بیجاڕ
بیجاڕ شارێکی کوردنشینی پارێزگای کوردستانی ڕۆژھەڵاتی کوردستانە، ناوەندی شارستانی بیجاڕ و لە کۆنترین شارەکانی ئێرانە:
- ناوەندی ناوچەی گەڕووسە.
بیجاڕ
گەڕووس | |
---|---|
Bîcar – Bijar | |
وڵات | ڕۆژھەڵاتی کوردستان |
پارێزگا | سنە |
شارستان | بیجاڕ |
ناوچە | ناوەندی شارستانی بیجاڕ |
بوون بەشارۆچکە | ١٩٣٧ |
دەسەڵات | |
• شارەدار | عەلی پاشازادە |
ڕووبەر | |
• سەرجەم | ٥٫٣٥٠ کیلۆمەتری چوارگۆشە (٢٫٠٦٦ میلی چوارگۆشە) |
بەرزایی | ١٩٤٠ مەتر (٦٬٣٦٠ پێ) |
ژمارەی دانیشتووان (٢٠١٦) | |
• سەرجەم | ٥٠٬٠١٤ |
زمان و ئایین | |
• زمان | کوردی (گەڕووسی , سۆرانی) |
• ئایین | ئیسلام(شیعە و سوننە) |
ناوچەی کاتی | UTC+٣:٣٠ (ناوچەی کاتی) |
• ھاوین (DST) | UTC+٤:٣٠ (ھاوین) |
تەلەفۆن | ٠٨٧ |
جوگرافیای سروشتی
دەستکاریبیجاڕ ناوچەیەکی کوێستانییە. ١/٣ پانتای ئەم ناوچەیە کوێستانە. کەش و ھەوای ئەم ناوچەیە سارد و وشکە. بەرزی ئەم شارە ١، ٩٤٠ میتر لە ئاست دەریایە، کە دوای شاری کورد، دووھەمین شاری بەرزی ئێرانە. ٧٧٠ م لە تاران و ٤٢٥ م لە سنە بەرزترە.
بیجاڕ لە ڕۆژھەڵاتی باکوورەوە بە پارێزگای زەنگان و لە ڕۆژاوای باکوورەوە بە پارێزگای ئازەربایجانی ڕۆژاوا، لە ڕۆژھەڵاتەوە بە پارێزگای ھەمەدان و لە ڕۆژاواوە بە ناوچەی دیواندەرە و سنە و لە باشوورەوە دەگاتەوە بە شاری قوروە.
کێوەکان
دەستکاریکێوەکانی ئەم ناوچەیە بریتییە لە:
کێوەکانی ناوچەی بیجاڕ |
---|
شانشین| چنگ ئەڵماس | زڕنیخ | ھەمزەی عەرەو (حەمزە عەرەب)| شاھا | چلتەن | سەنگ پا |پەنجەلی | زاغە | نسار | سەرقەیسە| نەقارەکوت | بادامستان | |
چەمەکان
دەستکاریچەمەکانی ناوچەی بیجاڕ بریتییە لە:
ناوی چەم | سەرچاوکە | ڕێژگە |
---|---|---|
قەمچوقا | کوێستانی چیچەکلوو | ڕووباری قەزل ئوزون |
قەزل ئوزون | کوێستانی ساراڵ و چلچەمە | دەریای خەزەر |
چەمی کوە زن | کوێستانی سەراو شارەک | ڕووباری قەزل ئوزون |
ئوزون دەرە | کوێستانەکانی سوڵتان ئاوا و شیرکوشی ژوورگ | ڕووباری تڵوار |
چەم | کوێستانەکانی موارەک باڵا و سەیدان | دەرژێتە ڕووباری شەوەر و دوایی بە تڵوار کۆتایی دێت. |
ژینگە
دەستکاریناوچەی بیجار ژینگەیەکی بەپێزە کە دەکەوێتەN3600 تا N3612 بەری باکووری و E4725 تا E4753 درێژی ڕۆژھەڵاتەوە. پانتایییەکەی ٣١،٦١٢ ھێکتارە. ئەم ناوچەیە لە گرنگترین ژینگەکانی پارێزگای کوردستانە. بەھۆی کوێستانی بوون و کاریگەری شەپۆلە شێدارەکانەوە، ڕێژەیەکی باشی بەفر و باران دەیگرێت. لەم ژینگەدا ژمارەیەکی زۆر ئاژەڵی کێوی، پەلەوەر، خزۆک و ماسی دەژین؛ وەک: مەڕ و بەرانی ئەرمەنی، ئاسک، ورچ، بەراز، پشیلە کێوی (گورواسە)، کەروێشک و پەلەوەری جۆراوجۆر وەک: شاوە سوڵتانی، کەو، چوڕە و گیانداری ئاوژی وەک: سەگاو، بووکەماسی، سیاماسی و ھتد.
جوگرافیای مرۆڤی
دەستکاریژمارە، زمان و پێکھاتە
دەستکاری- ژمارەی دانیشتووانی ئەم شارە بە گوێرەی سەرژمێری ساڵی (٢٠١٢–١٣٩٠) ٥٢، ٢٨٣ کەس و ١٤، ٩٧٠ خێزانە. ژمارەی گوندنشینەکانی ناوچەی بیجاڕ ٤١، ٤٣١ کەسە.[١]
- خەڵکی بیجاڕ بە زمانی کوردی، زاراوەی گەڕووسی و سۆرانی قسە دەکەن. لە بڕێ ناوچەدا، بە ڕێژەیەکی کەم، زمانی تورکیش ھەیەکە بە زمانی کوردیش دەتوانن قسە بکەن
- شارستانی بیجاڕ، ٧شارەدێ و ٢٦٧ گوندی ھەیە.
