کاتۆ سڤانیدزێ
ئیکاتێرین «کاتۆ» سڤانیدزێ (٢ی نیسانی ١٨٨٥ – ٢٢ی تشرینی دووەمی ١٩٠٧) یەکەم ھاوسەری جۆزێف ستالین و دایکی کوڕە گەورەکەی، یاکۆڤ دوگاشڤیلی بووە.
 |
ئەم وتارە لە ئێستادا کاندید کراوە تا ببێت بە وتارێکی باش، یەکێکە لەو وتارانەی کە لەگەڵ سیاسەتە فەرمییەکانی وتاری باش دەگونجێت و پابەندە بە یاساکانییەوە. سەیری پڕۆسەی پاڵاوتنەکە بکە و ڕای خۆت بڵێ لەم پەڕەیە. ڕێکەوتی پاڵاوتن: ٦ ئابی ٢٠٢٢ |
| |
|---|---|
 کاتۆ سڤانیدزێ، ج. ١٩٠٤؛ لە گۆڕەکەیەوە | |
| لەدایکبوون | ئیکاتێرین سڤانیدزێ ٢ی نیسانی ١٨٨٥ |
| مەرگ | ٢٢ی تشرینی دووەمی ١٩٠٧ (٢٢ ساڵ ژیاوە) |
| شوێنی حەوانەوە | گۆڕستانی کوکیا، تفلیس 41°41′42.4″N 44°47′40.6″E / 41.695111°N 44.794611°E |
| ھاوسەر | جۆزێف ستالین (١٩٠٦تا١٩٠٧) |
| مناڵ(ەکان) | یاکۆب جوغاشڤیلی |
| خزمەکان |
|
سڤانیدزێ لە شاری ڕاچا لە ڕۆژاوای گورجستان لەدایک بووە دواجار لەگەڵ دوو خوشک و براکەیدا ڕوویان لە شاری تیفلیس کردووە، و وەک بەرگدروو کاری کردووە. ئەلێکساندەری برای کەسێکی جێباوەڕی ستالین بوو، کە ئەوکات تا ئێستاش بە ناوی لەدایکبوونی یۆسب جوغاشڤیلی ناسراوە، و لە ساڵی ١٩٠٥ بە سڤانیدزێ ناساندووە. لە ساڵی ١٩٠٦ ھاوسەرگیریان کردووە و دوای چەند مانگێک یاکۆڤ لەدایک بووە. خێزانەکە بۆ ئەوەی دەستگیر نەکرێن ڕوویان لە باکوو کرد، ھەرچەندە سڤاندیزێ لەوێ زۆر نەخۆش کەوت و لە ساڵی ١٩٠٧ گەڕایەوە بۆ تیفلیس، دوای ماوەیەکی کەم لە گەڕانەوەی گیانی لەدەست دا، کە پێدەچێت بەھۆی نەخۆشیی تیفۆس یان دەردەباریکەوە بووبێ. مردنی ئەو ژنە کاریگەرییەکی قووڵی لەسەر ستالین ھەبوو، کە بە قووڵی گرنگی بە سڤاندیزێ دەدا. وازی لە یاکۆڤ ھێنا بۆ ئەوەی لەلایەن بنەماڵەی سڤانیدزێ گەورە بکرێت، و بە دەگمەن جارێکی دیکە دەیانی بینییەوە، بە تەواوی خۆی لە چالاکییە شۆڕشگێڕییەکانیدا نوقم کرد.
