ساکز

ساکز (بە ئینگلیزی: Sakez; فارسی: ساکز)یان سەکێز یان سکاکێز یان ئێسکیت نیشتەجێیەکی شارستانیی بەھێز و شاری مێژوویی کۆن بوو لە ھەزارەی یەکەمی پێش زایین لە ڕۆژھەڵاتی کوردستان.^[١]^[٢]

سکایییەکان لەسەر پارچەیەک دۆزراوە لە قەڵای زێویە

پایتەختی سیاسی و سەربازی سەکاکان بوو لە ڕۆژاوای ئێران و یەکێک لەو چەند شارە دێرینەی کە شوێنی نیشتەجێبوونی خەڵک و ناوەندی شارستانییەتی بووە و ھێشتاش ماوە. شوێنەوارناسان وەک ڕۆمان گێرشمان پێیان وایە شاری سەقزی ئەمڕۆی کوردستان پاشماوەی شاری ساکزە کە ناوی لە سەکاکان وەرگرتووە و بە گۆڕانکارییەکی کەم لە گوتندا ھێشتا بە ھەمان ناو دەوترێت.^[٣]^[٤]^[٥]^[٦]

مێژوو دەستکاری

سکایییەکان، ھەروەھا پێیان دەوترێت ئێسکیتەکان، ئەندامی خەڵکی کۆچبەر کە لە بنچینەدا ئێرانی بوون و لە سەرەتای سەدەی ٩ی پێش زایینەوە ناسراون کە لە ئاسیای ناوەڕاستەوە بەرەو باشووری ڕووسیا و ئوکراینا کۆچیان کردووە. لە سەدەی ٨ و ٧ی پێش زایین ئەوان بە شێوەیەکی سەرەکی لەو ناوچەیە دەژیان کە بە «ئێسکیت» ناسراوە. نووسراوە ئاشوورییەکان لە ٧٠٠ تا ٧٥٠ پێش زایین ئاماژە بە سەکاکان دەکەن.^[٧]^[٨]

چنراوی شارستانی دەستکاری

پەیکەری سەربازێک کە لە قەڵای زێویە دۆزرایەوە

سەرەڕای شەڕی بێکۆتایی، شارستانییەتە جیاوازەکان کاریگەریان لەسەر یەکتر ھەبوو و پێکھاتە کولتوورییەکانی خۆیان پەرەپێدا، لەوانە تەلارسازی و شارنشینی. دیارە ھونەری بینایی مادی لەلایەن بابلی و ئاشوری و مێھرتاش و کاتبەکانی ئیلامیەوە کاریگەری ھەبووە و ھەر بۆیە سکایییەکان و مادەکان کاریگەریان لەسەر یەکتر داناوە.^[٩]

قەڵاکان دەستکاری

لە کۆتایییەکانی سەدەی ٨ی پ. ز مادەکان لە ڕۆژاوای ئێران کۆبوونەوە و شەڕیان لەگەڵ ئاشورییەکان کرد و بە یارمەتی سکایییەکان داگیریان کردن و لە ماوەی ئەو شەڕانەدا کە نزیکەی ١٠٠ ساڵی خایاند، شکستیان پێ ھێنا و حکوومەتێکیان دامەزراند کە بۆ ماوەی ١٢٠ ساڵ تەمەنی کرد. ئەوە یەکەم حکوومەتی سەرەکی بوو لە ئێراندا کە زەمینەی نیشتەجێبوونی ھەمیشەیی و دروستکردنی بینا و شارەکانی خۆشکرد. نیشتەجێبوونی ھەمیشەیی و کاریگەری شارستانییەکانی تر و ھەروەھا بیروباوەڕی ئایینی و ئەھورایی سەردەمی خۆی بووە ھۆی دروستکردنی پەرستگا و پەرستگای ئاگر و بینای سەربازی و چەندین قەڵا و بنکەی جۆراوجۆر.^[١٠]

بینا ئایینییەکان دەستکاری

بیناکان و پەرستگاکانی ئایینی کە لە شوێنی مادەکان و سەکاکان دۆزراونەتەوە و ھەروەھا ناوی ماددی تایبەت بە ناوی ئایینی ئاریایی تێکەڵ کراوە وەک مەزداکۆ، باگپارنا، ئاوراپارنو، ئەرتەسیرو، باگداتی و بەگماشدە، بەڕوونی ئینتیمای ئایینیی خەڵکی ماد و سکا بۆ بیر و نەریتی ئایینی ھیندو ئێرانی و ئاریایی و زەردەشتی نیشان دەدات.^[١١]

