ویکیپیدیا

گۆڕەپانی کۆماری

گۆڕەپانی کۆماری (بە ئەرمەنی: Հանրապետության հրապարակ لە ناوخۆدا بە ھراپەراک ناسراوە، «گۆرەپانەکە»[١][٢]) گۆڕەپانی ناوەندییە لە شاری یەریڤان پایتەختی ئەرمینیا. لە دوو بەش پێکدێت: چواریانێکی ھێلکەیی و بەشێکی شێوە تراپیزۆید کە حەوزێکی تێدایە لەگەڵ نافورەیەکی مۆسیقا. گۆڕەپانەکە بە پێنج بینای سەرەکی دەورە دراوە کە بە تافی پەمەیی و زەرد بە شێوازی نیۆکلاسیکی دروستکراون بە بەکارھێنانی بەرفراوانی مۆتیفی ئەرمەنی.[٣][٤] ئەم تەلارە پێکدێت لە ماڵی حکوومەت، مۆزەخانەی مێژوویی و گەلەریی نیشتمانی، ھۆتێلی ئەرمینیا ماریۆت و دوو بینا کە پێشتر وەزارەتەکانی دەرەوە و گواستنەوە و پەیوەندییەکانی تێدابوو. گۆڕەپانەکە لە سەرەتادا لەلایەن ئەلێکساندەر تامانیانەوە لە ساڵی ١٩٢٤ دیزاین کراوە. دروستکردنی زۆربەی بیناکان تا ساڵانی ١٩٥٠ تەواو بووە دوا بینا -گەلەری نیشتمانی- لە ساڵی ١٩٧٧ تەواو بوو.[٥]

ئەستێرەی وتاری باش
ئەستێرەی وتاری باش
 ئەم وتارە لە ئێستادا کاندید کراوە تا ببێت بە وتارێکی باش، یەکێکە لەو وتارانەی کە لەگەڵ سیاسەتە فەرمییەکانی وتاری باش دەگونجێت و پابەندە بە یاساکانییەوە. سەیری پڕۆسەی پاڵاوتنەکە بکە و ڕای خۆت بڵێ لەم پەڕەیە.
ڕێکەوتی پاڵاوتن: ٣٠ی تەممووزی ٢٠٢٢
گۆڕەپانی کۆماری
دامەزران١ی کانوونی دووەمی ١٩٧٧
ناونراوە لەدوایکۆمار
وڵاتئەرمەنستان
دابەشکاریی کارگێڕیناوچەی کێنترۆن
پۆتانی شوێن٤٠°١٠′٣٩″N ٤٤°٣٠′٤٥″E
ڕێکەوتی دەستپێکردن١ی کانوونی دووەمی ١٩٢٦
نژیاروانئەلێکساندەر تامانیان
باری کەلەپووریمۆنۆمێنتی میراتی کولتووری لە ئەرمەنستان
ڕووبەر٣ ھەکتار
Map

لە سەردەمی سۆڤیەتدا، پێی دەگوترا گۆڕەپانی لینین و پەیکەرێکی ڤلادیمیر لێنین لە گۆڕەپانەکەدا دانرا بوو. نمایش و ئاھەنگەکانی سۆڤیەت ساڵانە دوو جار (لە سەرەتادا سێ جار) ئەنجام دەدرا، ئەمەش تا ساڵی ١٩٨٨ بەردەوام بوو. دوای سەربەخۆیی ئەرمینیا پەیکەری لینین لابرا و ناوی گۆڕەپانەکە گۆڕدرا.[٦] گۆرەپانەکە وەک «دیارترین تەلار»ی یەریڤان[٧] و «باشترین تەلاری ئەندازیاریی» شارەکە وەسف کراوە.[٨] نووسەری بواری گەشتیاری، دێردر ھۆڵدینگ لەبارەی گۆڕەپانی کۆمارییەوە نووسیویەتی «بە دڵنیایییەوە یەکێکە لە باشترین گۆڕەپانی ناوەندیی کە لە ھەر شوێنێکی جیھان لە ماوەی سەدەی بیستەمدا دروست کرابێت.»[٩] گۆڕەپانەکە وەک «گرنگترین ناوەندی مەدەنی» لە یەریڤان و ئەرمینیا، [١٠] بووە شوێنیکی سەرەکی بۆ گردبوونەوەکانی شۆڕشی مەخمەلی لە ساڵی ٢٠١٨.

تەلارسازی

دەستکاری

گۆڕەپانی کۆماری لە دوو بەش پێکدێت: ئەو بازنەی ھێلکەیی کە لە ناوەڕاستی گۆڕەپانەکەدایە، نەخشی بەردی لەسەرە، مەبەست لە دیزاینەکەی ئەوەیە کە لە سەرەوە وەک فەرشی کۆنی ئەرمەنی بچێت. ئەو بەشەی شێوە نیمچەلاتەریبە ئەوا کانیاوی مۆسیقای تێدایە و دەکەوێتە بەردەم مۆزەخانەی مێژوو و گەلەری نیشتمانی.[١١] بیناکانی دەوروبەری گۆڕەپانەکە لە بەردی تافی پەمەیی و زەرد دروستکراون.

مێژوو

دەستکاری
 
گۆڕەپانەکە لە ساڵی ١٩٣٠.

