جیھانی ڕۆژھەڵاتی

جیھانی ڕۆژھەڵاتی کە بە ڕۆژھەڵات ناسراوە، زاراوەیەکی گرێدەرە بۆ چاند یان پێکھاتەی کۆمەڵایەتی و نەتەوە و سیستەمی فەلسەفی جۆراوجۆر لە بەشێکی کیشوەری ئاسیا، کە بەپێی چەمکەکە دەگۆڕێت. زۆربەی کات ئاسیا و ناوچەی دەریای ناوەڕاست و جیھانی عەرەبی دەگرێتەوە، بە تایبەتی لە چوارچێوەی مێژوویی (پێش مۆدێرن) و لە سەردەمی مۆدێرن لە چوارچێوەی ڕۆژھەڵاتناسیدا.^[١] زۆرجار جیھانی ڕۆژھەڵات وەک ھاوتایەکی جیھانی ڕۆژاوا سەیر دەکرێت.

وڵاتانی وەک فلیپین،^[٢]^[٣] کە لە ڕووی جوگرافییەوە لە جیھانی ڕۆژھەڵاتیدا ھەڵکەوتوون، ڕەنگە لە ھەندێک لایەنی کۆمەڵگا و چاند و سیاسەتەکەیاندا بە ڕۆژاوایی ھەژمار بکرێن بەھۆی کۆچبەری و کاریگەرییە چاندیییە مێژوویییەکانی ئەمریکا و ئەورووپا.

تێڕوانینی گشتی

وەک ناوچەکانی تری جیھان، ئاسیا لە چەندین وڵات و نەتەوە و چاندی جیاواز و لەڕادەبەدەر ھەمەچەشن پێکھاتووە.^[٤] ئەم چەمکە زیاتر مشتومڕی لەسەرە چونکە لە ھەندێک وڵاتی ئینگلیزی زماندا، زمانی باو ناسنامەی «ئاسیایی» بە کەسانی بە ڕەچەڵەک ڕۆژھەڵاتی ئاسیا و باشووری ڕۆژھەڵاتی ئاسیا دەبەستێتەوە،^[٥] لەکاتێکدا لە ھەندێک وڵاتدا ناسنامەی «ئاسیا» پەیوەستە بە خەڵکی بە ڕەچەڵەکی باشووری ئاسیا، و لە چوارچێوەی دیکەدا، ناوچە ئاسیایییەکانی وەک نیمچەکیشوەری ھیندستان لەگەڵ ڕۆژھەڵاتی ئاسیادا جێگیر دەکرێن. ڕۆژاوای ئاسیا (کە ئیسرائیل و بەشێک لە جیھانی عەرەبی و ئێران و ھتد لەخۆدەگرێت)، کە ڕەنگە خۆیان بە بەشێک لە جیھانی ڕۆژھەڵات ببینن یان نا، ھەندێک جار بە «ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاست» دادەنرێت و لە ئاسیا جیا دەکرێنەوە.^[٦]

چاند

لەکاتێکدا کە چاندێکی تایبەتیی ڕۆژھەڵات، بۆ جیھانی ڕۆژھەڵات نییە، بەڵام لە ژێرگرووپەکانی ناو ئەو جیھانە بوونی ھەیە، وەک وڵاتانی ناو ڕۆژھەڵاتی ئاسیا، باشووری ڕۆژھەڵاتی ئاسیا، یان باشووری ئاسیا. لەوانە بڵاوبوونەوەی ئایینەکانی ڕۆژھەڵاتی وەک ئایینی بوودا یان ھیندۆسی، بەکارھێنانی پیتی چینی، خێزانی زمان، تێکەڵکردنی خواردنەکان، و نەریتەکان، لەنێو ئەوانی تردا.

