مەلا ھەیبەت

سەید محەمەد سادق حوسێنی (١٢٥٦ کۆچی هەتاوی، قەڵاگا-١٣١٥ کۆچی هەتاوی، سەقز) ئەڵلامە و زانای ئایینی، نووسەر و شاعیری بەناوبانگ ناسراو بە مەلا هەیبەت و هەر وەها مامۆستای کەرەفتوە و لە ماوەی ژیانیدا زیاتر لە ٨٠ بەرهەمی بە زمانەکانی کوردی، فارسی و عەرەبی لە بوارە جیاجیاکاندا نووسیوە لەوانە شیعر، فیقه، بنەما و ڕێزمان و ڕستەسازی ئەدەبی کوردی، فارسی و عەرەبی. بەرهەمەکانی لە مەدرەسەکانی ناوچەی ڕۆژهەڵاتی کوردستان دەخوێندرێنەوە.

سەید محەمەد سادق حوسێنی
لەدایکبوون	١٨٧٧ قەڵاگا، دیواندەرە
مەرگ	١٩٣٦ سەقز
نەتەوە	کورد
پیشە	مامۆستای ئایینی
ئایین	ئیسلام (سوننە)
باوان	سەید ڕەزا (باوک)

ژیاننامە

عەلامە هەیبەت لە کوردستانی تورکیا خوێندوویەتی و وانە دەڵێتەوە، لە ساڵی 1292 کۆچی مۆڵەتی وانەوتنەوە لە مەلا "عەبد القادر کانی کەبوود"، مامۆستای بەناوبانگی گوندی بیارێ لە کوردستانی عێراق وەرگرتووە. دوای تەواوکردنی خوێندن، گەڕایەوە بۆ زێدی خۆی، گوندی قەڵا غە، کە دەکەوێتە دەڤەری ساراڵ، نزیک شاری دیواندرێ و بۆ ماوەی چەند ساڵێک لە گوندی کەرەفتوو دەبێتە مامۆستا. یەکێک لە زانایانی ناوداری ناوچەی سەقز، بە ناوی "ملا محمد" ناسراو بە "مەلای گەورە"، باوکی حەج شێخ مەلا زاهید سەقزی و باپیری خوالێخۆشبوو دوکتور محەمەد خالیدی، پێش ئەوەی مامۆستا هەیبەت بچێتە کەرفتو لەوێ ژیاوە و بووە مامۆستایەک و مەلایەک لەوێ بوون. سەبارەت بە چۆنیەتی بوون بە مەلا و مامۆستا لە شاری کەرفتو، حاج مەلا سەید بەهائەدین غەفاری خوالێخۆشبوو کە کوڕەزای حیبەت و یەکێک لە زانایانی ناوداری دەوروبەری سەقز بووە و زۆربەی خوێندنەکەی لەگەڵ حیبەت بووە، گێڕاوەتەوە کە:

من خوێندکاری هەرزەکار بووم و لە خزمەتی مامی کۆچکردوومدا لە مزگەوتی کەرفاتوو زمانی عەرەبی و فارسیم دەخوێند. قوتابیانی خوالێخۆشبوو مەلام محەمەد "مەلای گەورە"، کە زۆرجار خەریک بوو مۆڵەت وەربگرن، بە بێ حورمەتی مامەڵەیان لەگەڵ ئێمە (من و مامی کۆچکردووم) دەکرد و وەک میرزا مامەڵەیان لەگەڵ مامی کۆچکردووم دەکرد، کە بەزۆری عەمامەیەکی سەوزی لەبەردا بوو و مامۆستای قوتابخانە. جاران گوێیان لە وانەوتنەوەکانی مامی کۆچکردووم دەگرت، وردە وردە حەزیان لە گوێگرتن لە وانەوتنەوەکەی بوو، تا دواجار کە زانییان کە ئەم سەیدە ئاستێکی بەرزی زانستی هەیە، بە فەرمی دانیشتن بۆ گوێگرتن لە وانەکانی، لە کۆتاییدا، کاتێک قووڵی و گەورەیی زانست و شارەزاییەکەی لە هەموو زانستەکاندا بینی، بە تایبەت لە فیقهییان زانی، و ئەدەبیاتی فارسی و عەرەبی، بە فەرمی داوای خوێندن و وانەوتنەوەیان لێکرد و کێشەکانیان لەگەڵیدا چارەسەر کرد. ئەلدین دەڵێت: ڕۆژێک، خوالێخۆشبوو مەلا بۆزور وانەی فیقهی دەوتەوە، کە بابەتی "فەرەح" بوو لە کتێبی فەتحی موعین. وا دیارە نەیتوانیوە بە باشی ڕوونی بکاتەوە، وە لە ڕوونکردنەوەی کێشەکەدا ماندوو بووە، قوتابییەکانیش ڕازی نەبوون تا مەلای گەورە بە مامی کۆچکردووم وت: کاک سەید ڕای تۆ چییە؟ لەگەڵ هەموو ڕێزێکی شایستەدا، مامی کۆچکردووم بەبێ ئاماژەدان بە کتێبەکە، بە شێوەیەکی ڕوون و جێگەی ڕەزامەندی بابەتەکەی ڕوونکردەوە، و کێشەکانی چارەسەر کرد. بەخوا زۆر جار فێری ئەم بابەتە و ئەم کتێبەم کردووە، بەڵام وەک ئێستا لە قووڵایی مەسەلەکە و ڕاستییەکەی تێنەگەیشتم. ئەفسووس! لەگەڵ تۆ لێرە، من زۆرم؛ وە پاش ماوەیەک لە کەرفتووەوە کۆچیان کرد و مامی کۆچکردووم سەید محەمەد سادقیان کردە مەلا و مامۆستا لەوێ و بە فەرمی بە مامۆستای کەرفتوو ناسرا.