لە ساڵی ٢٠٠٣، کاتێک گۆڕەپانەکە نۆژەنکرایەوە، هەڵکۆڵینێکی بەرفراوان ئەنجامدرا و چینێکی شوێنەواریی سەدەی ١٨-١٩ دۆزرایەوە[١٢][١٣] ھەروەھا مێژووی بۆری ئاوەڕۆکەی دەگەڕێتەوە بۆ سەدەی ٩-١١[١٤] لە کانوونی دووەمی ٢٠٢٠، حکوومەتی ئەرمینیا بیری لە ئاشکراکردنی چینە کۆنەکان کردەوە و بیکاتە مۆزەخانەیەک تا خەڵک و گەشتیاران سەردانی بکەن.[١٥][١٦][١٧]

گۆڕەپانی پێش سۆڤیەت لەلایەن بۆریس مێھرابیان (مێگرابیان) لە پلانی گشتی خۆیدا لە ساڵی ١٩٠٦–١٩١١ی یەریڤان دیزاین کراوە.[١٨] گۆڕەپانی ئێستا لەلایەن ئەلێکساندەر تامانیانەوە لە چوارچێوەی پلانی گشتی یەریڤانی ساڵی ١٩٢٤دا دیزاین کراوە.[١٩] ئەو ناوچەیە وردە وردە لە باڵەخانەکان پاککرایەوە.[٢٠][٢١][٢٢][٢٣] دروستکردنی گۆڕەپانەکە لە ساڵی ١٩٢٦ دەستی پێکرد کاتێک دەستی بە دروستکردنی خانووی حکوومەت کرد[٢٤][١١] تا ساڵانی پەنجاکان پەرەی پێدراوە کە باقی پێنج بیناکە دروست کران و دواجار لە ساڵی ١٩٧٧ تەواو بوو، کاتێک گەلەری نیشتمانی دروست کرا. گۆڕەپانەکە ناوی گۆڕەپانی لینین بە ئەرمەنی: Լենինի հրապարակ,بە ڕووسی: площадь Ленина بۆ ڤلادیمیر لینین ڕێبەری سۆڤیەت، کە پەیکەرەکەی لە ساڵی ١٩٤٠ لە گۆڕەپانەکەدا دروست کرا و لە ساڵی ١٩٩١ ھەڵوەشایەوە. لە ساڵی ٢٠١٣ دەسەڵاتدارانی شارەوانی پێشنیاری نۆژەنکردنەوەی گۆڕەپانەکەیان کرد کە مشتومڕاوی لێکەوتەوە، کە ڕەخنەی لێگیرا و ھەرگیز ڕووی نەدا.[٢٥][٢٦]

پەیکەری لێنین

دەستکاری
 
گۆڕەپانەکە لە ساڵی ١٩٣٠.

پەیکەرێکی ٧ مەتر (٢٣ پێ)ی سەرکردەی سۆڤیەت ڤلادیمیر لێنین کە لەلایەن سێرگی مێرکورۆڤەوە دروست کرابوو و لەسەر پایەیەکی بەرزی ١١ مەتر (٣٦ پێ) وەستابوو، لە ٢٤ی تشرینی دووەمی ١٩٤٠ لە گۆڕەپانەکەدا کرایەوە.[٢٧][٢٨] مۆنۆمێنتەکە ڕووبەڕووی شوێنی گەلەری نیشتمانی پلان بۆ داڕێژراو بووەوە و «بەم زووانە وەک پارچە ھونەرێکی گەورەی مۆنۆمێنتال ستایشێکی بەرچاوی بەدەستھێنا.»[٢٩]

لە ٢٨ی ئازاری ١٩٩١ ئەنجومەنی شاری یەریڤان دەنگیدا بە لابردنی پەیکەری لینین[٢٧] سەرۆکی شارەوانی حەمباردزوم گالستیان بەشداری نەکرد و لە بەرژەوەندی ھەڵوێستێکی نوانستر و لێبوردەتردا قسەی کرد.[٢٧] لە ١٣ی نیسانی ١٩٩١ لابرا.[٢٧] «لەسەر بارھەڵگرێک دانرابوو و وەک تەرمی کەسێکی مردوو، بە دەوری گۆڕەپانی ناوەندیدا دەسوڕایەوە وەک ئەوەی لەناو تابوتێکی کراوەدا بێت» لەکاتێکدا خەڵک ھاواریان دەکرد.[٣٠] ھەندێک کەس تەپوتۆز و دراویان فڕێدایە سەر پەیکەرەکە.[٣١] پەیکەرەکە لە حەوشەی بینای مۆزەخانەکان دانرابوو.[٣٢] گۆرانیبێژ چێر بەناوبانگە کاتێک لە مانگی ئایاری ١٩٩٣ سەردانی ئەرمینیای کردبوو، وێنەی لەگەڵ پەیکەری بێ سەری لینین گیراوە.[٣٣]

لە ساڵی ١٩٩٦ سەرۆک لیڤۆن تێر-پترۆسیان فەرمانی دا بە ھەڵوەشاندنەوەی پایەکە، ئەمەش بووە ھۆی مشتومڕی بەرچاو و شەپۆلێکی ناڕەزایەتی لەلایەن کۆمەڵێک گرووپ و کەسی بەرفراوانەوە کە جەختیان لەسەر جوانکارییە وردەکانی دەکردەوە.[٣٤] لیڤۆن ئەبراھامیان ئاماژە بەوە دەکات کە پایە "پارچەیەکی باشی تەلارسازی" بووە و سەرەڕای ھێماکانی سۆڤیەت، لەلایەن زۆر کەسەوە وەک کارێکی "ھونەری نیشتمانی" ھەستی پێدەکرا. بە وتەی ئەبراھیمیان، "شەڕی پاراستنی پایە سەلماندی کە زۆر دڕندترە لە گوتاری دوورخستنەوەی لینین لە گۆڕەپانەکە. ڕۆژنامەنووسان، تەلارسازەکان، ھونەرمەندان، شاعیران، کەسایەتییە ناسراوەکانی کلتور لە ڕۆژنامەکاندا وتاریان دەنووسی بۆ بەرگریکردن لە پایەدارەکە". ."[٣٥] شاعیر سیلڤا کاپوتیکیان ھەڵوەشاندنەوەی بە "کردەوەی تێکدان" ناوبرد.[٣٦] لە کاتی ھەڵمەتی ھەڵبژاردنی سەرۆکایەتی لە ئەیلوولی ١٩٩٦، قۆناغێک لە شوێنی پایەدارەکە دروست کرا، کە تێر-پترۆسیان وتارێکی تێدا پێشکەش کرد.[٣٧]

