مێزۆپۆتامیای سەروو
مێزۆپۆتامیای سەروو ئەو ناوەیە کە بۆ بەرزایییەکان و دەشتی گەورەی ئاوەڕۆی باکووری ڕۆژاوای عێراق و باکووری ڕۆژھەڵاتی سوریا و باشووری ڕۆژھەڵاتی تورکیا، لە باکووری ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاست بەکاردێت. لە سەرەتای فەتحەکانی موسڵمانان لە ناوەڕاستی سەدەی حەوتەمەوە، ناوچەکە بە ناوی عەرەبی نەریتی ئەلجەزیرە (بە عەرەبی: الجزیرة "دوورگە") ڕووبارەکانی فورات و دیجلە مێزۆپۆتامیا دەگۆڕن بۆ نزیکەی دوورگەیەک، بەو پێیەی لە شەتەلعەرەب لە پارێزگای بەسرەی عێراق بەیەکەوە دەبەسترێنەوە و سەرچاوەکانیان لە ڕۆژھەڵاتی تورکیا لە نزیکەوەن.
ناوچەکە لە چیاکانی ئەنادۆڵەوە بەرەو باشوور درێژ دەبێتەوە، لە گردەکانی کەناری چەپی ڕووباری فورات بەرەو ڕۆژھەڵات، لە چیاکانی کەناری ڕاستی ڕووباری دیجلە بەرەو ڕۆژاوا درێژ دەبێتەوە و دەشتی شەنگالیش دەگرێتەوە. درێژ دەبێتەوە بۆ خوارەوەی دیجلە تا سامەڕا و بە خوارەوەی فورات تا ھیت، عێراق. خابوور زیاتر لە ٤٠٠ کم (٢٥٠ میل) بەسەر دەشتەکەدا دەڕوات، لە تورکیاوە لە باکوورەوە، خۆراک دەداتە فورات.
شارۆچکە سەرەکییەکان بریتین لە موسڵ، دێرەزوور، ڕەققە، حەسیچە، ئامەد و قامیشلۆ. بەشی ڕۆژاوا، بەشی سووریا، لە بنەڕەتدا لکاوە بە پارێزگای حەسیچە سووریا و بە «سەبەتەی نانی سوریا» وەسف دەکرێت.[١] بەشی ڕۆژھەڵات، بەشی عێراقی، پارێزگاری نەینەوای عێراق دەگرێتەوە و کەمێک زیاتریش درێژ دەبێتەوە. لە باکوور پارێزگاکانی تورکی ڕحا ئورفا و مێردین و بەشێک لە پارێزگای ئامەد دەگرێتەوە.
جوگرافیا
دەستکاری
ناوی ئەلجەزیرە لە سەدەی حەوتەمی زایینییەوە لەلایەن سەرچاوە ئیسلامییەکانەوە بەکارھاتووە بۆ ئاماژەکردن بە بەشی باکووری مێزۆپۆتامیا، لەکاتێکدا مێزۆپۆتامیای خوارەوە کە بە سەواد ناسراوە، بەشی باشووری مێزۆپۆتامیایە. ناوەکە بە واتای «دوورگە» دێت، و لە سەردەمێکدا ئاماژەیە بۆ زەوی نێوان دوو ڕووبارەکە.[٢] لە ڕووی مێژوویییەوە، دەتوانرێت ناوەکە تەنھا لە دەشتی شنگالدا سنووردار بکرێت کە لە چیای شنگالەوە دێتە خوارەوە، یان فراوانتر بکرێت بۆ ئەوەی تەواوی فەلاتەکەی ڕۆژھەڵاتی زنجیرە کەناراوەکان لە باوەش بگرێت. لە سەردەمی پێش عەباسیدا پێدەچێت سنوورەکانی ڕۆژاوا و ڕۆژھەڵات ھەڵاوسانیان ھەبووبێت، ھەندێک جار لەوانەش ئەو شوێنەی کە ئێستا باکووری سووریایە لە ڕۆژاوا و ئەدیابینە لە ڕۆژھەڵات.
ئەلجەزیرە وەک دەشتێکی ئاوەڕۆ یان شلەمەنی تایبەتمەندە، کە تەواو جیاوازە لە بیابانی سووریا و ناوەڕاستی مێزۆپۆتامیا کە لە خوارەوەیە، بەڵام ناوچەکە گردە وەرینەکان و چەمەکانی بڕین لەخۆدەگرێت. ھەرێم چەند بەشێکی ھەیە بۆی. لە باکووری ڕۆژاوا یەکێکە لە گەورەترین تەختە خوێیەکانی جیھان بە ناوی سەبخەت ئەلجەبوڵ. لە باشوورەوە، لە مووسڵەوە درێژ دەبێتەوە بۆ نزیک بەسرە بیابانێکی خۆڵاوییە کە جیاواز نییە لە ڕوبع ئەلخالی. لە کۆتایی سەدەی بیستەم و سەرەتای سەدەی بیست و یەکەمدا ناوچەکە تووشی وشکەساڵی بووە.
ئایین
دەستکاریجەزیرە یەکێکە لە چوار ئەپستۆریای کڵێسای ئۆرسۆدۆکسی سووریانی. ئەوانی تر لە حەلەب، حومس-حەمە و دیمەشقن.[٣]
سەرچاوەکان
دەستکاری- ^ «The next battlefield». The Economist. ISSN 0013-0613. لە 2022-09-02 ھێنراوە.
- ^ «Mesopotamia». syriaca.org. لە ٢ی ئەیلوولی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ Mouawad، Ray J. (2001-01-01). «Syria and Iraq – Repression». Middle East Quarterly (بە ئینگلیزی).
