خەلیل قۆقا

خەلیل ئیبراھیم عەبد قۆقا (ئەبو عیاس) بانگخواز و پەروەردەکاری ئیسلامییە، ھەروەھا سەرکردەیەکی باڵای بزووتنەوەی بەرخۆدانی ئیسلامی (حەماس) بە دووەم پیاوی بزووتنەوەکە دادەنرێت دوای دامەزرێنەری بزووتنەوەکە، شێخ ئەحمەد یاسین، بزووتنەوەی ئیسلامی لە ناوخۆی فەلەستین دامەزراند و کۆمەڵگەی ئیسلامی لە غەززە دامەزراند کە نەوەی ئیسلامی لە غەززە و کەناری ڕۆژاوا زیندوو کردەوە دوای ئەوەی لە ساڵانی شەست و حەفتاکانی سەدەی ڕابردوودا بیری عەلمانی و کۆمۆنیستەوە بەربڵاوبوو.

لەدایکبوون و پەروەردەکردن

لە ناوەڕاستی مانگی ئازاری ساڵی ١٩٤٨ی زایینی، لە گوندی حەمامە، لە قەزای مەجدەل عەسقەلان، لە ناو ھێڵی سەوز لەدایکبووە، بەڵام ساڵی یەکەمی لەوێ تەواو نەکردووە. ئەمەش بەھۆی ئەو ئاوارەیییەی کە فەلەستینییەکان لە سەردەمی نەکبەی فەلەستینییەکان لە ساڵی ١٩٤٨ی زایینیدا تووشی بوون، کە بووە ھۆی ئاوارەبوونی خێزانەکەی لە گوندەکەیان و لە کەمپی پەنابەرانی شاتی لە غەززە نیشتەجێ بوون، دەستیکرد بەخوێندن لە قوتابخانەکانی دەزگای فریاگوزاری نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ پەنابەران، و دەرچووی پەیمانگای مامۆستایان لە ڕامەڵڵایە.

لە خێزانێکی مامناوەنددا گەورە بووە، وەک ماسیگرێک کاردەکات، دوای ئەوەی بە ناڕەوا لە ماڵ و پارەکانیان دەرکراون ھیوا بە خودا زۆر بوو، بۆیە داوای یارمەتی ئەوی کرد لە دژی ستەمکاران و پیلانگێڕان، بۆیە توانی خۆی لەگەڵ بارودۆخە سەختەکانی خۆیدا بگونجێنێت.

ژیانی پیشەیی

دوای دەرچوونی لە پەیمانگای مامۆستایان بووەتە مامۆستای زمانی عەرەبی لە زانکۆی UNRWA. ڕۆڵی ھەبووە لە دامەزراندنی مزگەوتی باکوور و پاشان کۆمەڵگەی ئیسلامی لە کەمپی شاتی لەگەڵ شێخ ئەحمەد یاسین، کە لە ساڵانی ھەشتاکانی سەدەی ڕابردوودا بە دەستی ڕاستی خۆی دادەنرا ھەروەھا لەنێو ئەو کەسانەدا بوو کە ڕۆڵێکی دیار و بەرچاوی ھەبوو لە دانانی بناغەکانی زانکۆی ئیسلامی و دامەزراندنی لە غەززە و پاراستنی سیما ئیسلامییەکەی دوای چەندین ھەوڵی زۆرێک لە لایەنەکان ناوی گۆڕدرا، و وەک یەکەم سەرۆکی کۆمەڵگەی ئیسلامی کاری کرد، کە دامەزراند بۆ ئەوەی گەنجان لەژێر ئاڵای ئیسلامدا بگرێتەوە. ڕۆڵی ھەبوو لە دەرچوونی نەوەیەک لە سەرکردەکان کە لەژێر کاریگەری ئەودا بوون، لەوانە ئیسماعیل ھەنییە و سەعید سیام. چەندین جار لەلایەن ھێزەکانی ئیسرائیلەوە دەستگیرکرا و ئیسرائیل لە ١١ی نیسانی ١٩٨٨ دیپۆرتی لوبنان کرد .

خوێندن و کارکردن

سەرەڕای ئەو ژیانە دارایییە سەختەی کە بەسەر خێزانەکەیدا ھات، بەڵام گرنگییەکی زۆری بە زانست و فێربوون دا لە قوتابخانەکانی کەرتی غەززە ئاستی سەرەتایی و ئامادەکاری و ناوەندی خوێندووە تاوەکو بڕوانامەی ئامادەیی لە پەیمانگای ئەزھەری لە غەززە لە ساڵی ١٩٦٦ ز، پاشان بڕوانامەی زمانی عەرەبی لە پەیمانگای مامۆستایانی ڕامەڵڵا لە ساڵی ١٩٦٨ی زایینی بەدەست ھێناوە دوای ئەوە وەک مامۆستای زمانی عەرەبی لە قوتابخانەکانی UNRWA دامەزرا تا دیپۆرت کردنەوەی لە ساڵی ١٩٨٨ ز، پاشان بڕوانامەی بەکالۆریۆسی لە… زمانی عەرەبی لە زانکۆی بەیرووت لە لوبنان لە ساڵی لە کۆتاییدا ھەموو ئامادەکارییە یاسایییەکانی تەواو کرد بۆ بەدەستھێنانی بڕوانامەی ماستەر لە زانکۆی ئەوزاعی لە لوبنان، بەڵام نەیتوانی ئەو کارە بکات. بەھۆی قەدەغەکردنی ئەمنی لوبنان.

