ویکیپیدیا

ڕیچارد ئاندەرسۆن فاڵک

(لە ڕیچارد ئە. فاڵکەوە ڕەوانە کراوە)

ڕیچارد ئاندەرسۆن فاڵک (بە ئینگلیزی: Richard Anderson Falk) (لەدایکبووی ١٣ی تشرینی دووەمی ١٩٣٠) پرۆفیسۆرێکی ئەمریکییە لە بواری یاسای نێودەوڵەتی لە زانکۆی پرینستۆن، و سەرۆکی لیژنەی پارێزەرانی مافەکانی مرۆڤی ئەورووپا و دەریای ناوەڕاستە.[١][٢][٣] لە ساڵی ٢٠٠٤دا، وەک نووسەر یان ھاونووسەری ٢٠ کتێب تۆمار کرا. فاڵک بە شێوەیەکی بەرفراوان کتێبەکانی بڵاوکراونەتەوە لەگەڵ چەندین کتێبی دەربارەی یاسای نێودەوڵەتی و نەتەوە یەکگرتووەکان. لە ساڵی ٢٠٠٨، ئەنجومەنی مافەکانی مرۆڤی نەتەوە یەکگرتووەکان (UNHRC) فاڵکی بۆ ماوەی شەش ساڵ وەک ڕاپۆرتەری تایبەتی نەتەوە یەکگرتووەکان لەسەر بارودۆخی مافەکانی مرۆڤ لە ناوچە فەڵەستینییەکان کە لە ساڵی ١٩٦٧ەوە داگیرکراون دەستنیشان کرد.[٤]

ژیان و پەروەردە

دەستکاری

فاڵک لە ساڵی ١٩٥٢ دا بڕوانامەی بەکالۆریۆسی زانستی لە ئابووری لە قوتابخانەی وارتۆن لە زانکۆی پێنسلڤانیا وەرگرت پێش ئەوەی بڕوانامەیەکی بەکالۆریۆس لە یاسا لە قوتابخانەی یاسایی یەل تەواو بکات.[٢][٥] لە ساڵی ١٩٦٢ دکتۆرای لە بواری یاسا (SJD) لە زانکۆی ھارڤارد وەرگرت. لە بیرکردنەوە سەرەتایییەکانیدا کاریگەر بووە بە کارل مارکس، ھێربەرت مارکس، و سی. ڕایت میلس. گرنگیێکی بەرفراوانی بە پرۆژەکانی نەھێشتنی جەنگ داوە لەرێگای دامەزراوە کۆمەڵایەتییەکانەوە.[٢]

ئەرکی پیشەیی

دەستکاری

فاڵک دەستی بە پیشەی مامۆستایەتی کرد لە زانکۆی ویلایەتی ئۆھایۆ و زانکۆی ھارڤارد لە کۆتایی ساڵانی ١٩٥٠کاندا.[٢] لە ساڵی ١٩٦١دا، خۆی گواستەوە بۆ زانکۆی پرینستۆن، و بۆ زیاتر لە سی ساڵ وەک ئەکادیمی لەوێدا کاری کرد.[٦] لە ساڵی ١٩٨٥، بوو بە ئەندامی گۆگنھایم.[٢] لە ساڵی ٢٠٠١دا خانەنشین بووە.[٦]لە ساڵی ٢٠٠٢ ەوە، پرۆفیسۆرێکی توێژینەوە بووە لە سەنتەری ئۆرفالیا بۆ توێژینەوەی جیھانی و نێودەوڵەتی لە زانکۆی کالیفۆرنیا، سانتا باربارا. لە ساڵی ٢٠١٣دا بوو بە بەڕێوەبەری پرۆژەی گۆڕانی کەشوھەوا و ئاسایشی مرۆیی و دیموکراسی جیھانی.[٧] فاڵک ڕەخنە لە سیستەمی ویلایەتە نەتەوەیییەکانی وێستفالیا دەگرێت، کە دەڵێت دەبێت لەلایەن دامەزراوەیەکی نێونەتەوەیییەوە تێپەڕبکرێت بۆ کۆنترۆڵکردنی بەکارھێنانی ھێز لەلایەن نەتەوەکانەوە، کاتێک جیھان بەرەو ئیتۆسێکی جیھانی دەڕوات کە تێیدا ویلایەتەکان دەستبەرداری سنووری خۆیانن لە بەرامبەر ڕژێمێکی ئامانجە ڕێکەوتووەکان، کە تێیدا سەرکردە نیشتیمانییەکان دەبێت لەژێر بەرپرسیارێتی بن.[٢][٨] سەبارەت بە بارودۆخە جیۆپۆلیستییە دیاریکراوەکان و شیکاری لایەنە ئایدۆلۆجییەکانی مشتومڕی مافەکانی مرۆڤی ئەمریکی، و یاسایی جەنگی ڤێتنام و ئۆپەراسیۆنە سەربازییەکانی ئەمریکا، کتێب نوسیوە و وتارەکانی بڵاوکردووەتەوە.[٩] سەبارەت بە داگیرکاریی عێراق لە ساڵی ٢٠٠٣، نووسیویەتی کە «ناتوانرێت چاودێرێکی ئامانجدار بگاتە ئەو دەرئەنجامەی کە ئەم جەنگی عێراق جەنگی ھێرشکردنە، و لەبەر ئەوە، کە دەبێتە تاوانێک دژی ئاشتی لەو جۆرەی کە سەرکردە ڕزگاربووەکانی ئەڵمانیا تۆمەتبارکراون، دادگایی کراون و سزا دران لە دادگایییەکانی نۆرمبێرگ کە ماوەیەکی کەم دوای جەنگی جیھانی دووەم ئەنجامدراون».

