ساکز

ساکز (بە ئینگلیزی: Sakez; فارسی: ساکز)یان سەکێز یان سکاکێز یان ئێسکیت نیشتەجێیەکی شارستانیی بەھێز و شاری مێژوویی کۆن بوو لە ھەزارەی یەکەمی پێش زایین لە ڕۆژھەڵاتی کوردستان.^[١]^[٢]

سکایییەکان لەسەر پارچەیەک دۆزراوە لە قەڵای زێویە

پایتەختی سیاسی و سەربازی سەکاکان بوو لە ڕۆژاوای ئێران و یەکێک لەو چەند شارە دێرینەی کە شوێنی نیشتەجێبوونی خەڵک و ناوەندی شارستانییەتی بووە و ھێشتاش ماوە. شوێنەوارناسان وەک ڕۆمان گێرشمان پێیان وایە شاری سەقزی ئەمڕۆی کوردستان پاشماوەی شاری ساکزە کە ناوی لە سەکاکان وەرگرتووە و بە گۆڕانکارییەکی کەم لە گوتندا ھێشتا بە ھەمان ناو دەوترێت.^[٣]^[٤]^[٥]^[٦]

مێژوو

سکایییەکان، ھەروەھا پێیان دەوترێت ئێسکیتەکان، ئەندامی خەڵکی کۆچبەر کە لە بنچینەدا ئێرانی بوون و لە سەرەتای سەدەی ٩ی پێش زایینەوە ناسراون کە لە ئاسیای ناوەڕاستەوە بەرەو باشووری ڕووسیا و ئوکراینا کۆچیان کردووە. لە سەدەی ٨ و ٧ی پێش زایین ئەوان بە شێوەیەکی سەرەکی لەو ناوچەیە دەژیان کە بە «ئێسکیت» ناسراوە. نووسراوە ئاشوورییەکان لە ٧٠٠ تا ٧٥٠ پێش زایین ئاماژە بە سەکاکان دەکەن.^[٧]^[٨]

چنراوی شارستانی

پەیکەری سەربازێک کە لە قەڵای زێویە دۆزرایەوە

سەرەڕای شەڕی بێکۆتایی، شارستانییەتە جیاوازەکان کاریگەریان لەسەر یەکتر ھەبوو و پێکھاتە کولتوورییەکانی خۆیان پەرەپێدا، لەوانە تەلارسازی و شارنشینی. دیارە ھونەری بینایی مادی لەلایەن بابلی و ئاشوری و مێھرتاش و کاتبەکانی ئیلامیەوە کاریگەری ھەبووە و ھەر بۆیە سکایییەکان و مادەکان کاریگەریان لەسەر یەکتر داناوە.^[٩]

قەڵاکان

لە کۆتایییەکانی سەدەی ٨ی پ. ز مادەکان لە ڕۆژاوای ئێران کۆبوونەوە و شەڕیان لەگەڵ ئاشورییەکان کرد و بە یارمەتی سکایییەکان داگیریان کردن و لە ماوەی ئەو شەڕانەدا کە نزیکەی ١٠٠ ساڵی خایاند، شکستیان پێ ھێنا و حکوومەتێکیان دامەزراند کە بۆ ماوەی ١٢٠ ساڵ تەمەنی کرد. ئەوە یەکەم حکوومەتی سەرەکی بوو لە ئێراندا کە زەمینەی نیشتەجێبوونی ھەمیشەیی و دروستکردنی بینا و شارەکانی خۆشکرد. نیشتەجێبوونی ھەمیشەیی و کاریگەری شارستانییەکانی تر و ھەروەھا بیروباوەڕی ئایینی و ئەھورایی سەردەمی خۆی بووە ھۆی دروستکردنی پەرستگا و پەرستگای ئاگر و بینای سەربازی و چەندین قەڵا و بنکەی جۆراوجۆر.^[١٠]

بینا ئایینییەکان

بیناکان و پەرستگاکانی ئایینی کە لە شوێنی مادەکان و سەکاکان دۆزراونەتەوە و ھەروەھا ناوی ماددی تایبەت بە ناوی ئایینی ئاریایی تێکەڵ کراوە وەک مەزداکۆ، باگپارنا، ئاوراپارنو، ئەرتەسیرو، باگداتی و بەگماشدە، بەڕوونی ئینتیمای ئایینیی خەڵکی ماد و سکا بۆ بیر و نەریتی ئایینی ھیندو ئێرانی و ئاریایی و زەردەشتی نیشان دەدات.^[١١]

