دیاردەی پەرشبوونەوەی کۆمپتن

ئەم دیاردەیە مەبەست لەوەیە کاتێک فۆتۆنێک کەمێک وزە دەدات بە ئەلیکترۆن و ئەلیکترۆنیش دەست دەکات بە لادان (جووڵە) بەم دیاردەیە دەوترێت پەرشبوونەوەی کۆمپتن. لە سەدەی ٢٠ی پێشوودا لێکۆڵینەوەکان دەربارەی کارلێکی نێوان تیشکی ئێکس و ماددە لە ڕێگە بوو بۆ سەلماندنی، ئەویش دەوترا کاتێک تیشکێکی ئێکس دەدرێت لە ئەتۆمێک، تیشکەکەش ئەلیکترۆن دەردەکات و پەڕشی دەکاتەوە بە گۆشەیەک. کارۆموگناتیزی کلاسیکی ھەستی بەوە کرد کە دەبێت درێژە شەپۆلی تیشکی پەڕشبوو یەکسان بێت بە درێژە شەپۆلی سەرەتای. چەند تاقیکردنەوەیەک دەریان خستوە کە درێژە شەپۆلی تیشکی پەرشبوو زیاترە لە درێژە شەپۆلی سەرەتایی.

کارلێکی نێوان ڕووناکی و ماددە

لە ساڵی ١٩٢٣ دا زانا کۆمپتن چەند پەڕەیەکی بڵاوکردەوە کە تێیدا باسی دیاردەکەی کردووە بە بەکارھێنانی ئەو تێبینیەی ماکس پلانک کە دەڵێ دانەوە لەگەڵ جووڵە لە بیردۆزی ڕێژەیی (ئاینشتاین)، کۆمپتن پەیونەدیەکی دۆزیەوە لە نێوان بڕی ئەو لادانەی درێژە شەپۆلێک لەگەڵ ئەو گۆشەیەی پیی بڵاودەبێتەوە کە ھاوکێشەکەشی بەم شێوەیە بوو؛

$\lambda '-\lambda ={\frac {h}{m_{e}c}}(1-\cos {\theta })$

کاتێک:

• $\lambda$: درێژە شەپۆلی سەرەتاییە.
• $\lambda '$: درێژە شەپۆلی پەرشبوو.
• h: نەگۆڕی پلانک (کە نرخەکەی دەکاتە $h=6{,}626068\cdot 10^{-34}\,{\rm {J\,s}}$).
• m_e: بارستای ئەلیکترۆن (کە دەکاتە $9.1\times 10^{-31}g$).
• c: خێرای ڕووناکی.
• θ: ئەو گۆشەییەی پێی پەرش دەبێتەوە.

بەم پەیوەندیە دەوترێت درێژە شەپۆلی کۆمپتن:

${\frac {h}{m_{e}c}}$