زمانەکانی تورکیا
زمانەکانی تورکیا جگە لە زمانی فەرمی کە تورکییە، ھەریەکە لە زمانە بەربڵاوەکانی وەک کوردیش دەگرێتەوە، ھەندێک زمانی کەمینەیی مامناوەندیی بەربڵاوی وەک عەرەبی و ژمارەیەک زمانی کەمینەی کەمتر باو دەگرێتەوە، کە ھەندێکیان بەھۆی پەیمانی لۆزانی ساڵی ١٩٢٣ کەوتونەتە ناو تورکیاوە.
| زمانەکانی تورکیا | |
|---|---|
| فەرمی | تورکی |
| کەمینە | کوردی، ئازەربایجانی، عەرەبی، Aramaic, Pomak Bulgarian, Balkan Gagauz Turkish,[a] لازی، ئەرمەنی، یۆنانی، Pontic Greek, Judaeo-Spanish |
| کۆچبەر | Adyghe, ئالبانی، عەرەبی، بۆسنی، Crimean Tatar,[a] گورجی، Kabardian[١] (in alphabetical order) |
| بیانی | ئینگلیزی (١٧٪) ئەڵمانی (٤٪) فەڕەنسی (٣٪)[٢] |
| ھێمایی | Turkish Sign Language Mardin Sign Language |
| Keyboard layout | |
| a^ may be subsumed under the Turkish language. | |
بەپێی پەیمانی لۆزان، زمانە کەمینەکانی کە بە فەرمی دانپێدانراون بریتین لە زمانەکانی ئەرمەنی، یۆنانی و عیبری.[٣]
مافە دەستوریەکان
دەستکاریزمانی فەرمی
دەستکاریماددەی سێی دەستووری تورکیا زمانی تورکی بە تاکە زمانی فەرمی تورکیا پێناسە دەکات.
زمانە کەمینەکان
دەستکاریلە مادەی ٤٢ ی دەستووری تورکیا بە ڕاشکاوی دامەزراوە پەروەردەییەکان قەدەغە دەکات کە هەر زمانێک جگە لە زمانی تورکی وەک زمانی دایک بە هاوڵاتیانی تورک فێر بکرێن.
((هیچ زمانێک جگە لە زمانی تورکی لە هیچ دەزگاو پەیمانگایەکی ڕاهێنان و پەروەردەدا وەک زمانی دایک بە هاوڵاتیانی تورک بەکارناهێندرێت. نابێت زمانی بیانی لە دەزگاکانی ڕاهێنان و پەروەردە دا گرنگی پێ بدرێت ئەو قوتابخانە و فێرگانەی کە ڕاهێنان و پەروەردە بە زمانی بیانی ئەنجام دەدەن بەپێی یاسایەکی تایبەت دەتوانن کاربکەن ،کە تەنها زمانە نێودەولەتیەکان ڕێگا پێدراون.))
— ماددەی ٤٢دەستوری گشتی کۆماری تورکیا.
بەهۆی مادەی ٤٢ و سنووردارکردنی زمان و کەلتوری کەمایەتییە نەژادیەکان ڕووبەڕووی کۆت و بەندی توند دەبنەوە لە بەکارهێنانی زمانی دایکیاندا.
سەبارەت بە نەگونجانی ئەم ماددە دەستوریە لەگەڵ پڕۆژە یاسای نێودەوڵەتی مافی مرۆڤ ، تورکیا پەیمانە نێودەوڵەتیەکانی تایبەت بە مافە مەدەنی و سیاسیەکان و مافەکانی ئابوری و کۆمەڵایەتی و کەلتوریەکان پێشێڵ دەکات. لەوەش زیاتر، تورکیا هیچ کام لە پەیمانە مرۆییەکانی یەکێتی ئەوروپا بۆ پاراستنی کەمایەتیە نەتەوەییەکان و پەیماننامەی ئەوروپی بۆ زمانە هەرێمییەکان یان کەمایەتییەکان ، یان پرۆتۆکۆلی دژە جیاکاری ١٢ بۆ پەیمانگەی ئەوروپی بۆ مافەکانی مرۆڤ ئیمزا نەکردووە.