بنەماڵەی سڤانیدزێ دەستکاری
ئیکاتێرین سڤانیدزێ[ئ] لە باجی، گورجستان لەدایک بووە، کە گوندێکی بچووکە لە ناوچەی ڕاچا، کە ناوچەیەکی گورجستان بووە، کە ئەوکات بەشێک بووە لە پارێزگای کوتایس لەنێو ئیمپراتۆریەتیی ڕووسیدا.[١] دایک و باوکی بریتی بوون لە سڤیمۆن کە کرێکارێکی ھێڵی ئاسن و خاوەن زەوی بوو، و سێپۆرا، کە نەوەی ئاغا بچووکەکانی گورجستان بوو.[٢] دوو خوشکی ھەبووە، ئەلێکساندرا (ساشیکۆ؛ نزیکەی ١٨٧٨–١٩٣٦) و ماریا (ماریکۆ؛ ١٨٨٨–١٩٤٢)، و برایەکی بچووک بە ناوی ئەلێکساندەر (ئالیۆشا؛ ١٨٨٦–١٩٤١).[ا][١][٣]
ژیانی سەرەتایی لە تیفلیس دەستکاری
لەکاتێکدا دایک و باوکیان چوونە کوتایسی، چوار خوشک و براکەی سڤانیدزێ ڕوویان لە تیفلیس (ئێستا تبلیس) کرد و پێکەوە لە خانوویەکدا لە نزیک گۆڕەپانی ئێریڤان (ئێستا گۆڕەپانی ئازادی) و لە پشت بارەگای ناوچەی سەربازیی باشووری قەفقاز دەژیان.[١] ئەلیۆشا ئەندامی پارتی کرێکارانی سۆسیال دیموکراتی ڕووسیا بوو لە گورجستان و کەسێکی جێباوەڕی یۆسێب جوغاشڤیلی (دواتر بە جۆزێف ستالین ناسرا) بوو.[١][٤] ئەو سێ خوشکە دەستیان بە کارکردن لە ئاتلیێرێک بۆ بەرگردوویەکی فەڕەنسی بە ناوی مادام ھێرڤیۆ کرد، یەکپۆشی و جلوبەرگیان بۆ ئەفسەرە سەربازییەکان و ھاوسەرەکانیان دروست دەکرد.[٥] ساشیکۆ ھاوسەرگیری لەگەڵ میخائیل مۆناسێلیدزێ کرد،[ب] بەلشەفییەکی دیکە کە ئەویش جوغاشڤیلی دەناسی کاتێک خوێندکاری مەدرەسەی ڕۆحیی تفلیس بوون.[٤]
لە ساڵی ١٩٠٥، ئەلیۆشا بانگھێشتی جوغەشڤیلی دەکات بۆ ئەوەی لەگەڵ خۆی و سێ خوشکەکەی و زاوای بە ناوی میخائیل مۆناسێلیدزێ بژی.[٧] ئاتلیێرەکە لەلایەن کڕیارە پلە باڵاکانی خوشکەکانەوە زۆر سەردانی دەکرا، کە لەگەڵ شوێنی ناوەندییەکەیدا تێکەڵ بوو، وای کرد کە گونجاو بێت بۆ حەشارگەیەک. دواتر مۆناسێلیدزێ نووسیویەتی: «شوێنی ئێمە لە سەرووی گومانی پۆلیسەوە. لەکاتێکدا ھاوڕێکانم لە ژوورێکدا کاری نایاسایییان دەکرد، ھاوسەرەکەم جلی ژنەکانی ژەنەڕاڵەکانی تەنیشت ماڵەکەی دەگونجاند».[١] ئەگەری ئەوە ھەیە کە جوغاشڤیلی بۆ یەکەمجار لەم خاڵەدا سڤانیدزێی ناسی بێت، ھەرچەندە لەوانەیە پێشتر لەگەڵ دایک و باوکیدا خۆی حەشاردابێت.[٨]
جوغەشڤیلی ھەر زوو ئارەزووی سڤانیدزێی کرد؛ دواتر بۆ کچەکەی سڤێتلانا وەسفی دەکرد کە «زۆر شیرین و جوانە: دڵی منی توانەوە.».[٩] بە گوێرەی ئیرێماشڤیلی، سڤانیدزێ خۆی «[جوغاشڤیلی]ی 'وەک نیمچە خودایەک' دەپەرست بەڵام لێی تێدەگەیشت. ئەو سەرسام بوو بە [جوغاشڤیلی]، و بە بیرۆکەکانی سیحراوی بووە»، بە دڵڕفێنی زانی.[٩] بەڵام ھەروەھا وەک مۆنتیفیۆر ئاماژەی پێدەکات، لە مافی خۆیدا ژنێکی خوێندەوار بوو و گرنگییەکی چالاکانەی بە بۆلشەفیزم داوە، کۆکردنەوەی پارەی بۆ سۆسیال دیموکراتەکان ڕێکخستبوو و یارمەتی داوە لە مەیلکردن بە شۆڕشگێڕە بریندارەکان.[٩]