چالاکی

دەستکاری

پەیوەندی فاڵک لەگەڵ سیاسەتدا لە زانکۆی ویلایەتی ئۆھایۆ دەستی پێکرد، کە لە ساڵانی ١٩٦٠کاندا وەک ئەندامی کۆلێژی یاسا، شایەتحاڵ بوو بۆ ڕەگەزپەرستی بە خوێندکارە ڕەشپێستەکان. گواستنەوەی فاڵک بۆ زانکۆی پرینستۆن، کە تێیدا فێرکردنی یاسا پەیوەست بوو بە سیاسەت و پەیوەندی نێودەوڵەتی و زانستە کۆمەڵایەتییەکانی تر، ڕێگەی بە فاڵک دا شارەزایی پیشەیی خۆی لە یاسای نێودەوڵەتی لەگەڵ بە بەھا ئەخلاقی و سیاسییەکانی تێکەڵ بکات.[٢]

لە میدیا

دەستکاری

فاڵک ئەندامی لیژنەی بڵاوکردنەوەی The Nation و The Progressiveە.[١٠] لە زانکۆ و ڕێکخراوەکاندا قسەی کردووە.[١١]

چالاکییەکانی پێشوو

دەستکاری

فاڵک ئەندامی پێشووی لیژنەی ڕاوێژکاری پەیمانگای فیدراڵی جیھانی و بزووتنەوەی ئەمریکی بۆ حکوومەتی جیھانیە، ھەروەھا ئەندامی پێشوەری پەیمانگای نێونەتەوەیی.[١٢][١٣] لەماوەی ساڵانی ١٩٩٩–٢٠٠٠، فاڵک لە کۆمسیۆنی نێودەوڵەتی سەربەخۆ لە کۆسۆڤۆ کاری کردووە، کە دەستپێشخەری سەرۆک وەزیرانی سوید بوو.[١٤]بۆ ماوەی چەند ساڵێک فاڵک لە لیژنەی ناوخۆی سانتا باربارا، کالیفۆرنیا خزمەتی کردووە لە چاودێری مافەکانی مرۆڤ (HRW). لە کانوونی یەکەمی ٢٠١٢، داوای لێکرا دەست لەکار بکێشێتەوە لە لیژنەی ناوخۆیی دوای ئەوەی UN Watch نامەیەکی کراوەی بۆ HRW نووسی و داوای لێکرد کە فاڵک لاببات.[١٥][١٦] فاڵک وتی داوای لێکرا دەست لەکار بکێشێتەوە لە ڕێکخراوی مافەکانی مرۆڤ چونکە کارەکەی بۆ نەتەوە یەکگرتووەکان پێچەوانەی سیاسەتی ڕێکخراوی مافەکان بوو.[١٧][١٨][١٩] دواتر لەو مانگەدا، لە وەڵامی ڕاگەیاندنێکی UN Watch کە ڕەخنە لە فاڵک دەگرێت، چل نوێنەری ڕێکخراوە نێودەوڵەتییە گەورەکانی مافەکانی مرۆڤ لە سەرتاسەری جیھاندا نامەیەکیان بۆ HRW واژوو کرد کە " ڕوونکردنەوەی ئەوەی کە ئەو وەک دوژمنێکی مافەکانی مرۆڤ دەرنەھێنراوە" وەک UN Watch بانگەشەی کرد".[٢٠] فیلیس بێنس، کە ئیمزاکاری نامەکە بوو، نووسیویەتی کە ڕێکخراوی مافەکانی مرۆڤ لە وەڵامێکدا لە ١ی کانوونی دووەمی ٢٠١٣ ڕایگەیاند کە نامەی چاودێری نەتەوە یەکگرتووەکان پڕە لە "نە ڕاست و درۆ" و داوایان لە فاڵک کرد دەست لەکار بکێشێتەوە لە ڕێکخراوی مافەکان بۆ ئەوەی پابەند بێت بە سیاسەتی ڕێکخراوی مافە مرۆیییەکان.[٢٠][٢١]

دەستنیشانکردن لە نەتەوە یەکگرتووەکان

دەستکاری

کۆمسیۆنی لێکۆڵینەوەی مافەکانی مرۆڤی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ ناوچە فەڵەستینییەکان

دەستکاری

لە ساڵی ٢٠٠١، فاڵک لە کۆمسیۆنی لێکۆڵینەوەی باڵای نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ مافەکانی مرۆڤ (OHCHR) بۆ ناوچە فەڵەستینییەکان خزمەتی کردووە لەگەڵ جۆن دوگاردیئەفریقی باشوور کە لە زانکۆی لایدن لە ھۆڵەندا دەژی، و کامال حوسێن، وەزیری دەرەوەی پێشووی بەنگلادیش.[٢٢] فاڵک دوو بابەتە سەرەکییەکەی ڕاگەیاند: "یەکێکیان ھەڵسەنگاندنە بۆ ئەوەی کە ئایا ھەلومەرجی داگیرکردنەکە بەو شێوەیە بێت کە فەڵەستینییەکان جۆرێک لە مافی بەرخۆدان بدەن. ئە گە ر ئەو مافە یان ھەبێت، ئەوا سنووری ئە و مافانە چییە؟ بابەتێکی تر کە لەم لێکۆڵینەوەیەدا ھەیە بریتییە لە ھەڵسەنگاندنی ئەوەی چۆن ئیسرائیل وەک ھێزێکی داگیرکەر بەرپرسیارێتی خۆی جێبەجێ دەکات بۆ پاراستنی ئەو کۆمەڵگایە کە لەژێر کۆنترۆڵی دایە.[٢٣] دوای لێکۆڵینەوەکەی لیژنەکە ڕاپۆرتێکی بڵاوکردەوە، «پرسیارێتی پێشێلکردنی مافەکانی مرۆڤ لە ناوچە عەرەبییەکانی داگیرکراودا، لەنێویاندا فەڵەستین».[٢٤]