ئەم دەستورە تایبەتەی تورکیا لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی و ناوەخۆیی دژایەتیەکی زۆری کراوە چونکە دوورە لە بنەماکانی دەولەتی مۆدێرن و مافەکانی مرۆڤی هاوچەرخ، بە شێوەیەکی بەرچاو لە لایەن کۆمەڵگەی کوردیەوە چەندین جار داوای هەڵوەشاندنەوەی ئەم دەستورە کراوە. لە تشرینی یەکەمی ٢٠٠٤ دا داوای پێداچوونەوەی دەستووریان کرد بۆ ئەوەی سیاسەتی تورکیا لەسەر کەمینەکان لە ئاستی ستانداردە نێودەوڵەتییەکاندا بگونجێندرێت، بەڵام بە کردەیی گۆڕانکاری تێدا نەکرا و هەروەها ڕەخنە لە وڵاتانی ئەندامی یەکێتی ئەوروپا و ڕێکخراوی ئۆ ئێس سی ئی و ڕێکخراوە نێودەوڵەتییەکانی مافی مرۆڤ گیرا لەوانە هیومان ڕایتس وۆچ کە چاودێری ئەوە دەکەن "حکومەتی تورکیا مافی زمانی کەمینەکانی جولەکە، یۆنان و ئەرمەن قبوڵ دەکات، وەک ئەوەی لە پەیمانی لۆزان لە ساڵی ١٩٢٣ دا هاتووە کە ژمارەیان زۆر کەمە لەکاتێکدا کوردەکان پتر لە ٪٢٠ دانیشتوانی تورکیا پێک دێنن بەڵام ئەم مافەیان لێ سەندراوەتەوە.
پەروەردەی زمانە ناوچەییەکان
دەستکاریلەساڵی ٢٠١٢ وەزارەتی پەروەردەی حکومەتی تورکیا زمانی کوردی ( کرمانجی و زازاکی )لە چوارچێوە چاکسازیە ناچاریەکاندا وەک زمانی بیانی خستە ناو بەرنامەی ئەکادیمی قوتابخانە بنەڕەتیەکان وەک پۆلی ئارەزوومەندانە کە منداڵانی کورد دەتوانن لەتەمەنی پێنج ساڵیەوە بخوێنن.
دواتر وەزارەتی پەروەردە لە ساڵی ٢٠١٣ وەک هێورکردنەوەی پارتە تورک پەرستەکان زمانەکانی ئەبخاز و ئادیغ و جۆرجیای ستاندەر و لازی خستە ناو بەرنامەکانی خوێندنی ئارەزوومەندانە هەروەها زمانی بۆسنی لە مانگی شوباتی ٢٠١٧خستە ناو پۆڵە ئارەزوومەندەکان.
لە ساڵی ٢٠١٥ وەزارەتی پەروەردەی تورکیا ڕایگەیاند، کە لە ساڵی خوێندنی ٢٠١٦-٢٠١٧ خولی عەرەبی (وەک زمانی دووەم) لە قۆناغی بنەڕەتیدا پێشکەش بە خوێندکاران دەکرێت و لە قۆناغی دووەمی بنەڕەتییەوە دەست پێ دەکات. خولەکانی عەرەبی وەک کۆرسێکی زمانی دەستەبژێری وەک ئەڵمانی و فەرەنسی و ئینگلیزی پێشکەش دەکرێت. بەپێی بەرنامەیەکی ئامادەکراو، خوێندکارانی پۆلی دوو و سێ بە گوێگرتن و قسەکردن دەست بە فێربوونی زمانی عەرەبی دەکەن، هاوکات پێشەکی بۆ نووسین دەچێتە پاڵ ئەم کارامەییانە لە پۆلی چواری بنەڕەتی و دوای ئەوەی خوێندکارانی پۆلی پێنجەم دەست دەکەن بە فێربوونی زمانەکە لە هەموو قۆناغەکانی دواتردا.
پێرستی زمانەکان
دەستکاریئەم خشتەیەی خوارەوە زمانی دایک لە تورکیا بە ڕێژەی سەدی نیشان دەدات:
| زمانی زگماکی | ڕێژەی سەدی |
|---|---|
| تورکی | 84.54 |
| کوردی (کورمانجی) | 11.97 |
| عەرەبی | 1.38 |
| کوردی (زازاکی) | 1.01 |
| تورکی ناوچەیی | 0.28 |
| بەلکانی | 0.23 |
| لاز | 0.12 |
| کەوکازی | 0.11 |
| ئەرمەنی | 0.07 |
| قەوقازی ناوچەیی | 0.07 |
| یۆنانی | 0.06 |
| زمانی ئەوروپای ڕۆژئاوایی | 0.03 |
| عیبری | 0.01 |
| کۆپتیک | 0.01 |
| ئەوانی تر | 0.12 |
ئیتنۆلۆگ چەندین زمانی کەمینە و کۆچبەری لە تورکیا ڕیز کردووە کە هەندێکیان لەلایەن ژمارەیەکی زۆر لە خەڵکیەوە قسەی پێ دەکرێت.
