گیومری

گیومری
گیومری
بە ئەرمەنی: Գյումրի
ناو بە زمانی فەرمی	Գյումրի, Կիւմրի
ناونراوە لەدوای	کیمێری
زمانی فەرمی	زمانی ئەرمەنی
وڵات	ئەرمەنستان
پایتەختی	پارێزگای شیراک، Aleksandropol County
دابەشکاریی کارگێڕی	پارێزگای شیراک
ناوچەی کاتی	UTC+04:00
پۆتانی شوێن	٤٠°٤٧′٠″N ٤٣°٥٠′٠″E
سەرۆک	Samvel Balasanyan
دانیشتووان	١٢١٬٩٧٦
بەرزی لە ئاستی دەریا	١٬٥٠٩±١ مەتر
خەڵاتەکان	فەرمانی دۆستایەتی گەلان
ڕووبەر	٤٦٫٢ کیلۆمەتر چوارگۆشە
کۆدی پۆستە	3101–3126
وێبگە	https://gyumricity.am
وەسفی نیشان	coat of arms
Time of earliest written record	٥. century BCE
کۆدی تابلۆی ئۆتۆمۆبیل	45 am
Category for honorary citizens of entity	Q32417205
	لە ویکیدراوە دەستکاریی زانیارییەکان بکە

گیومری (بە ئەرمەنی: Գյումրի) کۆمەڵگەیەکی شارەوانییە و دووەم گەورەترین شارە لە ئەرمینیا وەک ناوەندی کارگێڕی پارێزگای شیراک لە بەشی باکووری ڕۆژاوای وڵاتەکە خزمەت دەکات. لە کۆتایی سەدەی نۆزدەھەمدا، کاتێک شارەکە بە ئەلێکساندرۆپۆل ناسرابوو بوو بە گەورەترین شاری ئەرمینیای ڕۆژھەڵات کە لەلایەن ڕووسیاوە بەڕێوەدەبرا و ژمارەی دانیشتووانەکەی لە سەرووی ژمارەی دانیشتووانی یەریڤانەوە بوو. شارەکە وەک ناوەندێکی کولتووری ناوبانگی دەرکرد، لە ھەمان کاتدا وەک ناوەندێکی سەرەکی سەربازانی ڕووسیا لە کاتی جەنگەکانی ڕووسیا و تورکیا لە سەدەی نۆزدەھەمدا گرنگییەکی زۆری ھەبوو.

مێژوو

دێری مەرماشێن

ھۆڵی شارەوانی گیومری لە گۆڕەپانی ڤارتانانتس

لە ساڵی ١٥٠١ زۆربەی ناوچەکانی ڕۆژھەڵاتی ئەرمەنستان لەوانەش گیومری لەلایەن بنەماڵەی سەرھەڵدانی سەفەوی ئێرانەوە بە سەرۆکایەتی شا ئیسماعیلی یەکەم داگیرکران.^[١] لە مانگی حوزەیرانی ساڵی ١٨٠٤ ھێزەکانی ڕووسیا لە سەرەتای جەنگی ڕووسیا و فارسی ١٨٠٤ و ١٨١٣دا کۆنترۆڵی ناوچەی شیراکیان کرد، کومایری بە فەرمی بوو بە بەشێک لە ئیمپراتۆرییەتی ڕووسیا لە پەیمانی گوڵستان کە لە ١ی ژانویەی ١٨١٣ لە نێوان ڕووسیای ئیمپراتۆری و فارسی قاجار واژوو کرا.

ساڵی ١٨٣٧ نیکۆلاسی یەکەمی تزاری ڕووسی گەیشتە گیومری و ناوەکەی گۆڕی بۆ ئەلێکساندرۆپۆل. ئەم ناوە بۆ ڕێزلێنان لە ھاوسەری تزار نیکۆلاسی یەکەم ھەڵبژێردرا، شازادە شارلۆتی پرۆس، کە دوای گۆڕینی بۆ ئایینی مەسیحی ئۆرتۆدۆکس ناوەکەی گۆڕیبوو بۆ ئەلێکساندرا فیۆدۆرۆڤنا.

لەژێر دەسەڵاتی سۆڤیەتدا ناوی شارەکە لە ساڵی ١٩٢٤ گۆڕدرا بۆ لینینکان دوای سەرۆکی سۆڤیەت ڤلادیمیر لێنین. شارەکە لە ساڵی ١٩٢٦ تووشی بوومەلەرزە بوو، کاتێک زۆرێک لە بینا بەرچاوەکانی وێران بوون.^[٢]^[٣] لەنێویاندا کڵێسای یۆنانی سانت جۆرج.

لینینکان بوو بە ناوەندێکی گەورەی پیشەسازی لە کۆماری سۆسیالیستی سۆڤیەتی ئەرمەنستان و دووەم گەورەترین شارەکەی، دوای یەریڤانی پایتەخت.

