل، قەوەلی، ڕەبەی، سروود. |
| پیشە(کان) | سۆفی، مۆسیقاژەن، شاعیر، ئاوازدانەر، نووسەر، زانا |
ژیان
دەستکاریئەبولحەسەن ئەمیر خوسرۆ دێهلەوی، شاعیر و عیرفانی بەناوبانگی پارسی زمان، لە ساڵی ٦٣٢ی خۆر (٦٥١ ساڵی مانگ) لە شاری پاتیالا لە هیندستان لەدایکبووە و لە ساڵی ٧٠٣ ساڵی خۆر (٧٢٥ ساڵی مانگ) لە دەهلی کۆچی دوایی کردووە. ئەو هەزارە بە ڕەچەڵەک بووە و لە هیندستان لەدایک بووە، لە شیعرەکانیدا وشەی تورکی و هیندی زۆرە، باوکی، ئەمیر سەیف الدین مەحمود، یەکێک لە ئاغاکان، [٦] میرزادە[٣]و ئەفسەرانی خەڵکی لاچین، هەزارە لە ناوچەی بەلخ بوو کە لە ماوەی... لەشکرکێشی مەغۆلەکان، کە ژنێکی خەڵکی دەهلی هێنا و چووە ناو دەرباری شەمسەدین ئەلتاتمێش پاشای دەهلی. ئەمیر خوسرۆش وەک باوکی کە پۆستی ئەمیر الامرای بەدەستەوە بوو، لە دەرباردا گەورەیی و شەرەفی بەدەست هێنابوو و لە سەردەمێکدا لە دەرباری جەلالەدین فیرۆز شا جێگای هەبوو و نازناوی پێدرا لە ئەمیر.[٧][٨] تەمەنی منداڵی و هەرزەکاری بە فێربوونی زمان و ئەدەبیاتی فارسی لە دەلهی بەسەر بردووە و دوای ماوەیەک بە ئامادەبوونی یەکێک لە گەورەترین و بەناوبانگترین پیر و عیرفانی ئەو سەردەمە، واتە شێخ نیزامەدین محمد بن ئەحمەد دێهلەوی ناسراو بە نیزامەدین عولیە ، بوو بە خوێندکار. ئەمیر خوسرەو ڕێزێکی زۆری بۆ گەورەکانی و موراد هەبوو و سەرەڕای ئەوەی کە هەمیشە لە خزمەتی پاشا و فەرمانڕەواکاندا بوو، پەرۆشی و گرنگیدانی بە شێخ هەرگیز کەمی نەکرد. ئەمیر وەک مامۆستاکەی شوێنکەوتووی عیرفانی چیشتییە بوو. شێخ ڕێزی خوسرەویشی دەگرت. لە ڕێگەی ئەم شێخەوە لەگەڵ حەسەن دێهلەوی، شاعیرێکی بەناوبانگی هیندی فارس زمان ئاشنا بوو و هاوڕێیەتییەکی قووڵ لە نێوان ئەو دووانەدا هەبوو.
ماوەیەکی کەم دوای کۆچی دوایی نیزام الدین عولیە، ئەمیر خوسرەو هەروەها لە ساڵی ٧٠٤ (٧٢٥ ساڵی مانگی) کۆچی دوایی کرد و لە نزیک گۆڕی شێخ بە خاک سپێردرا. گۆڕەکەی دەکەوێتە یەکێک لە گەڕەکە قەرەباڵغ و چڕەکانی شاری دەهلی کە بە نیزامەدین عەولیە ناسراوە و دەکەوێتە نزیک وێستگەی شەمەندەفەری نیزامەدین و نزیک مەزارگەی هومایون، شوێنی پەرستنی موسڵمانان و سۆفیەکانە.
.JPG)
سەرچاوەکان
دەستکاری- ^ ||651|پاتیالی، هیندستان||725|دەلهی|ق}}
- ^ داڕێژە:Book note
- ^ ئ ا زەبیحوڵڵا سەفا، مێژووی ئەدەب لە ئێران (بەرگی سێیەم، بەشی دووەم) تاران، ١٩٨٩، ل٧٧٣
- ^ داڕێژە:Book note
- ^ خۆی وەک شاعیرێک لە تحفات السغر لە ڕۆژانی سەرەتادا. ]] دەڵێت: داڕێژە:شیعرەکەهەرچەندە ئەمە بەهۆی یەزدانیەوەیەپاتیالی چ جێگای سوڵتانێکە{ {کۆتایی شیعرەکە}}هەروەها ئاماژە بە لیستی دەستنووسە فارسییەکانی مۆزەخانەی بەریتانی بکەن کە لەلایەن ڕیۆوە نووسراوە (بەرگی دووەم، ل609)< /ref> و دواتر نازناوی "توتی"ی لێنراوە. ئەمیر خوسرەو لە بواری مۆسیقاشدا بەناوبانگە و شانازیی بە دروستکردنی شێوازی قەواڵییەوە دەکرێت، بە ئەگەرێکی زۆر بەهێزەوە، ئیمتیازاتی داهێنانی "تەبلە"یش هی ئەمیر خوسرەوە. ڕەنگە هەر لەبەر ئەم هۆکارە بێت، گروپەکانی قەواڵی هەمیشە غەزەل دەڵێنەوە و تەبلا دەژەنن لە گۆڕەکەی کە دەکەوێتە نزیک پیر و مورادەش نیزامەدین عەولیە لە دەهلی. بێگومان دروستکردنی ئامێری مۆسیقای بەناوبانگ "ستار یان سیتار<ref>داڕێژە:تێبینی کتێب
- ^ محەمەد سدیق دێهلەوی کشمیری هەمەدانی، کەلەمەت السادقین (زیکر و یادی ئەو سۆفیانەی کە لە دەهلی نێژراون تا ساڵی ١٠٢٣)، ل٨١. ل ١٤٤.
- ^ نورول حەسەن عابێدی، ژیان و بەرهەمەکانی ئەمیر خوسرەو (پێشەکی بۆ تەواوی شیعری خوسرەو)، لاهور، 1972، ل57. بە بۆچوونی نووسەرانی تازکیرا و ئەوانی دیکە (قەند پارسی ، ژمارە ٢٢، هاوینی ٢٠١٢، دەهلی)، ل ٧٨. ژمارە ٣٢، زستانی ١٣٨٤، دەهلی)، ل ١٣}}
- ^ داڕێژە:تێبینی کتێب
| کۆمنزی ویکیمیدیا، میدیای پەیوەندیدار بە ئەمیر خوسرۆ دێھلەوی تێدایە. |