| زمان | شێوەزار | ئاخێوەران | بارودۆخ | تێبینی |
|---|---|---|---|---|
| تورکی | 66,850,000 (2006) | 1 (National) | ||
| کوردی | کرمانجی | 8,130,000  (2014)
|
3 (Wider communication) | 3,000,000 monolinguals |
| زازاکی | زازاکی ژوروو | 1,500,000 (1998)
|
5 (Developing) | |
| زازاکی خواروو | 184,000 (2014) | 4 (Educational) | ||
| عەرەبی | عەرەبی باکور | 1,130,000 (2014) | 3 (Wider communication) | |
| عەرەبی ستاندارد | 686,000 (2015) | 4 (Educational) | Non-indigenous | |
| عەرەبی باکوری میزۆپۆتامیا | 520,000 (2014) | 6a (Vigorous) | Do not read Arabic | |
| شێوەزارەکانی تر | 101,000 (2014) | Non-indigenous | ||
| کەباردی | 1,000,000 (2005) | 5 (Developing) | Non-indigenous | |
| ئازەری | 540,000 (2014) | 5 (Dispersed) | ||
| ڕۆمانی | بەلکانی ڕۆمانی | 500,000 (1985) | 6a (Vigorous) | Non-indigenous |
| دۆماری | 8b (Nearly extinct) | |||
| تورکی ناوچەیی | 400,000 (1998) | 6a (Vigorous) | ||
| بولگاری | پۆماکی | 351,000 (2014) | 5 (Dispersed) | |
| تورکی بەلکانی | 327,000 (1993) | 7 (Shifting) | ||
| ئەدیاگی | 316,000 (2014) | 5 (Dispersed) | Non-indigenous | |
| یۆنان | پانتیکی | 5,000 (2009) | 7 (Shifting) | |
| یۆنانی هاوچەرخ | 3,600 (2014) | 5 (Dispersed) | ||
| جۆرجی | 151,000 (2014) | 6b (Threatened) | ||
| تاتاری | 100,000 (2014) | 5 (Developing) | Non-indigenous | |
| ئەلبانی | تۆسکی | 66,000 (2014) | 6b (Threatened) | Non-indigenous |
| غیگی | 5 (Dispersed) | |||
| ئەرمەنی | 61,000 (2014) | 6b (Threatened) | ||
| ئەبخازی | 44,000 (2014) | 6b (Threatened) | Non-indigenous | |
| ئوسەتی | دیگۆری | 37,000 (2014) | 5 (Developing) | Non-indigenous |
| تاتار | 5 (Dispersed) | Non-indigenous | ||
| لازوری | 20,000 (2007) | 6b (Threatened) | ||
| ئارامی | تۆرۆیۆ | 15,000 (2014) | 6b (Threatened) | |
| هێرتەڤینی | 1,000 (1999) | 6a (Vigorous) | ||
| ئەوانی تر | 9 (Dormant) | |||
| لادینۆ | 13,000 (2007) | 7 (Shifting) | Non-indigenous | |
| تورکمانی | 5 (Dispersed) | Non-indigenous | ||
| بۆسنی | 4,500 (2013) | 6b (Threatened) | Non-indigenous | |
| ئۆزبەکی | ئۆزبەکی خواروو | 3,800 (2014) | 5 (Dispersed) | Non-indigenous |
| قیرغی | 5 (Dispersed) | Non-indigenous | ||
| یوگور | 5 (Dispersed) | Non-indigenous |
لە ڕاپۆرتەکەی ئیتنۆلۆگدا، زمانی مێگلینۆ-ڕۆمانییەکانی تێدانیە کە لە لایەن مێگلنۆ-ڕۆمانییەکان قسەی پێدەکرێت، کە ژمارەیان نزیکەی ٥ هەزار کەس دەبێت لەو وڵاتەدا.
پێوەری لێکهەڵوەشینی پلەبەپلە کراوی نێوان نەوەکان (EGIDS) ی ئیتنۆلۆگ:
0 ( ئینتەرناسیۆنال ) : " ئەو زمانانەی کە بە شێوەیەکی بەربڵاو لە نێوان نەتەوەکاندا لە بوارەکانی بازرگانی و ئاڵوگۆڕی زانستی و سیاسیە نێونەتەوەییەکاندا بەکار دەهێنرێت . "
1 ( نەتەوەیی ) : " ئەو زمانانەی کە لە پەروەردە و کار و میدیا و حکوومەت لە ئاستی نەتەوەییدا بەکار دەهێنرێت " .