ھاوسەرگیری دەستکاری
تا ھاوینی ساڵی ١٩٠٦، سڤانیدزێ و جوغاشڤیلی بڕیاریان دا ھاوسەرگیری بکەن. لەو کاتەدا، ئەو کچە تازە دووگیان بووە و لەکاتێکدا نازانرێت ئایا ئاگاداری ئەمە بووە یان نا، مێژوونووس ستیڤن کۆتکین پێشنیاری کردووە کە ئەمە پاڵنەر بووە بۆ ھاوسەرگیرییەکە.[٤] زۆر ھاوشێوەی دایکی جوغەشڤیلی، کەکێ گێلادزێ سڤانیدزێ زۆر پەرستراو بوو و پێداگری لەسەر ئاھەنگی ھاوسەرگیری ئایینی لە کڵێسایەکدا دەکرد، کە جوغەشڤیلی بێدین قبوڵ بوو.[٤] زەحمەتی ھەبوو لە دۆزینەوەی قەشەیەک کە ئامادە بێت ھاوسەرگیرییان لەگەڵ بکات، چونکە جوغاشڤیلی بەڵگەنامەی ساختەی بە ناوی «گالیاشڤیلی» بەکاردەھێنا، کە یەکێک بوو لەو نادیارانەی کە لەو کاتەدا بەکاری دەھێنا.[١٠] لە کۆتاییدا مۆناسێلیدزێ قەشەیەکی دۆزییەوە کە ئامادەبوو خزمەتەکە ئەنجام بدات، کیتا تخینڤالێلی، کە ھاوپۆلی جوغاشڤیلی بوو لە مەدرەسە. بەڵام تخینڤالێلی تەنیا لە حاڵەتێکدا ڕازی بوو کە ئەو کارە بکات کە درەنگانی شەو ئاھەنگەکەیان ئەنجام بدەن.[١١] ھاوسەرگیرییەکە لە دەوروبەری کاتژمێر ٢:٠٠ی بەیانی لە ١٦ی تەممووزی ١٩٠٦ لە کڵێسایەکی تەنیشت شوێنی نیشتەجێبوونی سڤانیدزێ ئەنجامدرا.[٤][١٠]
دواتر ئاھەنگێکی بچووکی ئێوارەخوان بۆ ئەو دە میوانە سازکرا، کە میخائیل تسخاکایا ڕاھێنەرێکی بەلشەفی بۆ جوغاشڤیلی، وەک تەمادا (تۆستماستەر، کەسایەتییەکی گرنگ لە ئاھەنگەکانی گورجستان) کاری کرد.[١٠] جوغاشڤیلی دایکی بانگھێشتی ئاھەنگی ھاوسەرگیرییەکەی نەکردووە، تەنانەت پێشتریش باسی نەکردووە.[٤] دوای ھاوسەرگیرییەکە، ئەفسەرێکی پۆلیس سەردانی ماڵەکەی کرد، ھەرچەندە وەک چۆن جوغاشڤیلی پارەی پێدەدا ھیچ دەستگیرکردنێک نەبووە.[١٢]
سەرەڕای ئەوەی یاساکە داوا دەکات ھاوسەرگیری لە پاسپۆرتی ناوخۆیی مرۆڤدا تۆمار بکرێت، بەڵام سڤانیدزێ ئەو کارەی نەکردووە، بەڕواڵەت بۆ پاراستنی جوغاشڤیلی بوو کە لەلایەن ئۆکرانا، پۆلیسی نھێنی ئیمپراتۆری ڕووسیا ناسراو بوو.[١٣] ھەروەھا بەردەوام بوو لە یارمەتیدانی چالاکانەی بەلشەڤیکەکان و لە تشرینی دووەمی ١٩٠٦ میوانداری پەیوەندییەکی لە مۆسکۆوە کرد. ئەم تاکە دوو بریکار بوو و دوای ڕۆیشتنی سڤانیدزێ و ئامۆزاکەی بە ناوی سپیریدۆن دڤالی لە ١٣ی ئەم مانگەدا دەستگیرکران. سڤانیدزێ زیندانی کرا لەکاتێکدا دوالی کە تۆمەتبار بوو بە دروستکردنی بۆمب سزای لە سێدارەدانی بەسەردا سەپێندرا.