ڕاپۆرتێکی تایبەت لەسەر بارودۆخی مافەکانی مرۆڤ لە ناوچە داگیرکراوەکانی فەڵەستین کە لە ساڵی ١٩٦٧ ەوە داگیرکراون

دەستکاری

لە ٢٦ی ئازاری ٢٠٠٨، ئەنجومەنی مافەکانی مرۆڤی نەتەوە یەکگرتووەکان (UNHRC) فاڵک بۆ ماوەی شەش ساڵ وەک ڕاپۆرتەری تایبەتی نەتەوە یەکگرتووەکان لەسەر بارودۆخی مافەکانی مرۆڤ لە ناوچە فەڵەستینییەکان کە لە ساڵی ١٩٦٧ەوە داگیرکراون دەستنیشان کرد.[٤] فاڵک جێگرەوەی پرۆفیسۆری یاسای نێودەوڵەتی ئەفریقای باشوور جۆن دوگارد بوو، کە لە حوزەیرانی ٢٠٠٨ پۆستەکەی بەجێھێشت دوای حەوت ساڵ.[٢٥] دەستنیشانکردنی فاڵک لە ئایاری ٢٠١٤ کۆتایی ھات.

وەڵامدانەوە بۆ دیاریکردن

دەستکاری

دەستنیشانکردنی فاڵک بە بڕیارێکی ڕێککەوتوو لەلایەن ٤٧ ئەندامی ئەنجومەنی مافەکانی مرۆڤی نەتەوە یەکگرتووەکان ئەنجامدرا. ھەرچەندە گرووپە زایۆنیستەکان (جوولەکەکان) ھەوڵیان دا فشار بخەنە سەر یەکێتی ئەورووپا و کەنەدا بۆ دەستنیشان نەکردنی فاڵک بۆ ئەو پۆستە و دژایەتی فاڵکیان کرد بۆ وەرگرتنی ئەو پێگەیە، بەڵام یەکێتی ئەورووپا و کەنەدا دەستنیشانکردنی پەشیمان نەبوونەوە.[٢٦] بە گوێرەی ڕاگەیاندنێکی نەتەوە یەکگرتووەکان، باڵیۆزی ئیسڕائیل لە نەتەوە یەکگرتووەکان ئیزاک لێڤانۆن بە توندی ڕەخنەی لە دەستنیشانکردنەکە گرت و ڕای گەیاند کە فاڵک لە وتارێکدا نووسیویەتی کە «زیادەڕۆیی بێ بەرپرسیار نییە کە مامەڵەی لەگەڵ فەڵەستینییەکاندا بکات لەگەڵ تۆمارە تاوانکارییەکانی نازی لە توندوتیژیی گشتی» و دەڵێت کە «کەسانێک کە بە ئاشکرا و چەند جارێک لەو بۆچوونانە دەربڕیویەتی، ناتوانرێت بە سەربەخۆ، بێلایەن یان ئامانجی دابنرێت».[٢٧] واتە: ئیسرائیل فاڵک لە لایەنگری بۆ فەڵەستینییەکان ھەژمار دەکات لەبەر ئەو ڕەخنانەی لە ئیسرائیلی گرتووە لە پێشوودا و کارەکانیانی بە کاری نازییەکان چواندووە.

بە گوێرەی ڕۆژنامەی The Forward، فاڵک وتی: «ئایا زیادەڕۆیی بێ بەرپرسیارانە بۆ ئەوەی مامەڵەی لەگەڵ فەڵەستینییەکاندا لەگەڵ ئەم تۆمارە تاوانکاریی نازییەی توندوتیژیی گشتی تێکەڵ بکات؟ پێم وانییە».[٢٦] لێڤانۆن زیاتر ڕای گەیاند: «ئەو بەشداری لە ئەرکێکی دۆزینەوەی ڕاستی نەتەوە یەکگرتووەکان کردووە کە دەری خستووە کە تەقینەوەی خۆکوژی شێوازێکی ڕاستەقینەی 'جەنگکردن'ە». ئەو بە شێوەیەکی ترسناک ئیسڕائیلی تۆمەتبار کردووە بە «ھەوڵی کوشتنی جینۆساید» و تۆمەتباریان دەکات بە ھەوڵدان بۆ بەدەستھێنانی ئاسایش لەڕێی «تیرۆریزمی دەوڵەت». کەسێک کە بە ئاشکرا و چەند جارێک ئەم بۆچوونانەی دەربڕیوە ناتوانرێت بە سەربەخۆ، و بێلایەن دابنرێت.[٢٨] حکوومەتی ئیسڕائیل ڕای گەیاند کە ڤیزای فاڵک ڕەت دەکاتەوە بۆ ئیسڕائیل و، کەناری ڕۆژاوا و کەرتی غەززە، لانیکەم تاوەکو کۆبوونەوەی ئەنجومەنی مافەکانی مرۆڤ لە ئەیلوولی ٢٠٠٨.[٢٩]