لە شوباتی ٢٠٠٤ شاشەیەکی تەلەڤیزیۆنی بە قەبارەی تابلۆی بازرگانی لە شوێنە چۆڵەکەدا دەرکەوت کە ڕیکلامەکانی ڕێکخراو و بەرھەمە جیاوازەکان دەژەنرا.[٣٨] لە ساڵی ٢٠٠٦دا لابرا.[١٠]. لە مانگی حوزەیرانی ٢٠١٩ شارەوانی یەریڤان چەندین کاراس (ئەمفۆرای گەورەی شەرابی گڵ)ی لە ناوەندی چەمەکەدا دانا کە لەبری پەیکەرەکە گەشەیان کردووە.[٣٩]

شوێنە گرینگەکان

دەستکاری

ماڵی یەکەمی حکوومەت

دەستکاری
 
ماڵی یەکەمی حکوومەت

بیناکە شوێنی حکوومەتی ئەرمینیایە. لە سەرەتادا کۆمیساریای گەل (بەڕێوەبەری ئەرمینیای سۆڤیەت)ی تێدابوو.[٥][٤٠] بەشی باکووری ڕۆژاوا کە لە ساڵی ١٩٢٦–٢٩ دروست کراوە، لەلایەن ئەلێکساندەر تامانیانەوە دیزاین کراوە.[١١] دروستکردنی باقی بیناکە لەلایەن گێڤۆرگ تامانیان کوڕی ئەلێکساندەر لە ساڵی ١٩٣٨ وەرگیرا[٤١] و لە ساڵی ١٩٤١ تەواو بوو[٥][٤٠]

بینای مۆزەخانەکان

دەستکاری
 
بینای مۆزەخانەی مێژووی ئەرمەنستان

بیناکە مۆزەخانەی مێژووی ئەرمەنستان و گەلەری نیشتمانی ئەرمەنستانی تێدایە. دروستکردنەکە لە ساڵانی ١٩٥٠ دەستی پێکرد بە تەواوبوونی بینای گەلەری نیشتمانی لە ساڵی ١٩٧٧.[٥][٤٢] دیزاینەکەی لەلایەن مارک گریگۆریان و ئێدوارد ساراپیانەوە کراوە.[٥] بەشێکی بچووکی ئەنسەمبڵەکە، ھۆڵی کۆنسێرتەکانی ئارنۆ باباجانیان، مێژووەکەی دەگەڕێتەوە بۆ ساڵی ١٩١٦.[٥]

ھۆتێل ئارمینیا ماریۆت یەریڤان

دەستکاری
 
ھۆتێل ئارمینیا ماریۆت

لە ساڵی ١٩٥٨ بەپێی دیزاینی مارک گریگۆریان و ئێدوارد ساراپیان تەواو بووە.[٥][٤٣] ئەو ھۆتێلە لە سەردەمی سۆڤیەتدا ناوی ئەرمینیا بووە. ھۆتێلێکی لوکسە، بە ھۆتێلی سەرەکی ئەرمینیا دادەنرێت.[٤٤][٤٥] ٣٨٠ ژووری تێدایە.[٤٦]

ماڵی دووەمی حکوومەت

دەستکاری
 
ماڵی دووەمی حکوومەت

دیزاینی بیناکە لەلایەن سامڤێل سەفەریان، ڕافایل ئیسرائیلیان، ڤارازدات ئارێڤشاتیان[٥][٤٧] کراوە و لە ساڵی ١٩٥٥ تەواو بووە.[٥][٤٨] فریزەکانی سەرووی پەنجەرەی نھۆمی یەکەم ناتەواون.[٤٩] بیناکە لە نێوان ساڵانی ١٩٩٦ بۆ ٢٠١٦ شوێنی وەزارەتی دەرەوە بووە.[٤٨] لە ساڵی ٢٠١٣ حکوومەتی ئەرمینیا بیناکەی بە زیاتر لە ٥١ ملیۆن دۆلار فرۆشت بە کۆمپانیایەک کە خاوەندارێتی بازرگانی ئەرجەنتینی ئێدواردۆ یۆرنیکیان دەکات.[٥٠]

بینای سەندیکاکان و پەیوەندییەکان

دەستکاری
 
بینای پۆستەخانە لە گۆڕەپانی کۆمار

لە ساڵانی ١٩٣٣–١٩٥٦ دروستکراوە[٤١] لەلایەن مارک گریگۆریان و ئێدوارد ساراپیان دیزاین کراوە.[٥] بیناکە تا ساڵی ٢٠١٦ شوێنی وەزارەتی گواستنەوە و گەیاندن بووە.[٤٩] حکوومەتی ئەرمینیا لە ساڵی ٢٠١٦دا نیازی خۆی بۆ بە تایبەتکردنی بیناکە ڕاگەیاند، بەڵام تا ئێستا شکستی ھێناوە.[٥١]

نافورە

دەستکاری

دوای چەندین ساڵ لە کارکردن، نافورە مۆسیقییەکان لەلایەن کۆمپانیای فەرەنسی ئاکواتیک شۆ ئینتەرناشناڵەوە نۆژەنکرانەوە[٥٢] و تێچووی نزیکەی ١٫٤ ملیۆن یۆرۆ بوو.[٥٣] لە ئەیلوولی ٢٠٠٧ کرایەوە.[٥٤]