[١٤][١٥] دوای شەش ھەفتە لە زیندان، سڤانیدزێ ئازاد کرا؛ ھەم بەھۆی بارودۆخەکەیەوە (دووگیانی چوار مانگ)، و ھەم بەھۆی ئەوەی ساشیکۆ داوای یارمەتی لە موکلەکانی لە ئاتلییەرەکە کردبوو، وازی لێ ھێنرا؛ ھەروەھا سزای دڤالی گۆڕدرا و سزای کەمکرایەوە.[١٣][١٦] ھەرچەندە سڤاندیزە لە زیندان ئازاد کرا، بەڵام ڕێگەی پێنەدرا بگەڕێتەوە ماڵەوە، بەڵکو لەبری ئەوە بۆ ماوەی دوو مانگ لە ماڵی بەڕێوەبەری پۆلیس نیشتەجێ بوو. جوغاشڤیلی زۆرجار سەردانی دەکرد، چونکە ئەفسەرەکان نەیاندەناسییەوە.[١٧]
لە ١٨ی ئازاری ١٩٠٧، سڤانیدزێ کوڕێکی لەدایکبوو، یاکۆب[پ] لەگەڵ ھەردوو جوغاشڤیلی و دایکی ئامادەبوون بۆ لەدایکبوونەکە.[ت][١٣] جوگاشڤیلی بەردەوام بوو لە کارەکانی دوای لەدایکبوونی یاکۆڤ، ھەرچەندە ھەندێک جار یاری لەگەڵ دەکرد، منداڵەکەی بە "" ناوبرد. پاتسان" (خانم)[١٨] چەند مانگێک دوای لەدایکبوونی یاکۆب، جوغاشڤیلی دەستی لە دزییەکی بەناوبانگی بانکی تیفلیسدا کرد و ئەو سێ کەسە بۆ ئەوەی دەستگیر نەکرێن، ھەڵھاتن بۆ باکۆ.[١٩] ئەوان "خانوویەکی تاتاریان بە کرێ گرت کە سەقفێکی نزم بوو لە نیمچە دوورگەی بایلۆڤ" تەنھا لە دەرەوەی شارەکە ڕاست لەسەر دەریا.[٢٠]سڤانیدزێ ھەوڵیدا کارێک بدۆزێتەوە، بەڵام بە منداڵێکی بچووک کە چاودێری بکات، مەحاڵ بوو ئەو کارە بکات[٢١]
نەخۆشی و مەرگ دەستکاری
جوغاشڤیلی زۆرجار لە ماڵەوە دوور بوو، سڤانیدزێی بە تەنیا لە شوێنێک بەجێدەھێشت کە زۆر کەسی تێدا نەدەناسی. سترێسی نیگەرانی لە جوغاشڤیلی، ھەروەھا گۆشەگیری و کەشوھەوای گەرم کاریگەری لەسەر تەندروستی گرت و ھەر زوو سڤانیدزێ نەخۆش کەوت[٢٠] خێزانەکەی بانگھێشتیان کرد بۆ ئەوەی بگەڕێتەوە بۆ شاری ڕاچا کە کەشوھەوایەکی زۆر سووکترە، بۆ ئەوەی چاکبێتەوە و لەگەڵ کەسانێک بێت کە دەیناسی، بەڵام سڤانیدزێ ئامادە نەبوو واز لە ھاوسەرەکەی بھێنێت. تا مانگی تشرینی یەکەم بارودۆخی خراپتر بوو و جوغاشڤیلی ئەوەندە نیگەران بوو کە ھێنایەوە بۆ تیفلیس، ھەرچەندە زۆری نەخایاند گەڕایەوە باکو. بەڵام لە گەشتە ١٣ کاتژمێرییەکەی گەڕانەوە بۆ گورجستان، سڤانیدزێ ھەندێک ئاوی پیسی خواردەوە، و پێدەچێت تووشی نەخۆشی تایفۆس بووبێت. لە شاری تیفلیس دەستی کرد بە خوێنبەربوون لە ڕیخۆڵەکانییەوە. جوغاشڤیلی جارێک سەردانی کرد و لە ٢٢ی تشرینی دووەمی ١٩٠٧، سێ ھەفتە دوای گەڕانەوەی بۆ تیفلیس کۆچی دوایی کرد.[١٤][٢٢][ج]