ژیانی تایبەتی

لە مانگی ئازاری ساڵی ١٩٧٣ی زایینی لەگەڵ خاتوو نیما مەحموود حسێن غول (خوشکی وەزیری دادی پێشووی فەلەستین - فەرەج مەحموود غول) ھاوسەرگیری کردووە و لەگەڵیاندا چوار کوڕ و ھەشت کچیان بووە.

جیھاد لە فەلەستین

لە سەرەتای کاری ئیسلامی لە کەرتی غەززە و کەرتی ڕۆژاوا و ناوچەکانی ساڵی ١٩٤٨ دیدگایەکی تایبەتی ھەبووە ھەمیشە دەیگوت:

ئێمە و دوژمن لەسەر یەک نەوە ململانێمانە

بۆیە لە سەرەتای حەفتاکانی سەدەی ڕابردوودا دەستی کرد بە خستنەڕووی ئامانج و تایبەتمەندییەکانی قۆناغەکە لە ڕێگەی بەشداری شێخ ئەحمەد یاسین لە دامەزراندنی مزگەوتی شمال لە کەمپی شاتی لە غەززە، و پاشان کۆمەڵگەی ئیسلامی بۆ ئەوەی ببێتە ئینکوباتۆری سەرەکی لە پەروەردەکردنی گەنجان لەسەر بناغە ئیسلامییە دروستەکان کە لە ڕێگەیەوە بتوانن لە سروشتی ئەو ململانێیە تێبگەن کە لەسەر خاکی فەلەستین ھەیە، کە پاڵپشتی لە پرۆسەی ڕووبەڕووبوونەوە لەگەڵ داگیرکاری زایۆنیستەکان ژەھراوی و سەبر و کۆڵنەدانێکی زۆری دەوێت ھەر بۆیە -قوقا ھیچ ھەوڵێکی نەدا و ئامرازێکی شەرعی نەدۆزییەوە بۆ کۆکردنەوەی گەنجان و ڕێکخستنیان و پەروەردەکردنیان لە پەروەردەیەکی ئیمانداردا کە لەسەر بنەمای کتێبی خودا و سوننەتی پێغەمبەرەکەی ﷺ، درود و سڵاوی خوای لەسەر بێت ئەو دانیشتنەکان بۆ لەبیرکردنی قورئانی پیرۆز و لێکدانەوەکانی , و سوننەتی پێغەمبەر بوو، و وانەکانی ڕێنمایی سیمیناری پەروەردەیی، وتارەکانی گەشەپێدان، و کۆکردنەوەی جیھادییەکان بوون، جگە لە ھەموو چالاکییە وەرزشییەکانی بەردەست وەک وەک (تۆپی پێ، تۆپی بالە، تێنسی سەر مێز، مەلەکردن ،...) کە بە شێوەیەکی ڕێک و پێک و ڕێکخراو بە مەبەستی ئامادەکردنی مێشکی گەشاوە و جەستەی بەھێز بەڕێوەچوون.

ھەر بەو ھۆیەشەوە قوقا لەژێر پرسیاری بەردەوام و بەدواداچوونی بەردەوامی دەزگاکانی دوژمنی ئیسرائیلدا بوو، ئەمەش وای لێکرد کە چەندین ڕۆژ لە زیندانەکانی داگیرکەری زایۆنیدا بەسەر ببات، ئەمە جگە لە ھەراسانکردنی بەردەوام بۆ ڕێگریکردن لە چالاکییە ئیسلامییەکانی، کە سەرۆکایەتیی دەکرد، کە کۆمەڵەی ئیسلامی بوو، بە ڕووخاندنی بینای کۆمەڵەکە دوو جار لەسەریەک، بەڵام بەردەوام بوو لە چالاکییەکانی سەرەڕای ھەموو تەحەددیات و بەربەستەکان تا بڕیاری دیپۆرتکردنەوەی لە ساڵی ١٩٨٨ دا لە دژی دەرکرا.

وێستگە گرنگەکانی ژیانی

قۆناغی دامەزراندنی دامەزراوە ئیسلامییەکان، لەوانەش مەترسییەکانی ململانێی بەردەوام لە ھەموو گۆشەیەکی کاری ڕزگاریخوازیدا، و پێشبڕکێ لەگەڵ دوژمن بۆ سەرکەوتن بەسەر نەوەیەکدا، لە سەرەتای حەفتاکانی سەدەی ڕابردووەوە دەستیپێکرد.