لە ڕاگەیاندنی نەتەوە یەکگرتووەکان ڕای گەیاند کە نوێنەری فەڵەستینی، محەممەد ئەبو-کۆش، وتی «ئەوە گاڵتەجاڕییە کە ئیسرائیل کە بانگەشەی ئەوە دەکات نوێنەرایەتی جوولەکە دەکات لە ھەموو شوێنێک کەچی ھەڵمەتی دژ بە پرۆفیسۆرێکی جوولەکە دەست پێ کردووە کە پاڵێوراوە بۆ پۆستی ڕاپۆرتەری تایبەت لەسەر بارودۆخی مافەکانی مرۆڤ لە ناوچەی فەڵەستین». لە بەیاننامەی فەڵەستینی دا بە «نووسەری ٥٤ کتێبی لەسەر یاسای نێودەوڵەتی» ئاماژەی بۆ کرد و گەیشتە ئەو ئەنجامەی کە دەستنیشانکردنی «سەرکەوتنێک بوو بۆ ھۆشیاری باش و مافەکانی مرۆڤ، چونکە فاڵک ڕاپۆرتەرێکی زۆر شارەزایە».[٢٧] باڵیۆزی پێشووی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا لە نەتەوە یەکگرتووەکان، جۆن بۆڵتۆن، ڕەخنەی لە دەستنیشانکردنی فاڵک لە ئەنجومەنی مافەکانی مرۆڤی نەتەوە یەکگرتووەکان گرت و وتی: «ئەمە ڕێک ھۆکاری ئەوە بوو کە ئێمە دژی ئەنجومەنی مافی مرۆڤی نوێ دەنگ بدەین» و «ئەو بە ھۆکارێک ھەڵبژێردرا، و ھۆکارەکە ئەوە بوو کە ھەڵسەنگاندنێکی ئامانجی ھەبێت بۆ دۆزینەوەی چەکی زیاتر بۆ ئەوەی دوای ئیسرائیل بکەوێت».[٣٠]

لێکۆڵینەوە و ڕاپۆرتەکانی نەتەوە یەکگرتووەکان وەک ڕاپۆرتێکی تایبەت

دەستکاری

٢٠٠٨

دەستکاری

لە ٩ی کانوونی یەکەمی ٢٠٠٨، نەتەوە یەکگرتووەکان بەیاننامەیەکی بڵاوکردەوە لەلایەن فاڵکەوە وەک "ڕەوانەکەرێکی تایبەت" کە ئاماژەی بەوە کرد کە سکرتێری گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان بان کی موون، سەرۆکی ئەنجومەنی گشتی میگێل دی ئێسکۆتۆ، و کۆمسیۆنی باڵای نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ مافەکانی مرۆڤ ناڤی پیلی، لەنێوان بەرپرسانی باڵا، نیگەرانی خۆیان دەربڕیوە سەبارەت بە " بارودۆخی نائومێدی" مەدەنییەکان لە غەززە. فاڵک ڕای گەیاند: "ھێشتا ئیسڕائیل گەمارۆی غەززە لە توڕەیی خۆی بەردەوامە، تەنھا ڕێگە بە خۆراک و سووتەمەنی کەم دەدات بۆ چوونە ژوورەوە بۆ ڕێگریکردن لە برسێتی و نەخۆشی. ئەو ھەنگاوانەی دیاری کرد کە پێویستە بۆ خۆپاراستن لە "قەیرانێکی مرۆیی" بگیرێت.[٣١] ئەوان جێبەجێکردنی "بەرپرسیارێتی پاراستنی" دانیشتوانی مەدەنی لە سزادانی گشتی و بڕیار لەسەر "ئەگەر سەرکردە مەدەنییەکانی ئیسڕائیل و فەرماندەکانی سەربازی بەرپرسیار لە گەمارۆی غەزە دەبێت تۆمەتبار بکرێن و دادگایی بکرێن بەھۆی پێشێلکردنی یاسای تاوانکاری نێودەوڵەتی، کە ڕۆژنامەی ئۆرشەلیم پۆست نووسیویەتی لە بەردەم دادگای نێودەوڵەتی لە لاھای.[٣٢][٣٣]لە ١٤ی کانوونی یەکەمدا، فاڵک گەیشتە فڕۆکەخانەی بەن گۆریۆن لەگەڵ ئەندامانی ستافی نووسینگەی کۆمسیۆنی باڵای مافەکانی مرۆڤی نەتەوە یەکگرتووەکان لە سەردانێکی فەرمی، کە پلانی گەشتکردن بۆ کەناری ڕۆژاوا و غەززە ھەبوو بۆ ئامادەکردنی ڕاپۆرتێک لەسەر پابەندبوونی ئیسڕائیل بە ستانداردەکانی مافەکانی مرۆڤ و یاسای مرۆیی نێودەوڵەتی.[٣٤][٣٥][٣٦] لە چاوپێکەوتنێکدا، فاڵک ڕای گەیاند کە حکوومەتی ئیسڕائیل بۆچوونە ڕاستەقینەکانی ھەڵخەڵەتاندووە و دەرکردنەکە وەک «یەکێک لە شێوازە گەندەڵەکان بۆ ھەوڵدان بۆ گۆڕینی سەرنج لە ناڕەزایییەکانیان بۆ کەسەکە» دەبینێت.[٣٧] پیلی دەستگیرکردنی فاڵک لەلایەن ئیسڕائیلەوە (کە بۆ ماوەی نزیکەی ٢٠ کاتژمێر لە فڕۆکەخانە دەستگیر کرا) بە «نەناسراو و زۆر بەداخەوە» ناوبرد.[٣٨][٣٩]

لە ٢٧ی کانوونی یەکەمی ٢٠٠٨دا، فاڵک بەیاننامەیەکی بڵاوکردەوە کە ھێرشەکانی ئیسڕائیل لە کانوونی یەکەمৰ ٢٠٠٨ بە «تاوانەکانی جەنگ» تاوانبار دەکات، چونکە بانگەشەی ئەوەی کرد کە سزادانی گشتی و ئامانجکردنی مەدەنییەکان و وەڵامدانەوەی سەربازیی نائاسایی بۆ ھێرشەکانی موشەکی حەماس بۆ سەر ئیسڕائیڵ، کە ھەروەھا ئامانج لە مەدەنییەکانیش بوو. وتی ئیسڕائیل دەستپێشخەرییە دیپلۆماسییەکانی حەماس پشتگوێ خستووە بۆ دووبارە دامەزراندنی ئاگربەستەکە کە لە ٢٦ی کانوونی یەکەمدا کۆتایی ھات و ئەو وڵاتانەی تاوانبار کرد کە پشتیوانی سەربازی ئیسڕائیلیان پێشکەش کرد و بەشدارییان کرد لە کاتی گەمارۆی غەزە.[٤٠] لە وتارێکدا بۆ ڕۆژنامەی ھیوستۆن کرۆنیکڵ، فاڵک دووپات کردەوە کە «ھاوکاری دادگای تاوانی نێودەوڵەتی» کردووە بۆ لێکۆڵینەوە لە سەرکردەکانی ئیسڕائیل کە بەرپرسیارن لە پێشێلکردنی یاسای تاوانی نێودەوڵەتیدا.[٤١]