مردنی لە ڕۆژنامەیەکدا ڕاگەیەندرا کاتژمێر ٩:٠٠ی بەیانی ٢٥ی تشرینی دووەم لە ھەمان کڵێسا کە لەگەڵ جوغاشڤیلی ھاوسەرگیری کردبوو، پرسەیەک بەڕێوەچوو. پاشان سڤانیدزێ لە کڵێسایەکی ناوچەی کووکێ تیفلیس بە خاک سپێردرا. بەپێی وتەی مێنشێڤیکی جۆرجیی یۆسێب ئیرێماشڤیلی جوغاشڤیلی زۆر سەری لێ شێواوە بە مردنی ھاوسەرەکەی، و لە پرسەکەدا گوایە وتی «ئەم بوونەوەرە دڵی بەردم نەرم کرد. ئەو مرد و لەگەڵیدا دوا ھەستی گەرمم بۆ مرۆڤایەتی مرد.»[٢٣] ھەروەھا دواتر بە کچە ھاوڕێیەکی دەگوت کە «ھێندە خەم و پەژارە زاڵ بووە کە ھاوڕێکانی [ئەو] دەمانچەکەیان لێ وەرگرتووە.»[٢٤] لە کاتی ناشتنەکەدا، بەپێی زانیارییەکان جوغاشڤیلی خۆی فڕێداوەتە ناو گۆڕەکەیەوە، و دەبوو ڕابکێشرێتە دەرەوە. بەو پێیەی لەلایەن بریکارەکانی ئۆکرانا بەدوایدا ڕۆیشتبوو، جوغاشڤیلی پێش کۆتایی ھاتنی خزمەتگوزارییەکە ھەڵھات. تیفلیس بەجێدەھێڵێت و گەڕایەوە باکۆ، وازی لە یاکۆبی تەمەن ٨ مانگ ھێنا بۆ ئەوەی لەلایەن کەسوکاری سڤانیدزێیەوە بەخێو بکرێت.[٢٥] جوغاشڤیلی بۆ چەند ساڵێک نەدەگەڕایەوە بۆ سەردانی کوڕەکەی.[٢٦][چ]
دوای ئەوە دەستکاری
ئیاکۆب چواردە ساڵی داھاتوو بە پەروەردەکردنی لەلایەن خێزانی سوانیدزەوە بەسەر دەبرد.[٢٧] لە ساڵی ١٩٢١دا دەھێنرێتە مۆسکۆ بۆ ئەوەی لەگەڵ باوکی بژی؛ سەلماندی کە گواستنەوەیەکی قورسە بۆ یاکۆب کە تەنھا بە زمانی جۆرجیی قسەی دەکرد و لە ڕووسی تێنەدەگەیشت و لەلایەن باوکییەوە خراپ مامەڵەی لەگەڵدا دەکرد.[٢٨] ھەروەھا ئەندامانی دیکەی بنەماڵەی سڤانیدزێ ڕوویان لە مۆسکۆ دەکرد و جوغاشڤیلی کە ئێستا بە جۆزێف ستالین ناسراوە، ناوبەناو سەردانیان دەکرد.[٢٩]
دواتر ئەلیۆشای برای سڤانیدزێ لەگەڵ گۆرانیبێژێکی ئۆپێرا بەناوی ماریا ئەنیسیمۆڤنا کۆرۆنا ھاوسەرگیری کرد و لە ڕیزەکانی حزبی شیوعیدا بەرزبووەوە. ھەروەھا ماریکۆی خوشکەکەی ڕووی لە مۆسکۆ کرد و لەگەڵ ئاڤێل یێنوکیدزێ وەک سکرتێر کاری کرد.[٣٠] لە ساڵی ١٩٣٧ لە کاتی پاکتاوکردنی گەورەدا، ماریکۆ وەک بەشێک لە تۆمەتەکانی دژی ئێنوکیدزێ دەستگیرکرا، کە دوای ماوەیەکی کەم لە سێدارە درا. لە ساڵی ١٩٣٨ ستالین فەرمانی گرتنی ئەلیۆشا و ماریای ھاوسەری دا. داوای کرد کە ئەلیۆشا دان بەوەدا بنێت کە سیخوڕێکی ئەڵمانیایە؛ بەڵام ئەسکەندەر ڕەتیکردەوە.[٣١] ئەلیۆشا لە ساڵی ١٩٤١ لە سێدارە درا، لەکاتێکدا ماریکۆ و ماریا لە ساڵی ١٩٤٢ تەقەیان لێکرا.[٣٢] ئیڤان سڤانیدزێ کوڕی ئەلێکساندەر و ماریا بۆ ماوەیەکی کورت لەگەڵ تاقانە کچەکەی ستالین بە ناوی سڤێتلانا ئەلیلویڤا ھاوسەرگیری کرد. لە ساڵی ١٩٥٩ داوای جیابوونەوەی کرد؛ یاسای سۆڤیەت داوا دەکات فەرمانی جیابوونەوەکە لەگەڵ ناونیشانی ماڵەکانیان لە ڕۆژنامەکەدا چاپ بکرێت.[٣١]
تێبینییەکان دەستکاری
- ^ ھەندێک سەرچاوە ناوەکەی بە ئێکاتێرینا دەڵێن کە وەرگێڕانی ڕووسیی ناوە گورجییەکەیەتی
- ^ زۆرجار ناوە گورجییەکان کورت دەکرێنەوە.