داری سەریساڵ

دەستکاری

لانیکەم لە ساڵی ١٩٥٠ەوە ھەموو مانگی کانوونی دووەم دارێکی کریسمس لە گۆڕەپانەکەدا دانراوە.[٥٥] لە ساڵی ٢٠٢٠ و مانگێک دوای کۆتایی ھاتنی شەڕی ناگۆرنۆ قەرەباغ بۆ ساڵی ٢٠٢٠، ھۆڵی شارەوانی یەریڤان ڕای گەیاند کە ھیچ دارێکی کریسمس و دیکۆراتی دیکە لە گۆڕەپانەکەدا دانانرێت بۆ ڕێزگرتن لە یادی سەربازە کەوتووەکان.[٥٦]

نافورەی خواردنەوە

دەستکاری
 
نافورەی ئاوەکە

نافورەی خواردنەوە (کە بە پو لپولەک ناسراوە) کە دەکەوێتە تەنیشت بیناکانی مۆزەخانەکان، لە حەوت نافورە پێکھاتووە و بەم شێوەیە پێی دەوترێت یۆت ئاغبیور("حەوت کانی"). لە سەرەتادا لە ساڵی ١٩٦٥ دانراوە و لە ساڵی ٢٠١٠ نۆژەن کراوەتەوە[٥٢]

خۆپیشاندانی سیاسی

دەستکاری

سەردەمی سۆڤیەت

دەستکاری

لە ٢٤ی نیسانی ١٩٦٥ خۆپیشاندانی گەورە لە گۆڕەپانەکە و شوێنەکانی دیکەی یەریڤان بۆ یادکردنەوەی ٥٠ ساڵەی کۆمەڵکوژیی ئەرمەنییەکان بەڕێوەچوو.[٥٧][٥٨][٥٩]

لە کانوونی دووەمی ١٩٧٤دا ڕەزمیک زۆھراپیان، ئەندامی پارتی یەکگرتووی نیشتمانی ژێرزەمینی، وەک ناڕەزایەتییەک بەرامبەر بە دەسەڵاتی تۆتالیتاری سۆڤیەت وێنەی لینینی لە گۆڕەپانەکەدا سووتاند.[٦٠]

ئەرمەنستانی سەربەخۆ

دەستکاری
 
خۆپیشاندان لە گۆڕەپانی کۆمار لە ٢٠ی نیسانی ٢٠١٨

دوای ھەڵبژاردنی سەرۆکایەتی ساڵی ٢٠٠٨ سەرۆکی ھەڵبژێردراوی سەرۆکایەتی سێرژ سەرگسیان گردبوونەوەیەکی لە ٦٠ ھەزار-٧٠ ھەزار «لایەنگرانی دەبوو» ئەنجامدا کە لە ناوچە جیاوازەکانی یەریڤان و ئەرمینیا بە پاس ھێنران. زۆرێک لەوانە بەرەو گۆڕەپانی ئازادی ڕۆیشتن کە گردبوونەوەیەکی کێبڕکێکار لەلایەن لێڤۆن تێر-پێترۆسیانەوە بەڕێوەدەچوو.[٦١] لە مانگی ئازاردا، دوای سەرکوتکردنی توندوتیژی خۆپیشاندانەکانی ئۆپۆزسیۆن، گۆڕەپانەکە بۆ ماوەیەک لەلایەن ھێزە چەکدارەکانی ئەرمینیا داگیرکرا.[٦٢]

لە ٤ی ئایاری ٢٠١٢ لە گردبوونەوە و کۆنسێرتێکی پارتی کۆماریدا لە گۆڕەپانی کۆماری لە کاتی بانگەشەی ھەڵبژاردنی پەرلەماندا، دەیان باڵۆن کە پڕ بوون لە ھایدرۆجین تەقینەوە و لە ئەنجامدا لانیکەم ١٤٤ کەس بریندار بوون.[٦٣][٦٤]

لە ١٧ تا ٢٣ی نیسانی ٢٠١٨ خۆپیشاندانی گەورە لە گۆڕەپانی کۆمار بە سەرۆکایەتی نیکۆڵ پاشینیان دژی حکوومەتی تازە ھەڵبژێردراوی سەرۆکوەزیرانی سێرژ سەرگسیان بەڕێوەچوو. ڕۆژی ٢٢ی نیسان کە پاشینیان ڕێبەری ئۆپۆزسیۆن دەستگیرکرا، ھێزەکانی پۆلیس لەو مەیدانەدا جێگیرکران. دەیان خۆپیشاندەر لە گۆڕەپانەکە دەستبەسەر کران.[٦٥][٦٦] تا ئێوارە نزیکەی ١١٥ ھەزار خۆپیشاندەر تەواوی گۆڕەپانەکە و شەقامەکانی نزیکیان پڕکرد.[٦٧] ڕۆژی دواتر، لە ٢٣ی نیسان، دوای دەستلەکارکێشانەوەی سەرگسیان، بوو بە ناوەندی ئاھەنگگێڕانی بەکۆمەڵ.[٦٨][٦٩]