٢٠٠٩

دەستکاری

لە ئازاری ٢٠٠٩دا، فاڵک ڕای گەیاند کە ھێرشی ئیسڕائیل لە غەززە «گرنگترین تاوان» بوو. داوای دامەزراندنی گرووپێکی سەربەخۆی کرد بۆ لێکۆڵینەوە لە تاوانەکانی جەنگ کە لە ھەردوو لایەوە ئەنجامدراون.[٤٢] حکوومەتی بەڕیتانیا وەڵامی ڕاپۆرتەکەی فاڵک دایەوە و ڕای گەیاند کە «ڕاپۆرتەکە ڕاپۆرتێکی تایبەت لە ئەنجومەنی مافەکانی مرۆڤی نەتەوە یەکگرتووەکان ھاوسەنگی نییە و بەشدارییەکی کەمە».[٤٣] لە تشرینی یەکەمی ٢٠٠٩دا، فاڵک پاڵپشتی لە ئەرکی دۆزینەوەی ڕاستی نەتەوە یەکگرتووەکان کرد لەسەر ناکۆکیی غەزە، کە بە «ڕاپۆرتەکەی گۆڵدستۆن» ناسراوە، وەک «بەشدارییەکی مێژوویی بۆ خەباتی فەڵەستینی بۆ دادپەروەری، بەڵگەنامەیەکی بێ کەموکوڕیی سەرچاوە گرنگ لە قوربانیکردنیان لەژێر داگیرکاری».[٤٤]

٢٠١٠

دەستکاری

لە ڕاپۆرتێکی تایبەتی نەتەوە یەکگرتووەکان لە ٣٠ی ئابی ٢٠١٠دا، فاڵک وردەکاری لەسەر ئەو تۆمەتەی کرد کە ئیسڕائیل سیاسەتی جیاکاری لە ناوچە فەڵەستینییەکان جێبەجێ دەکات:

لەنێوان تایبەتمەندییە جیاکارییەکانی داگیرکاری ئیسڕائیل ئەمانەی خوارەوەن: ھاووڵاتییەتی پەسەندکراو، یاسا و کردارەکانی سەردان و نیشتەجێبوون و کردارەکان کە ڕێگری دەکەن لە فەڵەستینییەکان کە لە کەناری ڕۆژاوا یان غەززە نیشتەجێن لە بەدەستھێنانی موڵکەکانیان بە پێچەوانەوە مافی گەڕانەوەی جوولەکە دەدات کە مافی ئەوەی ھەیە لە ھەر شوێنێکی جیھان بەبێ ئەوەی پێشتر پەیوەندی ھەبێت لەگەڵ ئیسڕائیلدا بتوانێت سەردان بکات و نیشتەجێ بێت و ببێت بە ھاووڵاتی ئیسڕائیلی.

شەڕەکانی ئەفغانستان و عێراق

دەستکاری

فاڵک جەنگی عێراق و جەنگی ئەفغانستان بە «جەنگی شکستخواردوو» وەسف کرد کە «دوو وڵاتی وێران کرد، کە دیارە لە چاکبوونەوەدا بوو، ھیچ شتێکی بۆ ئاسایشی ئەمریکا زیاد نەکرد و تریلیۆنانی لێ وێرانکرد». ئەو نووسیویەتی، لەکاتێکدا شکستی جەنگەکان زەحمەتە بۆ ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا دەستێوەردان بە ھەمان شێوە لە داھاتوودا، ئەو باوەڕی وابوو کە «تا ئەو کاتەی تێل ئاڤێڤ گوێی لە دامەزراوەی سیاسی ئەمریکی ھەیە، ئەوانەی دەیانەوێت ئاشتی و دادپەروەری لە جیھاندا ھەبێت نابێت بە ئاسانی پشوو بدەن».[٤٥]