2 ( پارێزگا ) : " ئەو زمانانەی کە لە پەروەردە و کار و میدیا و حکومەت لە ناو دابەشکارییە ئیدارییە گەورەکانی نەتەوەیەکدا بەکار دەهێنرێت " .
3 ( فراوانتر ) : " ئەو زمانانەی کە لە کار و میدیا بەکار هاتووە بەبێ باری فەرمی لە جیاوازی زمان لە سەر ئاستی هەرێمێک " .
4 ( پەروەردەیی ) : " زمان لە بەکارهێنانێکی بەهێزدایە ، بە ستانداردکردن و ئەدەب لە ڕێگەی سیستەمێکی بەربڵاوی پەروەردەوە بە شێوەیەکی دامەزراوەیی پشتگیری دەکرێت " .
5 ( گەشە ) : " زمان لە بەکارهێنانێکی لاوازدایە ، بە شێوەیەکی ستاندارد ئەدەب لە لایەن هەندێکەوە بەکار دەهێنرێ هەرچەندە ئەمە هێشتا بەربڵاو و بەردەوام نییە . "
6a زمان بۆ پەیوەندی ڕووبەڕوو بەکار هاتووە لەلایەن هەموو نەوەکان و بارودۆخەکە بەردەوام بێت " .
6b ( هەڕەشەکراو ) : " زمان بۆ پەیوەندی ڕووبەڕوو لە نێو هەموو نەوەکاندا بەکار هاتووە ، بەڵام بەکارهێنەران ڕۆژ بە ڕۆژ لە دەست دەدات . "
7 ( گۆڕدراو ) : " نەوە و منداڵان دەتوانن زمانەکە لەنێو خۆیاندا بەکار بهێنن ، بەڵام بۆ منداڵی تر ناگوازرێتەوە " .
8a ( مۆریبوند ) : " ئەو زمانانەی کە بەکارهێنەرەکانی کەسانی بە تەمەنن و نەوەی نوێ بەکاری ناهێنن " .
8b ( نزیکە لە لەناوچون ) : " ئەو زمانانەی کە بەکارهێنەرە ماوەکانی زمان ئەندامن لە نەوەی باپیرە گەورە یان گەورەتر کە دەرفەتیان کەمە بۆ بەکارهێنانی زمانەکە " .
9 ( دۆرمانت ) : " زمان وەک بیرهێنانەوەی ناسنامەی کەلەپووری بۆ کۆمەڵگەی ئەتنیکی خزمەت دەکات ، بەڵام هیچ کەسێک لە لێهاتوویی ڕەمزی زیاتر نییە " .
10 ( لەناوچوو ) : " زمانەکە چیتر بەکارنەهێنرێت و کەس هەستی ناسنامەی ئەتنیکی پەیوەست بە زمانەکەوە نەبێت. "
سەرژمێری ١٩٦٥
دەستکاری| زمان | زگماکی | تاکە زمانی ئاخاوتن | دووەم باوترین زمانی ئاخاوتن |
|---|---|---|---|
| Abaza | 4,563 | 280 | 7,556 |
| Albanian | 12,832 | 1,075 | 39,613 |
| Arabic | 365,340 | 189,134 | 167,924 |
| Armenian | 33,094 | 1,022 | 22,260 |
| Bosnian | 17,627 | 2,345 | 34,892 |
| Bulgarian | 4,088 | 350 | 46,742 |
| Pomak | 23,138 | 2,776 | 34,234 |
| Chechen | 7,563 | 2,500 | 5,063 |
| Circassian | 58,339 | 6,409 | 48,621 |
| Croatian | 45 | 1 | 1,585 |
| Czech | 168 | 25 | 76 |
| Dutch | 366 | 23 | 219 |
| English | 27,841 | 21,766 | 139,867 |
| French | 3,302 | 398 | 96,879 |
| Georgian | 34,330 | 4,042 | 44,934 |
| German | 4,901 | 790 | 35,704 |
| Greek | 48,096 | 3,203 | 78,941 |
| Italian | 2,926 | 267 | 3,861 |
| Kurdish (Kurmanji) | 2,219,502 | 1,323,690 | 429,168 |
| Judæo-Spanish | 9,981 | 283 | 3,510 |
| Laz | 26,007 | 3,943 | 55,158 |
| Persian | 948 | 72 | 2,103 |
| Polish | 110 | 20 | 377 |