لە ٢٤ی نیسان، ڕۆژی یادکردنەوەی جینۆسایدی ئەرمەنستان، دەیان ناڕەزایەتی کۆبوونەوە بۆ پاککردنەوەی گۆڕەپانەکە و شەقامەکەی تەنیشتەکەی.[٧٠] لە ١ و ٨ی ئایاردا گردبوونەوەی زیاتر لە گۆڕەپانەکەدا بەڕێوەچوو.[٧١] لە ٨ی ئایاردا کە بە سەرۆک وەزیران ھەڵبژێردرا، پاشینیان لە گۆڕەپانەکەدا وتارێکی پێشکەش بە لایەنگرانی کرد[٧٢][٧٣] لە ١٧ی ئابی ٢٠١٨ پاشینیان گردبوونەوەیەکی ئەنجامدا بۆ یادی ١٠٠ ڕۆژی یەکەمی سەرۆکایەتییەکەی.[٧٤][٧٥] تا ١٥٠ ھەزار کەس بەشدارییان لە گردبوونەوەکەدا کردووە.[٧٦]لە ٢٢ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٠، مانگێک دوای کۆتایی ھاتنی شەڕی قەرەباغی ٢٠٢٠، ھاوپەیمانییەکی زیاتر لە دەیان لایەنی ئۆپۆزسیۆن لە گۆڕەپانەکەدا گردبوونەوەیەکیان ئەنجامدا و داوای دەستلەکارکێشانەوەی پاشینیانیان کرد.[٧٧] لە ١ی ئازاری ٢٠٢١ چەند ڕۆژێک دوای بانگەوازەکانی سوپا بۆ دەستلەکارکێشانەوە، پاشینیان لەگەڵ ٢٠ ھەزار لایەنگرەکەی لە گۆڕەپانەکەدا گردبوونەوەیەکی ئەنجامدا.[٧٨] لە پێش ھەڵبژاردنی پەرلەمانی ٢٠ی حوزەیرانی ٢٠٢١، ھەردوو پاشینیان (گرێبەستی مەدەنی) و ڕکابەرە سەرەکییەکەی ڕۆبێرت کۆچاریان (سەرۆکی ھاوپەیمانی ئەرمینیا) گردبوونەوەیەکی گەورەیان لە گۆڕەپانەکەدا ئەنجامدا و زیاتر لە ٢٠ ھەزار و ٣٠ ھەزار لایەنگریان بەخۆیەوە بینی.[٧٩][٨٠]