ئاسەوارەکان

ھەزاران پارچە شوێنەواری گۆزەکەری و ئاسن و زێڕ و کانزاکانی تر لەگەڵ پاشماوەی دەیان قەڵا و پەرستگای ئاگر و گۆڕ لە نێو ئەو شوێنەوارانەن کە لە دەیان ساڵی ڕابردوودا دۆزراونەتەوە و چاک کراونەتەوە و بەشێکی زۆریان دزراون و ھەندێکیان لە مۆزەخانە ناوخۆیییەکانی ئێران و ھەندێکیشیان لە مۆزەخانەکانی ئەورووپا، ئەمریکا و ئیسرائیل پارێزراون.^[١٢]

پێشانگا

ھەندێک کۆکراوەی شوێنەواری سەکاکان:

ملوانکە زێڕەکان لە قەڵای زێویە
پلاکێکی زێڕین
پلاکێکی زێڕین
وردەکاری سەربازی سکایییەکانی سوپای ئیمپراتۆرییەتیی ھەخامەنشی

سەرچاوەکان

^ «Introduction of Kurdistan, cities, Saqqez». Ministry of Cultural Heritage, Tourism and Handicraftslanguage=fa-IR. ١٠ی حوزەیرانی ٢٠١٨.^{[بەستەری مردوو]}
^ «The city of flowers is an honor for leaving Kurdistan». ISNA agency (بە فارسی). ٢٧ی ئازاری ٢٠١٤.
^ «about Saqqez». Saqqez Mnucipality Official Website (بە فارسی). ٢٧ی نیسانی ٢٠١٤.
^ «about Saqqez». Haje News Agency (بە فارسی). ٢٣ی شوباتی ٢٠١٨.
^ Ziwyie: The Cities of Iran. Tehran: Navid Shiraz. 2007. ISBN 9789643583453. لە ڕەسەنەکە لە ٣١ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢ی شوباتی ٢٠٢٢ ھێنراوە. {{cite book}}: زیاتر لە یەک دانە لە |ناونیشانی ئەرشیڤ= و |archive-url= دیاری کراوە (یارمەتی)
^ Iran from the beginning to Islam. Tehran: Scientific and Cultural Publishing Company. 1394. ISBN 9789644450327.
^ Political and social situation of northwestern Iran in the seventh century BC (Manichaeans, Uratus, Assyrians, Medes and Scythians). Tehran: Penvis. 2008.
^ «The Cambridge Ancient History». Cambridge University Press]]. 1992.
^ Scythians (700 to 300 BC). Tehran: Penvis. 2013. ISBN 9648101558.
^ «A look at the history and culture of Saqez Kurdistan». Mohammadi Publication]]. 1990.
^ «The Cambridge Ancient History». Cambridge University Press]]. 1992.
^ «The city of flowers is an honor for leaving Kurdistan». ISNA agency (بە ئینگلیزیی ئەمەریکایی). ٢٧ی ئازاری ٢٠١٤.

[1] «Introduction of Kurdistan, cities, Saqqez». Ministry of Cultural Heritage, Tourism and Handicraftslanguage=fa-IR. ١٠ی حوزەیرانی ٢٠١٨.^{[بەستەری مردوو]}

[2] «The city of flowers is an honor for leaving Kurdistan». ISNA agency (بە فارسی). ٢٧ی ئازاری ٢٠١٤.

[3] «about Saqqez». Saqqez Mnucipality Official Website (بە فارسی). ٢٧ی نیسانی ٢٠١٤.

[4] «about Saqqez». Haje News Agency (بە فارسی). ٢٣ی شوباتی ٢٠١٨.

[5] Ziwyie: The Cities of Iran. Tehran: Navid Shiraz. 2007. ISBN 9789643583453. لە ڕەسەنەکە لە ٣١ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢ی شوباتی ٢٠٢٢ ھێنراوە. {{cite book}}: زیاتر لە یەک دانە لە |ناونیشانی ئەرشیڤ= و |archive-url= دیاری کراوە (یارمەتی)

[6] Iran from the beginning to Islam. Tehran: Scientific and Cultural Publishing Company. 1394. ISBN 9789644450327.

[7] Political and social situation of northwestern Iran in the seventh century BC (Manichaeans, Uratus, Assyrians, Medes and Scythians). Tehran: Penvis. 2008.

[8] «The Cambridge Ancient History». Cambridge University Press]]. 1992.

[9] Scythians (700 to 300 BC). Tehran: Penvis. 2013. ISBN 9648101558.

[10] «A look at the history and culture of Saqez Kurdistan». Mohammadi Publication]]. 1990.

[11] «The Cambridge Ancient History». Cambridge University Press]]. 1992.

[12] «The city of flowers is an honor for leaving Kurdistan». ISNA agency (بە ئینگلیزیی ئەمەریکایی). ٢٧ی ئازاری ٢٠١٤.

[١]

[٢]

[٣]

[٤]

[٥]

[٦]

[٧]

[٨]

[٩]

[١٠]

[١١]

[١٢]