| Portuguese | 52 | 5 | 3,233 |
| Romanian | 406 | 53 | 6,909 |
| Russian | 1,088 | 284 | 4,530 |
| Serbian | 6,599 | 776 | 58,802 |
| Spanish | 2,791 | 138 | 4,297 |
| Turkish | 28,289,680 | 26,925,649 | 1,387,139 |
| Zaza | 150,644 | 92,288 | 20,413 |
| کۆی گشتی | 31,009,934 | 28,583,607 | 2,786,610 |
| [[دەڤەر / زمان | تورکی | کوردی | عەرەبی | زازاکی | قەوقازی | یۆنانی | جۆرجی | ئەرمەنی | لازی | پۆمەکی | بۆسنی | ئەلبانی | عیبری |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ئەدەنا(ئوسمانیە) | 866,316 | 7,581 | 22,356 | 332 | 51 | 51 | 0 | 28 | 9 | 0 | 312 | 483 | 29 |
| ئەدیەمان | 143,054 | 117,325 | 7 | 6,705 | 0 | 0 | 0 | 84 | 4 | 0 | 0 | 0 | 0 |
| ئەفیۆن کەرەهەسیر | 499,461 | 125 | 19 | 1 | 2,172 | 169 | 2 | 2 | 1 | 16 | 14 | 2 | 1 |
| ئاگری | 90,021 | 156,316 | 105 | 4 | 2 | 2 | 77 | 5 | 0 | 1 | 103 | 0 | 0 |
| ئەماسیا | 279,978 | 2,179 | 9 | 2 | 1,497 | 6 | 1,378 | 208 | 6 | 0 | 10 | 336 | 1 |
| ئەنقەرە+ئەکسەرای | 1,590,392 | 36,798 | 814 | 21 | 393 | 124 | 41 | 66 | 120 | 7 | 126 | 833 | 64 |
| ئەنتالیا | 486,697 | 23 | 2 | 0 | 0 | 14 | 0 | 0 | 2 | 0 | 0 | 1 | 0 |
| ئارتڤین | 190,183 | 46 | 4 | 0 | 0 | 4 | 7,698 | 1 | 12,093 | 1 | 1 | 0 | 0 |
| ئایدن | 523,583 | 168 | 85 | 0 | 112 | 71 | 4 | 1 | 4 | 0 | 26 | 88 | 0 |
| بالیک کەسر | 698,679 | 560 | 38 | 8 | 3,144 | 236 | 1,273 | 9 | 205 | 1,707 | 314 | 24 | 4 |
| بەلاجیک | 137,674 | 5 | 4 | 0 | 736 | 4 | 73 | 1 | 1 | 2 | 6 | 3 | 0 |
| بینگۆڵ | 62,668 | 56,881 | 19 | 30,878 | 17 | 0 | 1 | 11 | 1 | 0 | 0 | 0 | 3 |
| بەدلیس | 56,161 | 92,327 | 3,263 | 2,082 | 205 | 1 | 5 | 16 | 0 | 0 | 0 | 1 | 2 |
| بۆلو | 375,786 | 363 | 0 | 0 | 1,593 | 3 | 1,541 | 488 | 1,791 | 0 | 40 | 6 | 1 |
| بۆردور | 194,910 | 2 | 7 | 0 | 0 | 3 | 12 | 0 | 0 | 0 | 0 | 1 | 0 |
| بۆرسە | 746,633 | 213 | 22 | 0 | 799 | 106 | 2,938 | 35 | 517 | 65 | 1,169 | 1,928 | 69 |
| چەنەکاڵا | 338,379 | 443 | 0 | 25 | 1,604 | 5,258 | 4 | 9 | 12 | 3,675 | 516 | 6 | 121 |
| چانکری | 250,510 | 158 | 1 | 0 | 0 | 1 | 0 | 3 | 2 | 0 | 0 | 0 | 0 |
| چۆرووم | 474,638 | 8,736 | 4 | 0 | 1,808 | 12 | 8 | 51 | 3 | 7 | 0 | 0 | 0 |
| دەنیزلی | 462,860 | 283 | 28 | 5 | 8 | 97 | 1 | 1 | 0 | 2 | 1 | 3 | 0 |
| ئامەد | 178,644 | 236,113 | 2,536 | 57,693 | 1 | 1 | 3 | 134 | 3 | 48 | 1 | 5 | 0 |
| ئەدیرنە | 290,610 | 386 | 104 | 21 | 9 | 18 | 2 | 12 | 3 | 10,285 | 329 | 58 | 92 |
| ئەلازیگ | 244,016 | 47,446 | 17 | 30,921 | 0 | 2 | 0 | 2 | 30 | 12 | 3 | 2 | 0 |