- زۆربەی خەڵکی شاری بیجاڕ، سوننە و شیعە
- مێژوونووسان، مێژووی ئەم شارە بۆ ٣ھەزار ساڵ پێش زایین دەگەڕێننەوە.
ناودارانی بیجاڕ
دەستکاری- ئەمیر نیزامی گەڕووسی: سیاسەتوان، ئەدیب و خۆشنووسی سەردەمی قاجار
- زوبەیدە خانم ئەمینە ئەقدەس: لە ھاوسەرانی ناسرەدین شای قاجار
- فازڵ خان گەڕووسی: شاعیر و نووسەری دەرباری فەتحعەلی شا
- ئیسمایل خانی ئاوەجیانی گەڕووسی: مونشی ناەرەدین شا
- عەلیڕەزاخان گەڕووسی
- میرزا حسێن عەلی گەڕووسی
- شێخ عەبدولحسێن فازڵ گەڕووسی
- شێخ عەبدولمەجید گەڕووسی
- عەلی ئەوسەتی ئەنساری گەڕووسی
- شێخ محەممەد نەبی شەریعەت
- غوڵامعەلی بایەندۆر: سەرکردەی ھێزی دەریایی شاھەنشاھی ئێران
- یەدوڵا بایەندۆر
- عەلی ئەسغەر ئەمیرانی: ڕۆژنامەوان
- نەسروڵا بەنی سەدر
- عیزەتوڵا ڕیازی: یەکەمین پزیشکی پسپۆڕ لە پارێزگای کوردستان
- عەبدوڵڵا ڕەمەزانزادە: سیاسەتوان، مامۆستای زانکۆ
- فەرھاد ئەسڵانی: شانۆکاری شانۆ و سینەما
- سەعید ئاغاخانی: نووسەر، دەرھێنەر و شانۆکاری شانۆ و سینەما و تێلڤزیۆن
- ئیحسان ھۆشمەند: چالاکی نەتەوەیی مەزھەبی، لێکۆڵەر
- محەممەدعەلی کووشا: دەرسبێژی حەوزەی عیلمییەی قوم
- جەمشید فەرەجوەند: وێنەگر
- بەیتوڵا عەباسپوور: قارەمانی جیھانی وەرزش
- مەحموود دینی
- مەحموود شەھریاری: پێشکەشکاری تەلەڤیزیۆنی ئێران
چێشت و خۆراکە خۆماڵییەکان
دەستکاریخۆراکە خۆماڵییەکانی ناوچەی بیجاڕ بریتییە لە:
- ترشی حەفتەبیجاڕ
- بەرخێڵە
- ئاش تورش
- دۆشاو
- ھەڵوای پورشکە و گژنیز
- خۆرشتی گیلاخە
- خۆرشتی کنگر
- کووکووی سەوزی بە سەوزەی (تەڕگ خانەگان)
- قەیماخ
- شەلەم
- چێشتی قازیاخە
- کالویچ
- ھەڵوا سۆھانی
- ئاشدۆ
- کۆماج
پیشەسازی
دەستکاریپیشە دەستییەکان
دەستکاریناوچەی بیجاڕ لە پیشە دەستییەکاندا، بە تایبەت قاڵی(مافوورە) و بەڕە (گڵیم) ناوبانگی زۆری ھەیە، پیشەدەستییەکانی ئەم ناوچەیە بریتییە لە:
- قاڵی
- قاڵیچە (دووسێ)
- بەڕەی کوردی
- جاجم
گەشتیاری
دەستکاریشوێنەوارەکان
دەستکاری- قەڵای قەمچوقە
- پردی سەڵواتاوا
- یاسووکەند و ئیمامزا عەقیل
- مزگت خەسراوای گەڕووس
- تەپەی قەواسوور
- ئووچە گونبەد
- دنگز قەڵا
- تەپەی سەراو گورگین
- چاڵ تەپە
- بورجی خشتی ئەشقون بابا
- زیارەتگای ھەمزەی ڕۆ
زیارەتگای ساحیبەخاتوون
- حەمامی یاسووکەند
شوێنی گەشتیاری
دەستکاری- پیستی ئیسکی نسار
- بازاڕی کۆنی بیجاڕ
- تیمچەی ئەمیر توومان
- تیمچەی حاجی شاباز
گەڕەکەکانی شاری بیجاڕ
دەستکاریگەڕەکەکانی شاری بیجاڕ |
---|
سەراو| بورجگە | قڵەی ھەڵوایی | قڵەی تەخت | پشت قڵە| تازاوا | پشت بازاڕ | پای قەپان | مەحلەی مووسایییەکان | مەحلەچاڵ | یارمجە | مەحمووداوا | باغ سالاری | ئەڵماسییە | مەرزبان | ڕێخ سیا | فەرەحی | بادامستان | عەسگەراوا | فەرھەنگیان | کارمەندان | شارەکی مەھدییە | بولوار ئیمام | شارەک ئافتاو | |
خوێندنگاکان
دەستکاری- زانکۆی ئەندازیاری و زانستی پایەی بیجاڕ
- زانستگای ئازادی بیجاڕ
- زانستگای پەیام نوور
- پەیمانگەی عیلمی -کاربردی بیجاڕ
ئەمانەش ببینە
دەستکاریسەرچاوەکان
دەستکاری- ^ «وەشانی ئەرشیڤکراو». لە ڕەسەنەکە لە ٢ی ئەیلوولی ٢٠١٤ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٠ی شوباتی ٢٠١٤ ھێنراوە. ٢ی ئەیلوولی ٢٠١٤ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
سەرچاوەکان
دەستکاری
کۆمنزی ویکیمیدیا، میدیای پەیوەندیدار بە بیجاڕ تێدایە. |