ژیاننامە

دەستکاری
  • وتارەکان لەسەر سیخوڕی و یاسای نێودەوڵەتی لەگەڵ کوینسی ڕایت، جوولیۆس ستۆن، ڕۆلاند جەی ستانگەر؛ چاپخانەی زانکۆی ویلایەتی ئۆھایۆ، ١٩٦٢
  • ئاسایش لە چەکداربوون، سەرنووسەر لەگەڵ ڕیچارد جەی بارنێت، چاپخانەی زانکۆی پرینستۆن، ١٩٦٥
  • Toward a Theory of War Prevention، لەگەڵ Saul H. Mendlovitz, Transaction Publishers، ١٩٦٦
  • ستراتیژی ڕێکخستنی جیھانی (Volumes I to IV), دەستکاری کراوە لەگەڵ شاول ئێچ مەندلۆڤیتز، World Law Fund، ١٩٦٦–١٦٧
  • ڕێکخستنی یاسایی لە جیھانێکی توندوتیژدا، چاپخانەی زانکۆی پرینستۆن، ١٩٦٨
  • یاسای نێودەوڵەتی و ڕێکخراو، سەرنووسەر لەگەڵ (Wolfram F. Hanrieder) , (Lippincott)، ١٩٦٨.
  • شەش ڕەھەندی یاسایی جەنگی ڤێتنام، چاپخانەی زانکۆی پرینستۆن، ١٩٦٨
  • لە ناوی ئەمریکادا - ھەڵسوکەوتی جەنگی ڤێتنام لەلایەن ھێزە چەکدارەکانی ویلایەتە یەکگرتووەکان، سەرنووسەر لەگەڵ سەیمۆر مێڵمان، ئێ. پ. دوتۆن، ١٩٦٨
  • جەنگی ڤێتنام و یاسای نێودەوڵەتی، دەستکاریکراو لەلایەن ڕیچارد ئە. فاڵک لەگەڵ ڤۆڵفرام ئێف. ھانیرێدەر؛ جەی بی لیپینکۆت، ١٩٦٨.
  • A Global Approach to National Policy, Harvard University Press، ١٩٧٥.
  • تاوانەکانی جەنگ: لێکۆڵینەوەیەکی یاسایی، سیاسی و دۆکیومێنتاری و دەروونی لەسەر بەرپرسیارێتی سەرکردەکان، ھاووڵاتیان و سەربازەکان بۆ کردارە تاوانکارییەکان لە جەنگدا لەگەڵ گابریێل کۆلکۆ، ڕۆبەرت جەی لیفتۆن؛ Random House، ١٩٧١
  • نەتەوە یەکگرتووەکان و ڕێکخراوێکی جیھانی دادپەروەرانە لەگەڵ ساموێل ئێس کیم، شاول ئێچ مەندلۆڤیتز؛ ڕۆژنامەی وێستڤۆ، ١٩٩١
  • ئەم ھەسارەیە لەژێر ھەڕەشەدایە، خانووی ڕاندۆم، ١٩٧١
  • سیاسەتی ھەرێمی و ڕێکخستنی جیھانی لەگەڵ شاول ئێچ مەندلۆڤیتز، W.H.Freeman & Co Ltd، ١٩٧٣.
  • توێژینەوەیەک لەسەر جیھانی داھاتوو، چاپی ئازاد، ١٩٧٥
  • جەنگی ڤێتنام و یاسای نێودەوڵەتی، سەرنووسەر، چاپخانەی زانکۆی پرینستۆن، ١٩٧٦
  • مافەکانی مرۆڤ و سەروەری دەوڵەت، ھۆڵمز و مەیەر بڵاوکەرەوەکان، ١٩٨١
  • یاسای نێودەوڵەتی: ڕوانگەیەکی ھاوچەرخ (Studies on a Just World Order, No 2) لەگەڵ فرێدریک کراتۆچڤیل، شاول ئێچ مەندلۆڤیتز؛ ڕۆژنامەی وێستڤۆ، ١٩٨٥
  • شۆڕشگێڕان و کاربەدەستان، دایتن Adult، ١٩٨٨
  • بەڵێنی ڕێکخستنی جیھانی: وتارەکان لە پەیوەندییە نێونەتەوەیییە نۆرماتییەکان، چاپخانەی زانکۆی تامپڵ، ١٩٨٨
  • گەڕانەکان لە لێواری کات: ھەلومەرجەکان بۆ ڕێکخستنی جیھانی، چاپخانەی زانکۆی تامپڵ، ١٩٩٣.
  • لەسەر حوکمڕانی مرۆیی: بەرەو سیاسەتێکی جیھانی نوێ ڕاپۆرتێکی پرۆژەی مۆدێلی ڕێکخستنی جیھانی لە دەستپێشخەری شارستانییەتی جیھانی، چاپخانەی زانکۆی ویلایەتی پێنسلڤانیا، ١٩٩٥
  • چەکی ناجێگیر: کەیسێکی سیاسی و دەروونی دژ بە ئەتۆمی لەگەڵ ڕۆبەرت جەی لیفتۆن، خانووی ڕۆژنامەی ئەنسی، ١٩٩٨