| ئەرزنجان | 243,911 | 14,323 | 13 | 298 | 4 | 5 | 0 | 12 | 2 | 3 | 0 | 1 | 0 |
| ئەرزەرووم | 555,632 | 69,648 | 86 | 2,185 | 109 | 8 | 4 | 11 | 24 | 7 | 1 | 5 | 1 |
| ئاسکی شەهر | 406,212 | 327 | 42 | 0 | 1,390 | 4 | 3 | 0 | 14 | 23 | 114 | 78 | 0 |
| گازی عەنتاب | 490,046 | 18,954 | 885 | 1 | 4 | 6 | 0 | 4 | 3 | 0 | 1 | 11 | 0 |
| گیرەسون | 425,665 | 305 | 1 | 1 | 2 | 0 | 2,029 | 0 | 5 | 0 | 0 | 0 | 0 |
| گوموشانە | 260,419 | 2,189 | 0 | 0 | 91 | 0 | 0 | 0 | 17 | 0 | 0 | 0 | 0 |
| شرناخ | 10,357 | 72,365 | 165 | 0 | 1 | 0 | 1 | 21 | 2 | 0 | 0 | 0 | 0 |
| هاتای | 350,080 | 5,695 | 127,072 | 7 | 780 | 767 | 11 | 376 | 6 | 2 | 8 | 44 | 1 |
| ئیسپارتا | 265,305 | 688 | 75 | 11 | 8 | 91 | 0 | 1 | 2 | 1 | 1 | 3 | 4 |
| مێرسین | 500,207 | 1,067 | 9,430 | 23 | 76 | 137 | 13 | 12 | 19 | 3 | 3 | 9 | 1 |
| ئەستانبۆڵ | 2,185,741 | 2,586 | 2,843 | 26 | 317 | 35,097 | 849 | 29,479 | 128 | 165 | 3,072 | 4,341 | 8,608 |
| ئەزمیر | 1,214,219 | 863 | 352 | 5 | 1,287 | 898 | 15 | 17 | 15 | 1,289 | 2,349 | 1,265 | 753 |
| کارس | 471,287 | 133,144 | 61 | 992 | 215 | 6 | 8 | 5 | 24 | 1 | 5 | 4 | 1 |
| کەستەمنو | 439,355 | 1,090 | 2 | 0 | 3 | 2 | 180 | 849 | 1 | 0 | 0 | 0 | 0 |
| کەیسەری | 509,932 | 8,454 | 34 | 8 | 17,110 | 1 | 1 | 9 | 6 | 9 | 15 | 160 | 1 |
| کیرکلارەری | 252,594 | 602 | 136 | 24 | 5 | 3 | 5 | 3 | 7 | 3,375 | 1,148 | 144 | 11 |
| کیرشەهر | 185,489 | 11,309 | 4 | 0 | 2 | 0 | 0 | 0 | 1 | 0 | 1 | 0 | 0 |
| کۆجەلی | 320,808 | 235 | 0 | 10 | 1,467 | 63 | 2,755 | 46 | 2,264 | 381 | 3,827 | 22 | 7 |
| کۆنیا | 1,092,819 | 27,811 | 67 | 4 | 1,139 | 3 | 7 | 1 | 5 | 1 | 11 | 75 | 0 |
| کوتاهیا | 397,221 | 105 | 13 | 2 | 17 | 4 | 2 | 88 | 9 | 0 | 0 | 34 | 0 |
| مەلاتیا | 374,449 | 77,794 | 33 | 10 | 14 | 5 | 7 | 148 | 5 | 4 | 0 | 3 | 0 |
| مانیسا | 746,514 | 241 | 15 | 0 | 488 | 42 | 67 | 2 | 6 | 54 | 116 | 192 | 3 |
| کارەمان ماراش | 386,010 | 46,548 | 21 | 0 | 4,185 | 0 | 0 | 13 | 3 | 0 | 0 | 9 | 0 |
| ماردین | 35,494 | 265,328 | 79,687 | 60 | 75 | 11 | 15 | 11 | 0 | 0 | 1 | 6 | 0 |
| موگلە | 334,883 | 6 | 4 | 1 | 0 | 28 | 0 | 0 | 0 | 1 | 0 | 0 | 4 |
| مووش | 110,555 | 83,020 | 3,575 | 507 | 898 | 0 | 1 | 3 | 103 | 0 | 0 | 0 | 0 |
| نەڤشەهر | 203,156 | 22 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 22 | 0 |
| ئەکسەرای | 353,146 | 8,991 | 10 | 0 | 227 | 5 | 0 | 12 | 4 | 0 | 15 | 4 | 0 |
