ڕەوەندی عێراقی

ڕەوەندی عێراقی زاراوەیەکە کە ئاماژەیە بۆ خەڵکی بە ڕەگەز عێراقی کە بە ھۆکاری ئابووری و مرۆیی و ڕامیاری کۆچیان کردووە بۆ وڵاتانی دەرەوەی عێراق. ئەم دەستەواژەیە ھەندێک جار ئەو کەسانە دەگرێتەوە کە ڕەگەزنامەی عێراقییان لەدەستداوە و ئەو منداڵانەی نەوەی دووھەم کە لە دەرەوەی وڵات لەدایکبوون.

ژمارەی عێراقییەکان لە وڵاتانی جیھاندا
██ عێراق ██ + 1,000,000 ██ + 100,000 ██ + 10,000 ██ + 1,000

مێژوو

کۆچی عێراقییەکان لە سەرەتای دامەزراندنی شانشینی عێراقەوە لە سەدەی بیستەمەوە دەستی پێکردووە، بەتایبەتی لەنێو ئەندامانی پێکھاتەی مەسیحی و جوولەکەدا. ھەروەھا کۆچکردن بە ھۆکاری ڕامیاری دوای دەستبەسەرداگرتنی دەسەڵات لەلایەن حیزبی بەعس و لەگەڵ دەستپێکردنی شەڕی ئێران و عێراق ڕوویدا. سەپاندنی گەمارۆی ئابووری بەسەر عێراقدا بووە ھۆی کۆچکردنی سەدان ھەزار کەس بەھۆی تێکچوونی باروودۆخی ئابوورییەوە.

دوای لەشکرکێشی عێراق لە ساڵی ٢٠٠٣ و بەھۆی ئەو باروودۆخی مەترسیدار و ناسەقامگیرییەوە، خەڵکێکی زۆری عێراقی کۆچیان کرد بۆ وڵاتانی دراوسێ و ئەورووپا، و کۆچکردن لە ساڵی ٢٠٠٦ بەھۆی توندوتیژی تائیفی و کۆنترۆڵکردنی میلیشیا چەکدارەکان گەیشتە لوتکە. دوای سەرھەڵدانی کوڕانی عێراق لە ساڵی ٢٠٠٧ دۆخەکە تا ڕادەیەک سەقامگیر بوو، زۆرێکیان گەڕانەوە بۆ ناوچە سەرەتاییەکانی نیشتەجێبوونیان، بەڵام بەشێکی زۆریان لە دەرەوەی عێراق مانەوە، ژمارەی ئەو عێراقیانەی لە دەرەوەی زێدی خۆیان دەژین بە نزیکەی چوار ملیۆن مەزەندە دەکرێت.

جوولەکەکان

جوولەکەکانی عێراق تووشی ھەڵمەتی ئاوارەبوون و لێسەندنەوەی ڕەگەزنامەکانیان بوون، دوای ڕاگەیاندنی دەوڵەتی ئیسرائیل و ڕووداوی گرنگی دیکەش کە بووە ھۆی کەمبوونەوەی ژمارەیان، گرنگترینیان دەرکردنیان بوو لە کارە میرییەکان و ڕووداوی فەرھود، کە ئەو ھەڵمەتانەن کە لەلایەن کۆمەڵە توندڕەوە فەلەستینییەکان و ئەوانی ترەوە ڕێکدەخرێن بۆ دزینی ماڵ و پارەی جوولەکەکانی عێراق، بەتایبەتی لە بەغدا، بەو پێیەی ڕێژەی سەدی جوولەکەکان لە بەغدا نزیکەی ٢٥٪ی دانیشتووانی بەغدا بووە، و دوای ئەم ڕووداوانەش کە بەدوایدا ھات لە ساڵی ١٩٥٦ و ھەڵوەشاندنەوەی ڕەگەزنامەی عێراقی لە جوولەکەکانی عێراق، بەھۆیەوە ڕێژەی جوولەکەکان لە عێراق لە ٣٪ بۆ ٠.١٪ دابەزی لە ساڵی ١٩٥٨.