سەرچاوەکان

دەستکاری
  1. ^ Pechakjian، Pauline (٢٨ی نیسانی ٢٠١٦). «The 10 Best Hotels & Inns in Yerevan, Armenia». theculturetrip.com. لە ڕەسەنەکە لە ١٢ی کانوونی دووەمی ٢٠١٨ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٨ی تەممووزی ٢٠٢٢ ھێنراوە. ...Republic Square, referred to by locals as the Hraparak...
  2. ^ «De-Sovietized Streets». Armenian International Magazine: 17. September 2001. The street just off Hraparak...
  3. ^ Louis motorist's guide to the Soviet Union. Pergamon Press. 1987. p. 517. ISBN 978-0-08-031817-2. The centre of Erevan is Lenin Square; it was built as an architectural whole using the Armenian national style of architecture.
  4. ^ The Road to Home: My Life and Times. Simon and Schuster. 2008. p. 178. ISBN 978-1-4391-2911-1. Buildings around the square were designed to reflect some features of ancient Armenian architecture.
  5. ^ ئ ا ب پ ت ج چ ح خ د «Հայաստանի Հանրապետության Երևան քաղաքի պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանների պետակական ցուցակ [List of historical and cultural monuments of Yerevan]». arlis.am (بە ئەرمەنی). Armenian Legal Information System. ٢ی تشرینی دووەمی ٢٠٠٤. لە ڕەسەنەکە لە ٥ی ئابی ٢٠١٦ ئەرشیڤ کراوە.
  6. ^ «In the Caucasus, Ancient Blood Feuds Threaten to Engulf 2 New Republics». The New York Times. 8 July 1992. On the former Lenin Square, now Republic Square, the statue of Lenin is gone and his pedestal is being prepared for demolition. {{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= (یارمەتی)
  7. ^ Travel to the USSR (92–103): iii. 1983. The city's architectural highlight is Lenin Square, with its statue of Lenin, Government House, the Armenia Hotel, the picture gallery and other buildings. The main streets branch out from Lenin Square.
  8. ^ The Soviet Union: a guide for travellers. J. Murray. 1977. p. 255. Lenin Square, at the center of the city, contains the most outstanding architectural ensemble in Yerevan. The buildings surrounding the square express a single architectural concept.
  9. ^ Holding، Deirdre (2014). Armenia: with Nagorno Karabagh. Bradt Travel Guides. p. 128. ISBN 978-1-84162-555-3.
  10. ^ ئ ا Ter-Ghazaryan 2013, p. ٥٨٤.
  11. ^ ئ ا ب Tigranian 1985, p. ٢٥.
  12. ^ «Yerevan Walking Tour: Republic Square Excavations». armenianheritage.org. Armenian Monuments Awareness Project. لە ڕەسەنەکە لە ٧ی نیسانی ٢٠١٩ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٨ی تەممووزی ٢٠٢٢ ھێنراوە. {{cite web}}: |archive-date= / |archive-url= timestamp mismatch; 2019-04-07 suggested (یارمەتی)
  13. ^ «Ստորգետնյան շինություններ Երևանի "Հանրապետության հրապարակում" [Underground buildings in the Republic Square of Yerevan]». iae.am (بە ئەرمەنی). Institute of Archaeology and Ethnography, National Academy of Sciences of Armenia. لە ڕەسەنەکە لە ٢٨ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٨ی تەممووزی ٢٠٢٢ ھێنراوە. ... տեղում իրականացված աշխատանքներով պարզեց, որ դրանք անցյալ դարերին պատկանող բնակելի շենքերի նկուղային հարկաբաժիններ են (մառաններ)...
  14. ^ «Ջրատար խողովակ [Water pipe]». treasury.am (بە ئەرمەنی). لە ڕەسەنەکە لە ٣٠ی حوزەیرانی ٢٠٢٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٨ی تەممووزی ٢٠٢٢ ھێنراوە. Հայտնաբերման վայրը՝ Երևան, նախկինում Լենինի, այժմ Հանրապետության հրապարակի տարածքից Ստեղծման/Արտադրման ժամանակը՝ 9-11-րդ դդ. Նյութը՝ Տուֆ
    • «Ջրատար խողովակ [Water pipe]». treasury.am (بە ئەرمەنی). لە ڕەسەنەکە لە ٣٠ی حوزەیرانی ٢٠٢٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٨ی تەممووزی ٢٠٢٢ ھێنراوە. Հայտնաբերման վայրը՝ Երևան, Լենինի անվ. հրապարակի և Շահումյան փողոցի հատման վայրից Ստեղծման/Արտադրման ժամանակը՝ 9-11-րդ դդ. Նյութը՝ Տուֆ
  15. ^ «Historic part of Old Yerevan beneath central plaza to be re-excavated and turned into museum». Armenpress. 9 January 2020. لە ڕەسەنەکە لە 5 February 2021 ئەرشیڤ کراوە. {{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= و |archive-date= (یارمەتی)
  16. ^ «Old city under Yerevan's Republic Square could be restored». Public Radio of Armenia. January 9, 2020. لە ڕەسەنەکە لە 5 February 2021 ئەرشیڤ کراوە. {{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= و |archive-date= (یارمەتی)
  17. ^ «Yerevan May Uncover Old Town Under Republic Square». civilnet.am. 17 January 2020. لە ڕەسەنەکە لە ٥ی شوباتی ٢٠٢١ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٨ی تەممووزی ٢٠٢٢ ھێنراوە. {{cite news}}: زیاتر لە یەک دانە لە |ناونیشانی ئەرشیڤ= و |archive-url= دیاری کراوە (یارمەتی); نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= (یارمەتی)
  18. ^ «Հանրապետության հրապարակ [Republic Square]». yerevan.am (بە ئەرمەنی). Yerevan Municipality. Մինչ թամանյանական նախագիծի իրագործումը, նույն տեղում եղել է բաց հրապարակ՝ ըստ Մեհրաբովի հատակագծի:
  19. ^ Ter-Ghazaryan 2013, p. ٥٧٩.
  20. ^ «Երևանը լուսանկարչական արվեստում [Yerevan in Photographic Art]». yhm.am (بە ئەرمەنی). Yerevan History Museum. ٢٢ی نیسانی ٢٠٢٠. لە ڕەسەنەکە لە ٧ی ئایاری ٢٠٢١ ئەرشیڤ کراوە. Լենինի հրապարակում եղած հին տների ընդհանուր տեսքը (alternative archived)
  21. ^ «Երևանի Հանրապետության հրապարակի տարածքը մինչև վերակառուցումը [The area of the Republic Square of Yerevan before the reconstruction]» (بە ئەرمەنی). treasury.am. لە ڕەسەنەکە لە ١٩ی شوباتی ٢٠٢٢ ئەرشیڤ کراوە. Ստեղծման/Արտադրման ժամանակը՝ 1910-ական թթ. / Date of creation / production: 1910s.[بەستەری مردوو]
  22. ^ «Հրապարակը 1947 թվականին [The square in 1947]» (بە ئەرمەنی). Hovik Charkhchyan. ٥ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٣. Առաջին հայացքից նույնիսկ անհավանական է թվում, բայց այսօրվա Հանրապետության հրապարակը 1947 թ. այս տեսքն ուներ: / At first glance, it even seems unbelievable, but today's Republic Square is 1947. it looked like this.
  23. ^ «Մաքրվող հրապարակը [The square being cleared]» (بە ئەرمەنی). Hovik Charkhchyan. ٦ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٣. Մեր քաղաքի պատմությունից. Հրապարակն ազատում են ավելորդ շինություններից (1950 թ.): / From the history of our city. The square is freed from unnecessary buildings (1950).