- ^ مۆنتیفیۆر لە سەرتاسەری کتێبەکەیدا ناوەکە بە ھەڵە بە "مۆنۆسێلیدزێ" دەنووسێت؛ ناوی ڕاستەقینەی مۆناسێلیدزە (بە بە گورجی: მონასელიძე)، ناوی بنەماڵەیەکی تا ڕادەیەک باوی جۆرجییە.[٦]
- ^ بە وەشانی ڕووسی ناوەکەی ناسراوە، یاکۆڤ.[١٣]
- ^ مێژوونووس سیمۆن سێباگ مۆنتیفیۆری پێشنیاری ئەوە دەکات کە ئەم ناوە ڕێزلێنانێک بووە بۆ یاکۆبی ئێگناتاشڤیلی کە لە گەنجیدا یارمەتی جوغاشڤیلی و دایکی داوە. بڕوانە مۆنتیفیۆری ٢٠٠٧، ل. 174
- ^ ھۆکاری دروستی مردنی سڤانیدزێ دیار نییە. کۆتکین دەنووسێت یان تایفۆس بووە یان سیل (کۆتکین ٢٠١٤، ل ١١٥)، لەکاتێکدا مۆنتیفیۆر ئاماژە بە خزمێکی سڤانیدزێ دەکات کە لە کاتی مردنیدا ئامادەبووە کە ئیدیعا دەکات تایفۆس بووە (مۆنتیفیۆر ٢٠٠٧، ل ٢٠٠)..
- ^ مۆنتیفیۆر پێشنیاری ئەوە دەکات کە یاکۆب سڤانیدزێ و مردنی بیرخستبێتەوە.[٢٥]
سەرچاوەکان دەستکاری
- ^ ئ ا ب پ ت Montefiore 2007, p. 144
- ^ Kotkin 2014, p. 753, note 81
- ^ Zenkovich 2005, p. 368
- ^ ئ ا ب پ ت ج Kotkin 2014, p. 105
- ^ Montefiore 2007, pp. 144–145
- ^ Javakhishvili 1939
- ^ Suny 2020, p. 323
- ^ Kun 2003, p. 341
- ^ ئ ا ب Montefiore 2007, p. 164
- ^ ئ ا ب Montefiore 2007, p. 165
- ^ Suny 2020, p. 334
- ^ Montefiore 2007, pp. 166–167
- ^ ئ ا ب پ Kotkin 2014, p. 106
- ^ ئ ا Kun 2003, p. 342
- ^ Suny 2020, p. 335
- ^ Montefiore 2007, p. 173
- ^ Montefiore 2007, pp. 173–174
- ^ Suny 2020, p. 347
- ^ Montefiore 2007, p. 188
- ^ ئ ا Montefiore 2007, p. 194
- ^ Suny 2020, p. 398
- ^ Montefiore 2007, p. 199
- ^ Montefiore 2007, p. 202
- ^ Kotkin 2014, p. 753, note 83
- ^ ئ ا Montefiore 2007, pp. 202–203
- ^ Montefiore 2007, p. 203
- ^ Kotkin 2014, p. 116
- ^ Kotkin 2014, p. 466
- ^ Kotkin 2014, p. 594
- ^ Montefiore 2007, p. 379
- ^ ئ ا Kun 2003, p. 417
- ^ Kun 2003, pp. 413–414
| کۆمنزی ویکیمیدیا، میدیای پەیوەندیدار بە کاتۆ سڤانیدزێ تێدایە. |