| ئۆردوو | 538,978 | 12 | 0 | 0 | 5 | 0 | 4,815 | 34 | 0 | 1 | 0 | 1 | 0 |
| ڕەزا | 275,291 | 11 | 1 | 1 | 0 | 9 | 4 | 0 | 5,754 | 1 | 0 | 1 | 0 |
| ساکاریا | 388,481 | 2,163 | 32 | 3 | 538 | 6 | 4,535 | 2 | 2,671 | 23 | 2,899 | 794 | 1 |
| سامسون | 747,115 | 1,366 | 3 | 0 | 3,401 | 91 | 2,350 | 5 | 51 | 319 | 10 | 610 | 0 |
| باتمان | 46,722 | 179,023 | 38,273 | 484 | 1 | 0 | 15 | 98 | 3 | 0 | 10 | 0 | 0 |
| سنۆپ | 261,341 | 2,126 | 0 | 0 | 659 | 1 | 1,144 | 228 | 3 | 5 | 0 | 7 | 3 |
| سیڤاس | 649,099 | 32,284 | 19 | 23 | 2,086 | 0 | 0 | 217 | 1 | 0 | 515 | 0 | 0 |
| تەکرداگ | 284,222 | 548 | 76 | 18 | 5 | 19 | 52 | 8 | 2 | 1,627 | 6 | 51 | 102 |
| تۆکات | 483,948 | 3,974 | 7 | 3 | 5,934 | 0 | 367 | 45 | 2 | 0 | 0 | 964 | 0 |
| تەرابزۆن | 590,799 | 72 | 12 | 0 | 0 | 4,535 | 1 | 11 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 |
| تونجەلی | 120,553 | 33,431 | 20 | 2,370 | 28 | 0 | 0 | 4 | 0 | 18 | 10 | 8 | 0 |
| ئورفە | 207,652 | 175,100 | 51,090 | 14,554 | 3 | 0 | 5 | 2 | 4 | 0 | 2 | 0 | 0 |
| ئوشاک | 190,506 | 16 | 2 | 0 | 1 | 0 | 0 | 4 | 1 | 0 | 0 | 0 | 0 |
| وان | 118,481 | 147,694 | 557 | 3 | 1 | 2 | 1 | 1 | 8 | 0 | 1 | 1 | 66 |
| یۆزگات | 433,385 | 2,424 | 1 | 0 | 1,597 | 2 | 0 | 118 | 0 | 0 | 14 | 1 | 0 |
| زەنگولداک | 649,757 | 43 | 26 | 0 | 5 | 17 | 2 | 3 | 15 | 0 | 1 | 1 | 1 |
ئەو دەڤەرانەی بە گشتی بە تورکی دەدوێن. ئەو دەڤەرانەی بە گشتی بە تورکی دەدوێن. ئەو دەڤەرانەی کە بە گشتی بە کوردی دەدوێن. ئەو دەڤەرانەی بە گشتی بە کوردی دەدوێن.
-
Turkish- and Kurdish-speaking pluralities -
Turkish-speaking population -
Kurdish-speaking population -
Arabic-speaking population -
Zaza-speaking population -
Circassian-speaking population -
Greek-speaking population -
Armenian-speaking population -
Georgian-speaking population -
Laz-speaking population -
Pomak-speaking population -
Bosnian-speaking population -
Albanian-speaking population -
Hebrew-speaking population
مێژوو
دەستکاریتورکیا لە مێژوویدا ماڵی زۆرێک لە زمانە لەناوچوەکانی ئێستا بووە. وەک: هیتیت، کە سەرەتاییترین زمانی ئیندۆ-ئەورووپییە کە بەڵگەی نووسراو دۆزراوەتەوە (لە نزیکی ١٦٠٠ پ.ز بۆ ١١٠٠ پ.ز کاتێک ئیمپراتۆریەتی هیتیت هەبوو). زمانەکانی دیکەی ئانادۆڵەکان لوویان و دواتر لیسیان و لیدیان و میلیانی لە خۆ گرتبوو هەموو ئەو زمانانە وا بڕوا دەکرێت کە لە دوایینەکانی دەوروبەری سەدەی یەکی پێش زایین لە ناو چوون بە هۆی دۆزەخیبوونی ئەناتۆلیا کە بووە هۆی ئەوەی یۆنانی بە شێوەزارە جۆراوجۆرەکان ببێتە زمانی باو .