  • جیھانگیری دڕندەیی: ڕەخنەیەک، سیاسەت، ١٩٩٩
  • ئاسۆیە مافەکانی مرۆڤ: بەدوای دادپەروەری لە جیھانێکی جیھانی، ڕۆتلیج، ٢٠٠١
  • نوێکردنەوەی ڕێکخراوی نێودەوڵەتی: یاسا، کەلتور، سیاسەت، ڕۆتلیج، ٢٠٠٢
  • Unlocking the Middle East: The Writings of Richard Falk, Jean Allain, Editor; Olive Branch Press, 2002.
  • لە شوێنکەوتنی مافی خۆبەڕێوەبەری کۆکراوەی کاغەزەکانی یەکەم نێونەتەوەیی، سەرنووسەر لەگەڵ د. کلای، چاپخانەی کلاریتی، ٢٠٠١
  • ئایین و حوکمڕانیی مرۆیی جیھانی، پەلگرێڤ ماکمیلان، ٢٠٠١
  • جەنگی تیرۆری مەزن، گرووپی بڵاوکردنەوەی ئینتەرلینک، ٢٠٠٢
  • ڕێکخراوی جیھانی دابەزین: جیۆپۆلیتیزمی ئیمپراتۆریی ئەمریکایە، ڕۆتلیج، ٢٠٠٤
  • The New Pearl Harbor: Disturbing Questions About the Bush Administration and 9-11 by David Ray Griffin, (Foreword), Interlink Books, 2004
  • تۆمارکردنی کاغەزەکە: چۆن نیویۆرک تایمز ھەڵەی ڕاپۆرت لەسەر سیاسەتی دەرەوەی ئەمریکا دەکات لەگەڵ ھۆوارد فرێل، ڤێرسۆ، ٢٠٠٤
  • تاوانەکانی جەنگ: عێراق لەگەڵ ئیرین گاندزیر، ڕۆبەرت جەی لیفتۆن؛ کتێبی نەتەوەیی، ٢٠٠٦
  • بناغەکانی چاککردنەوەی ژینگە: زانست و کردارەکانی چاککردنەوەی گەردوونی (The Science and Practice of Ecological Restoration Series) لەگەڵ ڕیچارد جەی ھۆبس، دۆناڵد ئە. فاڵک، مارگرێت پڵمەر، و جۆی زیدلەر؛ Island Press، ٢٠٠٦
  • تێچووی جەنگ: یاسای نێودەوڵەتی، نەتەوە یەکگرتووەکان، و سیستەمی جیھانی دوای عێراق، ڕۆتلیج، ٢٠٠٧
  • ئیسڕائیل-فەڵەستین لەسەر تۆمار: چۆن نیویۆرک تایمز ھەڵەی ڕاپۆرت دەکات لە ناکۆکی لە ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاست لەگەڵ ھۆوارد فرێل، ڤێرسۆ، ٢٠٠٧
  • «Strengthening International Law». Public Sphere Project. 2008. لە ٢٧ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٥ ھێنراوە.
  • بەدەستھێنانی مافەکانی مرۆڤ، ڕۆتلیج، ٢٠٠٨
  • یاسای نێودەوڵەتی و جیھانی سێیەم: دووبارە گۆڕینی دادپەروەری (Routledge-Cavendish Research in International Law), سەرنووسەر، Routledge، ٢٩ی تەممووزی ٢٠٠٨
  • The Path to Zero: Dialogues on Nuclear Dangers، لەگەڵ دەیڤد ئ. کریگەر، Paradigm Publishers 2012
  • فەڵەستین: یاسایی ھیوا، کتێبەکانی جیھانی دادپەروەرانە، ٢٠١٤
  • (ڕەوانەکراوە لە حوکمڕانیی جیھانیی مرۆیییەوە)
  • ئاژاو و دژە شۆڕش: دوای بەھاری عەرەبی، کتێبەکانی زید، ٢٠١٥
  • دەستێوەردانی مرۆیی و جەنگی یاسایی: گەڕان بەدوای ئاشتی و دادپەروەری لە سەدەی ٢١، ڕۆتلیج، ٢٠١٥
  • Power Shift: on the New Global Order, Zed Books, 2016
  • ئاسۆی فەڵەستین: بەرەو ئاشتییەکی دادپەروەرانە، چاپخانەی پلۆتۆ، ٢٠١٧

