دەیڤد ھیلبێرت
دەیڤد ھیلبێرت (بە ئەڵمانی: David Hilbert) لەدایکبووی ٢٣ کانوونی دووەم ١٨٦٢ لە کۆنیگسبێرگ، پرۆسی ڕۆژھەڵات، ماتماتیکزانی ئەڵمانی و یەکێک لە بەناوبانگترین ماتماتیکزانانی سەدەی نۆزدەھەم و سەرەتاکانی سەدەی بیستەمە. ھیلبێرت کاریگەریی زۆری ھەبوو لە پەرەپێدان و داھێنانی مێکانیک کوانتۆمی و تەنانەت بیردۆزی ڕێژەیی و ھەروەھا بەردی بناغەی لقی شیکاریی فانکشنیی دانا و پەرەی پێدا.
| دەیڤد ھیلبێرت | |
|---|---|
 دەیڤد ھیلبێرت (١٩١٢) | |
| لەدایکبوون | ٢٣ی کانوونی دووەمی ١٨٦٢ کۆنیگسبێرگ |
| مردن | ١٤ی شوباتی ١٩٤٣ (٨١ ساڵ ژیاوە) Göttingen, ئەڵمانیای نازی |
| نەتەوە | ئاڵمانی |
| بوارەکان | ماتماتیک, فیزیک و فەلسەفە |
| دامەزراوەکان | زانکۆی کۆنیگسبێرگ زانکۆی گۆتینگن |
| خوێندی باڵا | زانکۆی کۆنیگسبێرگ (PhD) |
| تێزەکان | On Invariant Properties of Special Binary Forms, Especially of Spherical Functions (١٨٨٥) |
| ڕاوێژکاری دکتۆرا | Ferdinand von Lindemann[١] |
| قوتابییەکانی دکتۆرا | ویلیام ئاکێرمان ھێنریچ بێھمان ئۆتۆ بلومێنتال<b |
| Other notable students | ژان ڤۆن نیومان |
| ناسراوە بەھۆی | تیۆرمی سەرەکیی ھیلبێرت بەڵگەنەویستەکانی ھیلبێرت کێشەکانی ھیلبێرت پرۆگرامی ھیلبێرت Einstein–Hilbert action بۆشاییی ھیلبێرت جیاکاری و تەواوکاریی ئێپسیلۆن |
| گاریگەرییەکان | ئێمانۆئیل کانت[٢] |
| خەڵاتە دیارەکان | Lobachevsky Prize (١٩٠٣)داڕێژە:Citation needed lead Bolyai Prize (١٩١٠)داڕێژە:Citation needed lead ForMemRS[٣] |
| ھاوسەر | کەتی ژێرۆچ |
| منداڵەکان | فرانز (b. 1893) |
ژیاننامە
دەستکاریدەیڤد ھیلبێرت لە ٢٣ کانوونی دووەمی ١٨٦٢ لە شاری کۆنیگسبێرگ، لەدایک بوو و لە ١٤ شوباتی ١٩٤٣ لە شاری گوتینگنی ئالمان کۆچی دوایی کرد. ساڵی ١٨٨٦ تا ١٨٩٥ مامۆستای ماتماتیک بوو لە زانکۆی کۆنیگسبێرگ و باقی ساڵەکانی ژیانی لە ١٨٩٥ تا ١٩٣٠ لە زانکۆی گوتینگن بەسەر برد.ھیلبێرت مناڵی یەکەم و تاقانە مناڵی ئۆتۆ و ماریا بوو.
لە ساڵی ١٨٩٩ کتێبی «ئەندازەی بنەڕەتی» بڵاو کردەوە، ئامانجی ھیلبێرت لە نووسینی ئەم کتێبە دروستکردنی پەیوەندی نێوان بەڵگەنەویستە ئەندازەییەکان و بەڵگەنەویستە ژمێرەییەکان بوو، لەم کتێبەدا، ئەنجامی توێژینەوەکانی شرۆڤە کردووە.
بەڵگەنەویستەکانی ھیلبێرت
دەستکاریبەڵگەنەویستەکانی ھیلبێرت چەند بەڵگەنەویستێکی گرینگن لە بواری ئەندازەی نائیقلیدسیدا کە بە ٦ گرووپ دابەش بوونە. بۆ نموونە بەڵگەنەویستی ھاوبەربوونی ھیلبێرت، بەڵگەنەویستێکە کە دەتوانرێت لەجیاتی بەڵگەنەویستی پێنجەمی ئیقلیدس بەکار بھێنرێت.
بەڵگەنەویستی ھاوبەربوونی ھیلبێرت: بۆ ھەر ھێڵێک وەکوو وە ھەر خاڵێک وەکوو کە ناکەویتە سەر ئەم ھێڵە، بەلایەنی زۆرەوە ھێڵێک وەکوو بوونی ھەیە بەشێوەیەک کە بە دا دەڕوات و لەگەڵ ھاوبەرە .[٤] بە دستەواژەیەکی سادەتر:
پێناسەی (ھاوبەربوون): دوو ھێڵ ھاوبەر دەبن، ھەر کات کە یەکتر نەبڕن، واتە ھیچ خاڵێک نەدۆزرێتەوە کە لەسەر ھەردوو ھێڵەکە بێت.
بەڵگەنەویستی ھاوبەربوون: بۆ ھەر ھێڵێک و ھەر خاڵکێک کە لەسەر ئەم ھێڵە نییە، یەک و تەنیا یەک ھێڵ بوونی ھەیە کە ھاوبەرە لەگەڵ ھێڵی ئاماژەپێکراو و بە خاڵەکەدا دەڕوات.
٢٣ کێشە
دەستکاریساڵی ١٩٠٠ زایینی ھیلبێرت لە دووەمین کۆنگرەی نێونەتەوەیی ماتماتیکزاناندا لە پاریس، پێرستێک لە چەندین پرسیاریی ماتماتیکی خستەڕوو.
ئەمانەش ببینە
دەستکاریپەراوێزەکان
دەستکاری- ^ دەیڤد ھیلبێرت لە Mathematics Genealogy Project
- ^ Richard Zach, "Hilbert's Program", The Stanford Encyclopedia of Philosophy.
- ^ «David Hilbert. 1862-1943». Obituary Notices of Fellows of the Royal Society. ٤ (١٣): ٥٤٧–٥٥٣. ١٩٤٤. doi:10.1098/rsbm.1944.0006.
- ^ گرینبرگ ۸۲
سەرچاوەکان
دەستکاری- بەشداربووانی ویکیپیدیا، «داوید ھیلبرت»، ویکیپیدیای فارسی. سەردان لە ٥ی ئابی ٢٠١٦.
 | ئەم ماتماتیکزان وتارە کۆلکەیەکە. دەتوانیت بە فراوانکردنی یارمەتیی ویکیپیدیا بدەیت. |
| کۆمنزی ویکیمیدیا، میدیای پەیوەندیدار بە دەیڤد ھیلبێرت تێدایە. |