ئاسەوارەکان دەستکاری

ھەزاران پارچە شوێنەواری گۆزەکەری و ئاسن و زێڕ و کانزاکانی تر لەگەڵ پاشماوەی دەیان قەڵا و پەرستگای ئاگر و گۆڕ لە نێو ئەو شوێنەوارانەن کە لە دەیان ساڵی ڕابردوودا دۆزراونەتەوە و چاک کراونەتەوە و بەشێکی زۆریان دزراون و ھەندێکیان لە مۆزەخانە ناوخۆیییەکانی ئێران و ھەندێکیشیان لە مۆزەخانەکانی ئەورووپا، ئەمریکا و ئیسرائیل پارێزراون.^[١٢]

پێشانگا دەستکاری

ھەندێک کۆکراوەی شوێنەواری سەکاکان:

ملوانکە زێڕەکان لە قەڵای زێویە
پلاکێکی زێڕین
پلاکێکی زێڕین
وردەکاری سەربازی سکایییەکانی سوپای ئیمپراتۆرییەتیی ھەخامەنشی

سەرچاوەکان دەستکاری

^ "Introduction of Kurdistan, cities, Saqqez". Ministry of Cultural Heritage, Tourism and Handicraftslanguage=fa-IR. 10 June 2018.^{[بەستەری مردوو]}
^ "The city of flowers is an honor for leaving Kurdistan". ISNA agency (بە فارسی). 27 March 2014.
^ "about Saqqez". Saqqez Mnucipality Official Website (بە فارسی). 27 April 2014.
^ "about Saqqez". Haje News Agency (بە فارسی). 23 February 2018.
^ Karimi, Fereshteh (2007). Ziwyie: The Cities of Iran. Tehran: Navid Shiraz. ISBN 9789643583453. ٣١ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٢ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
^ Gershman, Roman (1394). Iran from the beginning to Islam. Tehran: Scientific and Cultural Publishing Company. ISBN 9789644450327.
^ Khob Shamhiri, Mojtaba (2008). Political and social situation of northwestern Iran in the seventh century BC (Manichaeans, Uratus, Assyrians, Medes and Scythians). Tehran: Penvis.
^ Boardman, John; I. E. S. Edwards; E. Sollberger (1992). "The Cambridge Ancient History". Cambridge University Press]].
^ Chernko, E. And. (2013). Scythians (700 to 300 BC). Tehran: Penvis. ISBN 9648101558.
^ Farooghi, Omar (1990). "A look at the history and culture of Saqez Kurdistan". Mohammadi Publication]].
^ Boardman, John; I. E. S. Edwards; E. Sollberger (1992). "The Cambridge Ancient History". Cambridge University Press]].
^ "The city of flowers is an honor for leaving Kurdistan". ISNA agency (بە ئینگلیزی). 27 March 2014.

[1] "Introduction of Kurdistan, cities, Saqqez". Ministry of Cultural Heritage, Tourism and Handicraftslanguage=fa-IR. 10 June 2018.^{[بەستەری مردوو]}

[2] "The city of flowers is an honor for leaving Kurdistan". ISNA agency (بە فارسی). 27 March 2014.

[3] "about Saqqez". Saqqez Mnucipality Official Website (بە فارسی). 27 April 2014.

[4] "about Saqqez". Haje News Agency (بە فارسی). 23 February 2018.

[5] Karimi, Fereshteh (2007). Ziwyie: The Cities of Iran. Tehran: Navid Shiraz. ISBN 9789643583453. ٣١ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٢ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.

[6] Gershman, Roman (1394). Iran from the beginning to Islam. Tehran: Scientific and Cultural Publishing Company. ISBN 9789644450327.

[7] Khob Shamhiri, Mojtaba (2008). Political and social situation of northwestern Iran in the seventh century BC (Manichaeans, Uratus, Assyrians, Medes and Scythians). Tehran: Penvis.

[8] Boardman, John; I. E. S. Edwards; E. Sollberger (1992). "The Cambridge Ancient History". Cambridge University Press]].

[9] Chernko, E. And. (2013). Scythians (700 to 300 BC). Tehran: Penvis. ISBN 9648101558.

[10] Farooghi, Omar (1990). "A look at the history and culture of Saqez Kurdistan". Mohammadi Publication]].

[11] Boardman, John; I. E. S. Edwards; E. Sollberger (1992). "The Cambridge Ancient History". Cambridge University Press]].

[12] "The city of flowers is an honor for leaving Kurdistan". ISNA agency (بە ئینگلیزی). 27 March 2014.

[١]

[٢]

[٣]

[٤]

[٥]

[٦]

[٧]

[٨]

[٩]

[١٠]

[١١]

[١٢]