سەرچاوەکان

دەستکاری
  1. ^ Marcus، Jacob Rader، ed. (1994). Concise Dictionary of American Jewish Biography (PDF). Brooklyn, NYC, NY: Carlson Publishing, Inc. p. 146. لە ڕەسەنەکە (PDF) لە ٢٦ی ئایاری ٢٠١٣ ئەرشیڤ کراوە. لە April 24, 2013 ھێنراوە. {{cite book}}: زیاتر لە یەک دانە لە |ناونیشانی ئەرشیڤ= و |archive-url= دیاری کراوە (یارمەتی); نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= (یارمەتی)
  2. ^ ئ ا ب پ ت ج چ Griffiths، Martin (1999). Fifty Key Thinkers in International Relations. London: Routledge. p. 74. ISBN 978-1-134-71683-8.
  3. ^ Monitor، Euro-Mediterranean Human Rights. «Euro-Mediterranean Human Rights Monitor - Board of Trustees». Euro-Mediterranean Human Rights Monitor. لە ٣١ی ئایاری ٢٠٢١ ھێنراوە.
  4. ^ ئ ا «Human Rights Council elects Advisory Committee Members and approves a number of Special Procedures mandate holders». United Nations. ٢٦ی ئازاری ٢٠٠٨. لە ڕەسەنەکە لە ١ی کانوونی دووەمی ٢٠٠٩ ئەرشیڤ کراوە. لە ١ی کانوونی دووەمی ٢٠٠٩ ھێنراوە.
  5. ^ «Profile Richard Falk». Al Jazeera. لە ١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٠ ھێنراوە.
  6. ^ ئ ا «Richard Falk affidavit, "On Universal Jurisdiction and the Role of National Courts with Respect to the Criminal Complaint Lodged in Germany Against Donald Rumsfeld and Other United States Government High Officials," 2006» (PDF).
  7. ^ Richard Falk Profile, Orfalea Center for Global & International Studies at University of California, Santa Barbara. September 25, 2013. Retrieved May 17, 2021
  8. ^ Thomas C. Heller, Abraham D.Sofaer,'Sovereignty: The Practitioners' Perspective,' in Stephen D. Krasner (ed.) Problematic Sovereignty: Contested Rules and Political Possibilities, Columbia University Press 2001 pp.24-52, p.42.
  9. ^ Richard A. Falk, 'Ideological Patterns in the United States Human Rights Debate, 1945-1978,' in Natalie Kaufman Hevener (ed.) The Dynamics of Human Rights in United States Foreign Policy, Transaction Publishers (1981) 1983 pp.29-52.
  10. ^ Richard Falk page at The Nation
  11. ^ «Imagining Israel-Palestine Peace: Why International Law Matters». Thejerusalemfund.org. ٨ی تشرینی یەکەمی ٢٠٠٩. لە ٢٣ی تەممووزی ٢٠١٠ ھێنراوە.
  12. ^ Richard A. Falk Papers biography, Syracuse University website accessed June 12, 2013.
  13. ^ Falk، Richard (١٦ی تەممووزی ٢٠٠٧). «Slouching Toward a Palestinian Holocaust». Transnational Institute (بە ئینگلیزی). لە ١٨ی ئایاری ٢٠٢١ ھێنراوە.
  14. ^ Report on Kosovo, Independent International Commission on Kosovo, 2000, accessed December 23, 2012.
  15. ^ Oster، Marcy (19 December 2012). «Richard Falk removed from Human Rights Watch committee». Jewish Telegraphic Agency. لە 17 May 2021 ھێنراوە. {{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= و |date= (یارمەتی)
  16. ^ Anna Sheinman, UN expert on Palestinian territories removed from Human Rights Watch committee ١٨ی ئەیلوولی ٢٠١٦ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە., The Jewish Chronicle, December 19, 2012.
  17. ^ Richard Falk removed from Human Rights Watch committee ٣٠ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٢ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە., Jewish Telegraphic Agency, December 18, 2012.
  18. ^ Human Rights Watch boots UN Palestinian rights official from one of its panels, The Times of Israel, December 19, 2012.
  19. ^ «Official Wording of UN Watch Letter to Human Rights Watch. UNwatch.org».
  20. ^ ئ ا Phyllis Bennis, Human Rights Watch: Time to stand with human rights defenders, Al Jazeera, January 9, 2012.
  21. ^ Human Rights Watch Expels Top U.N. Official Richard Falk, UN Watch website blog, December 18, 2012.
  22. ^ Harpreet Kaur Paul interviewing Richard Falk, Global Policy Forum, June 2, 2011
  23. ^ Karin Dienst (١٩ی شوباتی ٢٠٠١). «Falk evaluates Mideast violence with U.N. team». Vol. 90, No. 17. Princeton University. لە ڕەسەنەکە لە ١ی تەممووزی ٢٠٠١ ئەرشیڤ کراوە.
  24. ^ «QUESTION OF THE VIOLATION OF HUMAN RIGHTS IN THE OCCUPIED ARAB TERRITORIES, INCLUDING PALESTINE». E/CN.4/2001/121: Report of the human rights inquiry commission established pursuant to Commission resolution S-5/1 of 19 October 2000. United Nations. ١٦ی ئازاری ٢٠٠١. لە ڕەسەنەکە لە ٢ی کانوونی یەکەمی ٢٠٠٥ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٠ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
  25. ^ UN envoy hits Israel 'apartheid', BBC, February 23, 2007
  26. ^ ئ ا Perelman، Marc (April 4, 2008). «U.N. Taps American Jewish Critic of Israel as Rights Expert». The Forward. لە August 23, 2019 ھێنراوە. Falk's appointment was reached by a consensus of the Human Rights Council's 47 members, despite efforts by Jewish groups to have Canada and the European Union publicly oppose his nomination. {{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= و |date= (یارمەتی)
  27. ^ ئ ا Human Rights Council Elects Advisory Committee Members, United Nations press release, March 26, 2008.
  28. ^ "UNHRC appointment infuriates Israel", The Jerusalem Post, March 26, 2008.
  29. ^ "Israel to bar UN official for comparing Israelis to Nazis", Haaretz, April 8, 2008.
  30. ^ Eli Lake, "U.N. Official Calls for Study Of Neocons' Role in 9/11" ٢٩ی ئایاری ٢٠٠٩ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە., The New York Sun, April 10, 2008
  31. ^ "Urgent action needed to alleviate desperate plight of Gaza's civilians – UN rights expert", United Nations News Center, December 9, 2009.
  32. ^ "Human Rights & Wrongs"[بەستەری مردووی ھەمیشەیی], The Jerusalem Post, December 10, 2008.
  33. ^ "Gaza: Silence is not an option", statement by the Special Rapporteur on the situation of human rights on Palestinian territories occupied since 1967, issued December 9, 2008.
  34. ^ «Palestine Media Center- (PMC)». www.jerusalem-hotels-il.com.
  35. ^ «Israel denies entry to UN rights investigator». YNET. Reuters. December 15, 2008. {{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= (یارمەتی)
  36. ^ "UN Assembly President calls stories he tried to stop Israel speaking 'malicious lie'", United Nations News Center, December 15, 2008.
  37. ^ "Days After Calling Israeli Blockade of Gaza 'A Crime Against Humanity', UN Human Rights Investigator Richard Falk Detained, Expelled from Israel", Democracy Now, December 17, 2008.
  38. ^ «UN: Daily Press Briefing». ISRIA. December 16, 2008. لە ڕەسەنەکە لە August 25, 2013 ئەرشیڤ کراوە. {{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= و |archive-date= (یارمەتی)
  39. ^ Shamir، Shlomo (December 16, 2008). «UN Human Rights Chief Slams Israel for Expelling Envoy Richard Falk». Haaretz. Associated Press. لە December 10, 2020 ھێنراوە. {{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= و |date= (یارمەتی)
  40. ^ Richard Falk, Statement by Prof. Richard Falk, United Nations Special Rapporteur for Human Rights in the Occupied Territories, Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights, December 27, 2008.
  41. ^ Richard Falk, "Bring light — and censure — to brutal Israeli attacks; World needs to see the victims and carnage in Gaza", Houston Chronicle, December 29, 2008.
  42. ^ UN envoy: Gaza op seems to be war crime of greatest magnitude Haaretz, March 19, 2009
  43. ^ AFP: Britain raps 'unbalanced' UN rights Gaza report AFP, March 30, 2009
  44. ^ Richard Falk (٢٢ی ئەیلوولی ٢٠٠٩). «ei: The Goldstone report and the battle for legitimacy». Electronicintifada.net. لە ١٧ی تشرینی یەکەمی ٢٠٠٩ ھێنراوە.
  45. ^ Falk، Richard (١٩ی نیسانی ٢٠١٣). «Collective self-reflection in the wake of a national tragedy». www.aljazeera.com (بە ئینگلیزی). لە ٢٦ی ئازاری ٢٠٢٢ ھێنراوە.
وەرگیراو لە «https://ckb.wikipedia.org/w/index.php?title=ڕیچارد_ئاندەرسۆن_فاڵک&oldid=1365489»