ئۆراراتیانی سەر بە بنەماڵەی زمانی حورۆ-ئۆرارتیان لە ڕۆژهەڵاتی ئەناتۆلیا لە دەوروبەری دەریاچەی وان بوونیان هەبوو وەک زمانی شانشینی ئورارتوو لە سەدەی ٩ ی زاینییەوە تا سەدەی شەشەم بوونی هەبووە هاتیان لە دەقە نەریتییەکانی هیتیتاقی کراوەتەوە، بەڵام نە پەیوەندی بە زمانی حیتی و نە بە هیچ زمانێکی دیکەی ناسراوەوە هەبووە.
لە سەردەمی دوای تەنزیمەت دا فەڕەنسی بوو بە زمانی باو لە نێو خوێندەواران، هەرچەندە هیچ گرووپێکی ئەتنی لە ئیمپراتۆریەتدا بە ڕەچەڵەک بە زمانی فەڕەنسی قسەیان نەدەکرد. یۆهان ستراوس، نووسەری "زمان و هێز لە ئیمپراتۆریەتی عوسمانیی دواکەوتوودا" نووسیویەتی "بە شێوەیەک لە جیهانی سەردەمدا بە بیردا چوونی ئینگلیز، فەرەنسا نزیکەی لە هەموو شوێنێک لە خاکی عوسمانیدا ئامادە بوو" ستراوس ئەوەشی خستەڕوو کە فەرەنسی "جۆرێک لە زمانی نیمچە فەرمی" بووە، کە "تا ڕادەیەک" زمانی تورکیی وەک زمانی "فەرمی" بۆ ناموسوڵمانەکان گۆڕیبوو بۆیە ئیمپراتۆریەتی عوسمانی چەندین بڵاوکراوەی بە زمانی فەڕەنسی هەبوو، کاتێک کۆماری تورکیا لە ساڵی ١٩٢٣ دا ڕاگەیاندرا زمانی فەڕەنسی و سەرجەم زمانەکان قەدەغە کران.
ئەمانەش ببینە
دەستکاریسەرچاوەکان
دەستکاری- ^ Refugees، United Nations High Commissioner for. «Refworld - World Directory of Minorities and Indigenous Peoples - Turkey»., [[Kurdish language|Kurdish]
- ^ Europeans and Their Languages
- ^ Bayır، Derya (2016). Minorities and nationalism in Turkish law. Cultural diversity and law. London: Routledge. ISBN 978-1-315-59551-1.
Oran farther points out that the rights set out for the four categories are stated to be the 'fundamental law' of the land, so that no legislation or official action shall conflict or interfere with these stipulations or prevail over them (article 37). [...] According to the Turkish state, only Greek, Armenian and Jewish non-Muslims were granted minority protection by the Lausanne Treaty. [...] Except for non-Muslim populations - that is, Greeks, Jews and Armenians - none of the other minority groups' language rights have been de jure protected by the legal system in Turkey.
- ^ Toplumsal Yapı Araştırması 2006 [Social Structure Research 2006] (Report). KONDA. September 2006. p. 19. Archived from the original on ١٥ی شوباتی ٢٠١٧. Retrieved 2016-04-24. ١٥ی شوباتی ٢٠١٧ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
- ^ Lewis، M. Paul (ed.) (2009). «Ethnologue report for Turkey (Europe)». Ethnologue: Languages of the World. SIL International. لە ڕەسەنەکە لە ٧ی تەممووزی ٢٠١٠ ئەرشیڤ کراوە. لە ٨ی ئەیلوولی ٢٠٠٩ ھێنراوە.
{{cite web}}:|یەکەم=has generic name (یارمەتی) - ^ Lewis، M. Paul (ed.) (2009). «Ethnologue report for Turkey (Asia)». Ethnologue: Languages of the World. SIL International. لە ڕەسەنەکە لە ٧ی تەممووزی ٢٠١٠ ئەرشیڤ کراوە. لە ٨ی ئەیلوولی ٢٠٠٩ ھێنراوە.
{{cite web}}:|یەکەم=has generic name (یارمەتی) - ^ Heinz Kloss & Grant McConnel, Linguistic composition of the nations of the world, vol,5, Europe and USSR, Québec, Presses de l'Université Laval, 1984, ISBN 2-7637-7044-4
- ^ Ahmet Buran Ph.D., Türkiye'de Diller ve Etnik Gruplar, 2012
| کۆمنزی ویکیمیدیا، میدیای پەیوەندیدار بە زمانەکانی تورکیا تێدایە. |