لە کاتی دابەشبوونی یەکێتیی سۆڤیەتدا ناوی شارەکە گۆڕدرا بۆ کومایری لە نێوان لە ساڵی ١٩٩٠ تا ساڵی ١٩٩٢ کە دواجار ناوی گیومری لێنرا. بنکەی سەربازی ١٠٢ی ڕووسیا دەکەوێتە شارەکە.^[٤]

لە ٢٥ی حوزەیرانی ٢٠١٦ پاپا فرانسیس لە گۆڕەپانی ڤارتانانتسی گیومری مەراسیمی پیرۆزی پێشکەش کرد. ھەروەھا کاسۆلیکۆکانی ھەموو ئەرمەنییەکان گارێگینی دووەم بەشداری لە مەراسیمەکەدا کرد.^[٥]

داب و نەریتی ناوخۆیی

زانکۆی گیومری لە گۆڕەپانی سەربەخۆیی

دانیشتووانەکەی گیومری بە شێوەیەکی بەرفراوان بە کەسانی کۆنەپەرست ناسراون. نەریت و داب و نەریتی ناوخۆیی لەلایەن ھاووڵاتیانی ناوچەکەوە بە شێوەیەکی بەرفراوان پارێزراون. لە نێو ئەرمەنییەکاندا زۆر باو و ئاسایییە کە ئاماژە بە کەرامەتی گیومری بکرێت (ئەرمەنی: Գյումրվա թասիբ).^[٦]

گیومری بە «پایتەختی پێکەنین و نوکتە»ی ئەرمینیا دادەنرێت.^[٧] نوکتە و حیکایەتەکانی نوکتەچییە ناوخۆیییەکانی وەک جگەر خاچیک و پۆلۆز موکوچ لەلایەن ھاووڵاتیانی ناوچەکەوە بە شێوەیەکی بەرفراوان ناسراون. زۆر بەرھەم بۆ گێڕانەوەی میرات و میراتی نوکتە لە گیومریدا بڵاوکراونەتەوە.^[٨]

ئەم شارە ساڵانە لە یەکەم یەکشەممەی مانگی تشرینی یەکەمدا ئاھەنگی «ڕۆژی گیومری» دەگێڕێت. بە چەندین چالاکیی کولتووری و کات بەسەربردن دیاری کراوە.

ئەمانەش ببینە

زانکۆی شیراکی حکومی

سەرچاوەکان

^ Steven R. Ward. Immortal, Updated Edition: A Military History of Iran and Its Armed Forces pp 43. Georgetown University Press, 8 January 2014 ISBN 1626160325
^ NGDC. «Comments for the Significant Earthquake». لە ٢٨ی ئابی ٢٠١٠ ھێنراوە.
^ [١] П. И. Лебедев, “Ленинаканское землетрясение 22 октября 1926 г. ”, Известия Академии наук СССР. VI серия, 21:5 (1927), 887–912
^ «Modern history of Gyumri». لە ڕەسەنەکە لە ٢٣ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٨ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢ی شوباتی ٢٠١٦ ھێنراوە.
^ «Pope Francis' Mass begins in Gyumri». armenpress.am.
^ ««Հալալ է». գյումրեցիների գնահատականը մեկդարյա «Անուշ» -ի առաջնախաղին». ٣ی ئەیلوولی ٢٠١٢.
^ «Տավուշում հայկական կողմը նախազգուշացնող կրակ է բացել. Արծրուն Հովհաննիսյան». ٧ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٠. لە ڕەسەنەکە لە ٢١ی تەممووزی ٢٠٢٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٦ی تەممووزی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
^ ««Սարի պես բանցր Գյումրին» եւ նրա հումորի լեգենդները». ١٣ی ئەیلوولی ٢٠١٣.

[1] Steven R. Ward. Immortal, Updated Edition: A Military History of Iran and Its Armed Forces pp 43. Georgetown University Press, 8 January 2014 ISBN 1626160325

[NGDC-2] NGDC. «Comments for the Significant Earthquake». لە ٢٨ی ئابی ٢٠١٠ ھێنراوە.

[3] [١] П. И. Лебедев, “Ленинаканское землетрясение 22 октября 1926 г. ”, Известия Академии наук СССР. VI серия, 21:5 (1927), 887–912

[4] «Modern history of Gyumri». لە ڕەسەنەکە لە ٢٣ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٨ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢ی شوباتی ٢٠١٦ ھێنراوە.

[5] «Pope Francis' Mass begins in Gyumri». armenpress.am.

[6] ««Հալալ է». գյումրեցիների գնահատականը մեկդարյա «Անուշ» -ի առաջնախաղին». ٣ی ئەیلوولی ٢٠١٢.

[7] «Տավուշում հայկական կողմը նախազգուշացնող կրակ է բացել. Արծրուն Հովհաննիսյան». ٧ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٠. لە ڕەسەنەکە لە ٢١ی تەممووزی ٢٠٢٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٦ی تەممووزی ٢٠٢٢ ھێنراوە.

[8] ««Սարի պես բանցր Գյումրին» եւ նրա հումորի լեգենդները». ١٣ی ئەیلوولی ٢٠١٣.

[١]

[٢]

[٣]

[٤]

[٥]

[٦]

[٧]

[٨]