دوای مانەوەی نزیکەی سێزدە ساڵ، لە ناوەڕاستی ساڵی ١٣١٣ کۆچی هەتاویدا، ڕووی لە گوندی ئاڵکەڵوو لە نزیک شاری سەقز و دواجار لە ساڵی ١٣١٥ی کۆچیدا یەکسان بوو بە بەیانی دووهەمین هەینی مانگی سەفەری ١٣٥٥ کۆچی مانگی لە خانقای یەکێک لە شێخە بەناوبانگەکانی ئەو سەردەمە، شێخ جەلالەدین نەقشبەندی، ماڵئاوایییان لە دونیا کرد و لە گۆڕستانی شاری ساحێو لە نزیک شاری سەقز بە خاک سپێردرا.}}

یادکردنەوە

کۆنگرەی یادی "مەلا هەیبەت" ڕێکەوتی ٣ی خەرمانانی ١٣٩٣ی کۆچی هەتاوی لە شاری دیواندەرە بەڕێوەچوو. لەم مەراسیمەدا چوار مامۆستای زانکۆ و کەسایەتییە باڵاکانی ڕۆشنبیری و ئەدەبی هەریەکەیان بابەتەکانیان لە بوارە جیاوازەکانی کار و کەسایەتی "مامۆستای کرافتۆ" پێشکەش کرد. هەروەها گروپەکانی داف نەوازی بە خوێندنەوەی شیعری سەید محەمەد سدیق حوسێنی بۆ ستایشکردنی پێغەمبەری ئیسلام (د.خ) لە دوو بۆنەدا بەرنامەکەیان پێشکەش کرد.

هەڵبژاردەیەک لە بەرهەمەکان

• دیوانی شیعری (فارسی و عەرەبی و کوردی)
• عەقیدەی کوردی منشات (نامە)
• ڕاستکردنەوەی دیوان مەلا خزر نالی
• ڕاستکردنەوەی دیوان عەبدولڕەحمان بەی سالم
• ڕاستکردنەوەی دیوان مستەفا بەی کوردی
• ڕاستکردنەوەی دیوان مەولوی تەوح گۆزی
• ڕاستکردنەوەی بەرهەمەکانی مەلا خیزر ڕوداری هێ ڤارامانی
• ڕاستکردنەوەی چوارگۆشەکانی خەیام نیشابوری
• ڕیساله ی بێهجاتییه ( به ستایشی شاعیری نه ناسراوی کورد به نۆ بێهجەت سنەیی)
• وەرگێڕانی هەڵبژاردەیەک لە شیعری عەرەبی لەلایەن شێخ سەلیم سنەیی "ئەمرو ئەلقەیس کورد"
• ڕاستکردنەوە و وەسفکردنی کتێبی "مێژووی مەجیم"
• پەراوێز لەسەر کتێبی "البورهان" لە نووسینی شێخزادە گلێنبۆی
• پەراوێز لەسەر کتێبی "جەما الجواع" لە بنەماکانی فیقهدا
• پەراوێز لەسەر کتێبی "تەشریح ئەفلەک"، فاکتەری مشتومڕ و فەتوای فیقهی
• پەراوێز لەسەر "ڕوونکردنەوەی سی بابەت" لە نووسینی عەبدولعەلی جەواجانی
• پەراوێزەکە لەسەر وەسفی شەمسیایە
• پەراوێز لەسەر کتێبی "المغنی" لە نووسینی فەخرەدین چار پردی
• ڕاستکردنەوەی کتێبی "تب النبی"
• ڕاستکردنەوەی کتێبی "کەشکول بەهای"
• ڕاستکردنەوەی کتێبی "عادەب الدین و الدین" لە نووسینی مەوەردی