ژیانی ئەو جوولەکانە گەشەیان کرد کە مابوونەوە دوای ڕاگەیاندنی کۆماری عێراق بە سەرکردایەتی عەبدولکەریم قاسم لە سەردەمی فەرمانڕەوایەتیدا و ھەڵمەتی ھەڵوەشاندنەوەی ڕەگەزنامەی جوولەکەکانی ڕاگرت، بەڵام ھەر زوو دوای ساڵی ١٩٦٣ باروودۆخیان تێکچوو بەھۆی کودەتاکەی بەعس و کوشتنی عەبدولکەریم قاسم، و ڕێژەکەیان کەمبووەوە بۆ تەنیا ١٠ کەس لە ساڵی ٢٠٠٣ کە ھەموویان لە بەساڵاچووانن.

ئەمڕۆ نزیکەی ٥٠٠ ھەزار جوولەکەی عێراقی لە ئیسرائیل و نزیکەی ١٥٠ ھەزار جوولەکەی عێراقی لە شانشینی یەکگرتوو و نزیکەی ١٠٠ ھەزار جوولەکەی عێراقی لە ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا و نزیکەی ٥٠ ھەزار جوولەکەی عێراقی لە ئەورووپا ھەن.

کوردانی فەیلی

کوردی فەیلی بە کۆنترین دانیشتووەکانی عێراق دادەنرێن و بە نەوەی ئیلامییەکان دادەنرێن کە لە ڕۆژھەڵاتی مێزۆپۆتامیا ژیاون و کوردانی فەیلی لە ساڵانی سەرھەڵدانی حیزبی بەعس بۆ سەر دەسەڵات تووشی ھەڵمەتێکی ترسناکی ئاوارەبوون و بێبەشکردنی نەتەوەیی بوون بە ھۆکاری تائیفی، ھەروەھا ڕێژەی ئاوارەبوون لە سەردەمی شەڕی ئێران و عێراقدا زیادی کردووە، بەو پێیەی دەرکران لە گوندەکانیان کە لە قەزای خانەقینەوە لە دیالە درێژدەبێتەوە تا مەندەلی و ناحیەی بەلەدرووز و قەزاکانی سەعدیە و جەسان و دواجار بۆ فەرماندارێتی واسیت لە قەزای بەدرە و جەسان و لە ناحیەی ئەلتەیب لە پارێزگای میسان، گەنجەکانیان زیندانی کران و پارە و موڵکەکانیان دەستی بەسەردا گیرا بە تایبەت کە ئەوان لە گرنگترین بازرگانەکانی بەغدا بوون.

لەکاتی سەرژمێری دانیشتووانی عێراق لە ساڵانی ١٩٢٠ و ١٩٣٥ و ١٩٤٨ و ١٩٥٧، کوردە فەیلییەکان ٢.٥٪ی دانیشتووانی عێراقیان پێکدەھێنا کە لە پارێزگای دیالە چڕبوونەتەوە، بەو پێیەی چارەکێکی دانیشتووانیان ناوچەکەیان پێکدەھێنا و ١٥٪ی دانیشتووانی پارێزگای واسیتیان پێکدەھێنا، جگە لە ھەبوونی ژمارەیەکی زۆریان لە بەغدا، و ژمارەیەکی کەم لە میسان و کەرکوک و سلێمانی.

لە ئێستادا لە ئێران ٤٢٠ ھەزار کەس و لە ئەورووپا ١٨٠ ھەزار کوردی فەیلی ھەن، لەکاتێکدا نزیکەی ٣٥٠ ھەزار کەس لە کۆچبەری گەڕاونەتەوە دوای داگیرکردنی عێراق لە ساڵی ٢٠٠٣.