  24. ^ Avetisyan 1979, p. 80.
  25. ^ «Գլխավոր հրապարակը վերակառուցում են, որպեսզի այն "ծառայի ժողովրդին" [The main square is being reconstructed to "serve the people"]». azatutyun.am (بە ئەرمەنی). RFE/RL. May 31, 2013. لە ڕەسەنەکە لە 9 August 2021 ئەرشیڤ کراوە. {{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= و |archive-date= (یارمەتی)
  26. ^ «Ճարտարապետները հրապարակը վերակառուցելու կարիք չեն տեսնում [The architects do not see the need to renovate the square]». azatutyun.am (بە ئەرمەنی). RFE/RL. October 23, 2013. لە ڕەسەنەکە لە 10 February 2017 ئەرشیڤ کراوە. {{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= و |archive-date= (یارمەتی)
  27. ^ ئ ا ب پ «Լենինի արձան' (ան)կենդանի պատմություն». mediamax.am (بە ئەرمەنی). ٢٧ی تشرینی دووەمی ٢٠١٢. لە ڕەسەنەکە لە ٤ی ئابی ٢٠١٦ ئەرشیڤ کراوە.
  28. ^ «Խոսող կոթողներ. Լենինի արձան». 1tv.am (بە ئەرمەنی). Public Television of Armenia. ١٠ی تەممووزی ٢٠١٥. لە ڕەسەنەکە لە ٨ی ئابی ٢٠١٦ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٨ی تەممووزی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
  29. ^ Ter-Ghazaryan 2013, p. ٥٨٣.
  30. ^ Verdery، Katherine (1996). What Was Socialism, and What Comes Next?. Princeton University Press. p. 232. ISBN 978-1-4008-2199-0.
  31. ^ Abrahamian 2006, p. ٢٨٦.
  32. ^ Abrahamian 2006, p. ٢٨٧.
  33. ^ «Cher shares photos from 1993 trip to Armenia». armradio.am. Public Radio of Armenia. December 13, 2019. لە ڕەسەنەکە لە 1 November 2020 ئەرشیڤ کراوە. {{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= و |archive-date= (یارمەتی)
  34. ^ Abrahamian 2006, pp. ٢٩٤–٢٩٥.
  35. ^ Abrahamian 2006, p. ٢٩٥.
  36. ^ Abrahamian 2006, p. ٢٩٦.
  37. ^ Abrahamian 2006, p. ٢٩٧.
  38. ^ Tuayeva، Salima (6 February 2004). «From Vladimir to Video: Action movies replace a stoic dictator in Republic Square». ArmeniaNow. لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە لە 7 April 2019. لە 1 October 2016 ھێنراوە. {{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date=، |date=، و |archive-date= (یارمەتی)ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: bot: original URL status unknown (بەستەر)()
  39. ^ «Իլյիչի տեղում՝ կարաս». Aravot (بە ئەرمەنی). 15 June 2019. لە ڕەسەنەکە لە 16 June 2019 ئەرشیڤ کراوە. {{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= و |archive-date= (یارمەتی)
  40. ^ ئ ا «Government Building History». Government of Armenia. لە ڕەسەنەکە لە ٤ی ئابی ٢٠١٦ ئەرشیڤ کراوە.
  41. ^ ئ ا Tigranian 1985, p. ٢٧.
  42. ^ «1947-1991 Հայաստանի պետական պատկերասրահ [1947-1991 The State Gallery of Armenia]». gallery.am (بە ئەرمەنی). National Gallery of Armenia.
  43. ^ «Yerevan». The Great Soviet Encyclopedia. 1979. The main architectural ensemble of the city is Lenin Square, at which several streets converge. On the square are a monument to V. I. Lenin (cast bronze, 1940, sculptor S. D. Merkurov), the Government House of the Armenian SSR (1926–41, A. I. and G. A. Tamanian), the second Government House (1955, S. A. Safarian, V. A. Arevshatian, and R. S. Israelian), the Armenian Historical Museum (1975), the Hotel Armenia (1958), and the building of the Communications Ministry and the Trade Union Council (1956–58); the last three were designed by M. V. Grigorian and E. A. Sarapian. view article online
  44. ^ «Armenia Marriott Hotel Yerevan». marriott.com.
  45. ^ Edge of Time: Traveling in Armenia and Karabagh. Stone Garden Productions. 2002. p. 78. ISBN 978-0-9672120-2-9. The country's flagship hotel is still the massive Hotel Armenia, which faces Republic Square in the heart of the city. In 2003 the hotel will be renamed the Armenia Marriott Hotel Yerevan to reflect its new ownership.
  46. ^ «Marriott». Asian Hotel & Catering Times. 26: 7. 2001. ...the 380-room Armenia Marriott Hotel Yerevan.
  47. ^ «Սամվել Սաֆարյան վաստակավոր ճարտարապետ [Samvel Safaryan]». archmuseum.am (بە ئەرمەنی). National Museum-Institute of Architecture of Armenia. لە ڕەسەنەکە لە ١٦ی حوزەیرانی ٢٠١٨ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٨ی تەممووزی ٢٠٢٢ ھێنراوە. ... Կառավարական 2-րդ շենքը Երևանի Հանրապետության հրապարակում (համահեղինակներ՝ Ռ. Իսրաելյան, Վ. Արևշատյան)...
  48. ^ ئ ا «History». mfa.am. Ministry of Foreign Affairs of Armenia. لە ڕەسەنەکە لە ٤ی ئابی ٢٠١٦ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٨ی تەممووزی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
  49. ^ ئ ا «Շրջայց Երևանով. Հանրապետության հրապարակ [Yerevan Walking Tour: Republic Square]». armenianheritage.org (بە ئەرمەنی). Armenian Monuments Awareness Project. لە ڕەسەنەکە لە ٧ی نیسانی ٢٠١٩ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٨ی تەممووزی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
  50. ^ «Հայաստանի ԱԳՆ շենքի աճուրդը չի կայացել՝ գնորդների բացակայության պատճառով» (بە ئەرمەنی). Armenpress. 5 March 2013. لە ڕەسەنەکە لە 3 April 2021 ئەرشیڤ کراوە. {{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= و |archive-date= (یارمەتی)
  51. ^ «Sale without a buyer: How they were trying to sell the former building of the Ministry of Transport». Fact Investigation Platform. Union of Informed Citizens. 2 March 2020. لە ڕەسەنەکە لە 3 April 2021 ئەرشیڤ کراوە. {{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= و |archive-date= (یارمەتی)
  52. ^ ئ ا «Հրապարակի շատրվաններն ու ցայտաղբյուրը' կենդանի պատմություն». mediamax.am (بە ئەرمەنی). Mediamax. 3 April 2013. لە ڕەسەنەکە لە 4 September 2019 ئەرشیڤ کراوە. {{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= و |archive-date= (یارمەتی)
  53. ^ «Հրապարակում ջրային հրավառություն է լինելու». Aravot (بە ئەرمەنی). 25 June 2007. {{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= (یارمەتی)
  54. ^ «Երևանի Հանրապետության հրապարակի շատրվանները կգործարկվեն մինչև նոյեմբերի 1֊ը» (بە ئەرمەنی). Armenpress. 27 September 2007. {{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= (یارمەتی)
  55. ^ «Ամանորը եւ տոնածառը Երեւանում' կենդանի պատմություն». mediamax.am (بە ئەرمەنی). Mediamax. 26 December 2012. {{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= (یارمەتی)