ئەمانەش ببینە

سەرچاوەکان

^ Thompson، William (٢٠٠٥). Society in Focus. Boston: Pearson plc. 0-205-41365-X.
^ Heydarian، Richard (١٢ی کانوونی دووەمی ٢٠١٥). The Huffington Post http://www.huffingtonpost.com/richard-javad-heydarian/philippines-shallow-capit_b_6441868.html. لە ١٩ی تشرینی دووەمی ٢٠١٦ ھێنراوە. {{cite web}}: پارامەتری |title= ونە یانیش واڵایە (یارمەتی)
^ Hunt، Chester L. (1956). «The 'Americanization' Process in the Philippines». India Quarterly. 12 (2): 117–130. doi:١٠.١١٧٧/٠٩٧٤٩٢٨٤٥٦٠١٢٠٠٢٠٤. JSTOR ٤٥٠٧١١١٦. لە July 5, 2022 ھێنراوە. {{cite journal}}: نرخی |doi= بپشکنە (یارمەتی); نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= (یارمەتی)
^ Cartmill، Matt (September 1998). لاپەڕە 651-660 https://web.archive.org/web/20210627144817/https://pages.ucsd.edu/~jmoore/courses/anth42web/CartmillRaceConcept1998.pdf. لە ڕەسەنەکە (PDF) لە ٢٧ی حوزەیرانی ٢٠٢١ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٦ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢١ ھێنراوە. {{cite web}}: پارامەتری |title= ونە یانیش واڵایە (یارمەتی)
^ Schiavenza، Matt (١٩ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٦). Asia Society https://asiasociety.org/blog/asia/why-some-brown-asians-feel-left-out-asian-american-conversation. لە ١٤ی حوزەیرانی ٢٠٢٢ ھێنراوە. And that, unfortunately, did not include any South Asians and only one Filipino. That caused a bit of an outcry. It raises a legitimate issue, of course, one about how 'brown Asians' often feel excluded from the Asian American conversation. {{cite web}}: پارامەتری |title= ونە یانیش واڵایە (یارمەتی)
^ Khatib، Lina (٢٠٠٦). Filming the modern Middle East: politics in the cinemas of Hollywood and the Arab world. Library of Modern Middle East Studies, Library of International Relations. Vol. ٥٧. I.B. Tauris. لاپەڕە 166–167, 173. ژپنک ١-٨٤٥١١-١٩١-٥. {{cite book}}: نرخی |ژپنک= بپشکنە: invalid form (یارمەتی)

[1] Thompson، William (٢٠٠٥). Society in Focus. Boston: Pearson plc. 0-205-41365-X.

[2] Heydarian، Richard (١٢ی کانوونی دووەمی ٢٠١٥). The Huffington Post http://www.huffingtonpost.com/richard-javad-heydarian/philippines-shallow-capit_b_6441868.html. لە ١٩ی تشرینی دووەمی ٢٠١٦ ھێنراوە. {{cite web}}: پارامەتری |title= ونە یانیش واڵایە (یارمەتی)

[3] Hunt، Chester L. (1956). «The 'Americanization' Process in the Philippines». India Quarterly. 12 (2): 117–130. doi:١٠.١١٧٧/٠٩٧٤٩٢٨٤٥٦٠١٢٠٠٢٠٤. JSTOR ٤٥٠٧١١١٦. لە July 5, 2022 ھێنراوە. {{cite journal}}: نرخی |doi= بپشکنە (یارمەتی); نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= (یارمەتی)

[4] Cartmill، Matt (September 1998). لاپەڕە 651-660 https://web.archive.org/web/20210627144817/https://pages.ucsd.edu/~jmoore/courses/anth42web/CartmillRaceConcept1998.pdf. لە ڕەسەنەکە (PDF) لە ٢٧ی حوزەیرانی ٢٠٢١ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٦ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢١ ھێنراوە. {{cite web}}: پارامەتری |title= ونە یانیش واڵایە (یارمەتی)

[Asia_Society-5] Schiavenza، Matt (١٩ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٦). Asia Society https://asiasociety.org/blog/asia/why-some-brown-asians-feel-left-out-asian-american-conversation. لە ١٤ی حوزەیرانی ٢٠٢٢ ھێنراوە. And that, unfortunately, did not include any South Asians and only one Filipino. That caused a bit of an outcry. It raises a legitimate issue, of course, one about how 'brown Asians' often feel excluded from the Asian American conversation. {{cite web}}: پارامەتری |title= ونە یانیش واڵایە (یارمەتی)

[6] Khatib، Lina (٢٠٠٦). Filming the modern Middle East: politics in the cinemas of Hollywood and the Arab world. Library of Modern Middle East Studies, Library of International Relations. Vol. ٥٧. I.B. Tauris. لاپەڕە 166–167, 173. ژپنک ١-٨٤٥١١-١٩١-٥. {{cite book}}: نرخی |ژپنک= بپشکنە: invalid form (یارمەتی)

[١]

[٢]

[٣]

[٤]

[٥]

[٦]