ڕەھەندەکان بۆ لوبنان

لە ١١ی نیسانی ١٩٨٨ی زایینی لە فەلەستینەوە دیپۆرتکرایەوە بۆ لوبنان.

لە زیندانەکانی میسر و دەستگیرکردن

لە مانگی شوباتی ساڵی ١٩٩٠ تا مانگی حوزەیرانی ساڵی ١٩٩٠ لەلایەن دەسەڵاتدارانی میسرەوە بە تۆمەتی ڕووخاندنی ڕژێم و پێشێلکردنی ڕێککەوتنەکانی کامپ دەیڤید دەستگیرکرا و زیندانی کرا.

بەھۆی چالاکییە ئیسلامییە بەرزەکەیەوە، لەلایەن بەشێک لەو ڕژێمە عەرەبیانەی کە بۆیان دەچوو، تووشی ھەراسانکردن و دەستگیرکردنی زۆر بوو.

دیپۆرتکردنەوە بۆ ئیمارات

لە ساڵی ١٩٩٠ لە میسرەوە دیپۆرتکرایەوە بۆ ئیمارات، و تا ساڵی ٢٠٠٥ لەوێ مایەوە.

بانگەواز

زۆر گەشتی بانگەوازی کردووە کە زۆربەی کۆمەڵگا ئیسلامییەکان و کۆبوونەوەکانی لە سەرانسەری جیھانی ئیسلامی، کە ئاسیا ، ئەورووپا ، ئەمریکای باکوور ، و ھیندستان لەخۆگرتبوو.

دەستکەوتەکان

• بەشداریکردن لە دامەزراندنی کۆمەڵی ئیسلامی لە غەززە لە ساڵی ١٩٧٦ی زایینی بە ئامانجی لەبیرکردنی قورئانی پیرۆز، بەرەوپێشبردنی کولتوری ئیسلامی، یارمەتیدانی ھەژاران و ھەژاران، گرنگیدان بە منداڵانی بێ باوک، و بنیاتنانی جەستەی بەھێز لە ڕێگەی چالاکییە وەرزشییە جیاوازەکانەوە.
• بەشداری چالاکانە لە پاراستنی ئیسلامیزمی زانکۆی ئیسلامیدا، دوای ئەوەی لە ساڵی ١٩٨٢ی زایینی لەلایەن ڕێکخراوە کۆمۆنیست و عەلمانییەکانەوە تووشی ھەوڵی گۆڕانکاری بوو.
• بەشداری کردووە لە دامەزراندنی بزووتنەوەی ئیسلامی لە چوارچێوەی ناوچەی ٤٨ فەلەستین، لە ناوەڕاستی حەفتاکانی سەدەی ڕابردوو.
• بەشداریکردن لە فراوانکردنی چالاکییەکانی سیمپۆزیۆمی نێودەوڵەتی بۆ گەنجانی ئیسلامی لە دوبەی، لەو ماوەیەدا سەرۆکایەتیی کردووە لە ساڵی ١٩٩١ی زایینی تا ساڵی ١٩٩٤ی زایینی.
• بەشداریکردن لە ئامادەکردنی مەنھەجی خوێندنی ئیسلامی و زمانی عەرەبی لە ھەموو ویلایەتەکانی ئەمریکای باکوور بۆ پێکھاتە ئیسلامییەکان.

پۆستەکان

• ئەمینداری گشتی کۆمەڵی ئیسلامی لە غەززە لە ساڵی ١٩٧٦ی زایینی تا دیپۆرتکردنەوەی لە ساڵی ١٩٨٨ زایینی.
• بەڕێوەبەری ئۆفیسی سیمپۆزیۆمی نێودەوڵەتی بۆ لاوانی ئیسلامی لە دوبەی لە ساڵی ١٩٩١ تا ١٩٩٤.
• ئەندامی دەستەی دامەزرێنەری زانکۆی ئیسلامی غەززە لە ساڵی ١٩٧٧.
• وتەبێژی بزووتنەوەی ئیسلامی (حەماس) لە ساڵی ١٩٨٨ لە گۆڤاری کۆمەڵگەی کوێت.

مردن

لە ٢٦ی تشرینی یەکەمی ٢٠٠٥ (٢٣ی ڕەمەزان) لە ئیماراتی یەکگرتووی عەرەبی کۆچی دوایی کردووە؛ لە ئەنجامی تووشبوونی بە ژەھراویبوونی خوێن لە تەمەنی ٥٧ ساڵیدا، کاتەکانی بە خزمەتکردنی دۆزی دادپەروەری فەلەستین و بڵاوکردنەوەی بانگەوازی لێبوردەیی ئیسلامی بەسەر برد.