  56. ^ «First time in decades, Armenia won't install national New Year Tree as nation mourns fallen heroes». Armenpress. 2 December 2020. لە 4 March 2021 لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە 4 March 2021 ھێنراوە. {{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date=، |date=، و |archive-date= (یارمەتی)
  57. ^ Gha-ra-bagh!: The Emergence of the National Democratic Movement in Armenia. Wayne State University Press. 1996. p. 76. ISBN 978-0-8143-2604-6. They were also among the university students who skipped classes on 24 April 1965, marching instead toward Yerevan's Lenin Square...
  58. ^ The Great War in Russian Memory. Indiana University Press. 2011. p. 288. ISBN 978-0-253-00144-3.
  59. ^ The Holocaust and Genocides in Europe. A&C Black. 2013. p. 213. ISBN 978-1-4411-9478-7. On the fiftieth anniversary of the Armenian Genocide thousands gathered in Lenin Square in the Yerevan...
  60. ^ Payaslian، Simon (2011). The Political Economy of Human Rights in Armenia: Authoritarianism and Democracy in a Former Soviet Republic. I.B. Tauris. p. 87. ISBN 978-0-85773-169-2. In January 1974, Razmik Zohrapyan, a member of the NUP, burned Lenin‖s picture in Lenin Square (now Republic Square) in protest of Soviet totalitarian rule.
  61. ^ «LTP AND SARGSIAN HOLD DUELING RALLIES; LTP WINS HANDS DOWN». WikiLeaks. Embassy of the United States, Yerevan. ٢٨ی شوباتی ٢٠٠٨.
  62. ^ «Emergency Order Empties Armenian Capital's Streets». The New York Times. 3 March 2008. By Sunday night, military units moved in, taking up position at places like the government buildings at Republic Square. {{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= (یارمەتی)
  63. ^ «Vote 2012: Accident at RPA rally causes 144 injuries». ArmeniaNow. 4 May 2012. لە ڕەسەنەکە لە ١٦ی تشرینی دووەمی ٢٠١٨ ئەرشیڤ کراوە. لە 1 October 2016 ھێنراوە. {{cite news}}: زیاتر لە یەک دانە لە |ناونیشانی ئەرشیڤ= و |archive-url= دیاری کراوە (یارمەتی); نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= و |date= (یارمەتی)
  64. ^ «Scores Injured As Balloon Blasts Spark Chaos At Armenian Election Rally». azatutyun.am. Radio Free Europe/Radio Liberty Armenian Service. 4 May 2012. {{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= (یارمەتی)
  65. ^ «Armenian Protesters Detained At Yerevan's Central Square». Radio Free Europe/Radio Liberty. 22 April 2018. {{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= (یارمەتی)
  66. ^ «Police forces deployed to Republic Square, protesters being detained (VIDEO)». news.am. 22 April 2018. {{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= (یارمەتی)
  67. ^ «Armenian opposition leader arrested, but protesters rally». Eurasianet. 22 April 2018. {{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= (یارمەتی)
  68. ^ «Armenia looks to the future as protesters celebrate resignation of Prime Minister Serzh Sargsyan». The Independent. 23 April 2018. {{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= (یارمەتی)
  69. ^ «Thousands Celebrate As Armenia's Longtime Ruler Sarkisian Steps Down». RFE/RL. 23 April 2018. {{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= (یارمەتی)
  70. ^ «Yerevan's Republic Square: Protest Epicenter Gets Citizen Clean-Up». Hetq Online. 24 April 2018. {{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= (یارمەتی)
  71. ^ «Yerevan: Thousands of Pashinyan Supporters Pack Republic Square». Hetq. 1 May 2018. لە ڕەسەنەکە لە 3 March 2021 ئەرشیڤ کراوە. {{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= و |archive-date= (یارمەتی)
  72. ^ «Nikol Pashinyan delivers first remarks at Republic Square after election as Armenia's PM». Armenpress. 8 May 2018. لە ڕەسەنەکە لە 8 May 2018 ئەرشیڤ کراوە. {{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= و |archive-date= (یارمەتی)
  73. ^ «He Was a Protester a Month Ago. Now, Nikol Pashinyan Leads Armenia». The New York Times. May 8, 2018. {{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= (یارمەتی)
  74. ^ «Yerevan: Pashinyan's "100 Days in Office" Rally». Hetq. 18 August 2018. لە ڕەسەنەکە لە 30 November 2020 ئەرشیڤ کراوە. {{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= و |archive-date= (یارمەتی)
  75. ^ «Prime Minister Nikol Pashinyan's Speech at Rally Dedicated to 100 Days in Office». primeminister.am. The Office to the Prime Minister of Armenia. ١٧ی ئابی ٢٠١٨. لە ڕەسەنەکە لە ١ی کانوونی دووەمی ٢٠٢١ ئەرشیڤ کراوە.
  76. ^ «PM's August 17 meeting in Republic Square attended by up to 150.000 people». Armenpress. 21 August 2018. لە ڕەسەنەکە لە 4 March 2021 ئەرشیڤ کراوە. {{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= و |archive-date= (یارمەتی)
  77. ^ «The statement of UIC on the number of participants in the December 22 opposition rally». uic.am. Union of Informed Citizens. ٢٢ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٠. لە ٣ی ئازاری ٢٠٢١ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ٣ی ئازاری ٢٠٢١ ھێنراوە.
  78. ^ «UIC statement on the number of participants of the March 1 rally convened by Nikol Pashinyan». uic.am. Union of Informed Citizens. 2 March 2021. لە ڕەسەنەکە لە 3 March 2021 ئەرشیڤ کراوە. {{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= و |archive-date= (یارمەتی)
  79. ^ «Statement of the Union of Informed Citizens on the number of participants in the final pre-election rally of the Civil Contract Party on June 17». Union of Informed Citizens. ١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢١. لە ڕەسەنەکە لە ٨ی ئایاری ٢٠٢٢ ئەرشیڤ کراوە. about 21 100 people were in the Republic Square
  80. ^ «Statement of the Union of Informed Citizens on the number of participants in the final pre-election rally of "Armenia" Alliance on June 18». Union of Informed Citizens. لە ڕەسەنەکە لە ٨ی ئایاری ٢٠٢٢ ئەرشیڤ کراوە. about 30 200 people were in the Republic Square
وەرگیراو لە «https://ckb.wikipedia.org/w/index.php?title=گۆڕەپانی_کۆماری&oldid=1369068»