تورک لە جەزائیر
تورک لە جەزائیر[١] یان جەزائیرییە تورکەکان[٢] (بە عەرەبی: الأتراک فی الجزائر، بە فەڕەنسی: Turcs en Algérie، بە تورکی: Cezayir Türkleri) گرووپێکی نەتەوەیی تورکی ئەنادۆڵین کە گرووپێکی کەمینە لە جەزائیر پێکدەھێنن.[٣] لە سەردەمی دەسەڵاتی ئیمپراتۆرییەتی عوسمانیدا، جەزائیر کۆلۆنییەک بووە و لەژێر ھەژموونی سیاسی-ناوچەیی ئەم حکوومەتەدا بووە.[٤] لە ئەنجامدا پێکھاتەیەکی نەتەوەیی جەزائیرییەکان بەھۆی کۆچی تورکەکان لە ئەنادۆڵ و پەرەسەندنی «کۆلۆگلیس» کە گەلێکی تێکەڵاوی تورکی و مەغریبی ناوەڕاست بوون، پێکھاتن.[٥][٦]
 | |
| ناوچەکان بە ژمارەی دانیشتووانی بەرچاو | |
|---|---|
| جەزائیر • کۆنستانتین • مێدیا • وەھران • تلێمسێن | |
| زمانەکان | |
| تورکی • عەرەبی • فەڕەنسی | |
| ئایین | |
| موسڵمان سوننە |
زمان
دەستکاریلە سەردەمی عوسمانیدا زمانی تورکی عوسمانی زمانی فەرمی حکوومەت بووە لە ناوچەکەدا و زمانی تورکی زیاتر لەلایەن پێکھاتەی تورکی جەزائیرەوە قسەی پێدەکرا؛ بەڵام ئەمڕۆ زۆربەی تورکە جەزائیرییەکان بە زمانی عەرەبی وەک زمانی دایکی خۆیان قسە دەکەن. سەرەڕای ئەوەش، میراتی زمانی تورکی ھێشتا دیارە و کاریگەری لەسەر زۆرێک لە وشە و وشەسازی لە جەزائیردا ھەبووە. بەپێی خەمڵاندنەکان تا ئێستاش ٦٣٤ وشەی تورکی لە جەزائیر بەکاردەھێنرێن؛ بۆیە لە زمانی عەرەبی جەزائیریدا، ڕستەیەک دەتوانێت بابەتێکی عەرەبی، کردارێکی فەڕەنسی و پێشبینیکەرێکی بەربەری یان تورکی لەخۆبگرێت.
جگە لەوەش ھەندێک خێزان ناوی بنەماڵە تورکییەکانیان پاراستووە. ناوە باوەکان بریتین لە Barbaros, Hayreddin, Osmanî، Stambouli, Torki, Turki و Uluçali. ھەروەھا نازناوی کار یان ئەرکەکان بوونەتە ناوی بنەماڵە لە کۆمەڵگەی جەزائیری-تورکدا (بۆ نموونە Hazneçi, Dimirçi, Başterzi, Silahtar).
کەلتوور
دەستکاریتورکەکانی جەزائیر بەگشتی خۆیان بە شانازی بە میراتی ئیمپراتۆرییەتی عوسمانی، تورکیا و بە سەرکەوتوویی تێکەڵاوبوون لەگەڵ کۆمەڵگەی جەزائیر دەزانن. ئەوان لەسەر بنەمای ڕەگ و ڕیشەی نەتەوەیی تورکی و خاکی خۆیان پابەندن بە ناسنامەی خۆیانەوە، بەڵام لەسەر داب و نەریت و زمان و کولتوورە ناوخۆیییەکانی جەزائیر.[٧] بە لەبەرچاوگرتنی سێ سەدەی حوکمڕانی تورکیا لە جەزائیر، ئەمڕۆ زۆرێک لە توخمە کولتوورییەکان، تەلارسازی و ھەروەھا مۆسیقای جەزائیر لە بنەچە و کاریگەری تورکیا و میراتی تورکەوە ھاتوون، کە گرنگترینیان لە ئێستادا ماددە خۆراکییەکانی وەک قاوەی تورکی، لەحماجان و بۆرێک.[٧][٨] جگە لەوەش ناوی بنەماڵەی وەک باربادۆس، ئەستەنبوڵ، عوسمانی، حەیدەرەدین، ئۆڵوچاڵی، باش تێرزی، دەمیرچی و ھتد لە نێو تورکەکاندا باون.[٧][٩]
دیمۆگرافی
دەستکاریڕێژەی دانیشتووان
دەستکاریبەگوێرەی ڕاپۆرتی باڵیۆزخانەی تورکیا لە جەزائیر لەنێوان ٦٠٠–٧٠٠ ھەزار کەسی تورک لە جەزائیر دەژین، بەڵام باڵیۆزخانەی فەڕەنسا ژمارەی دانیشتووانی تورک بە نزیکەی دوو ملیۆن کەس دەخەمڵێنێت. لە ساڵی ١٩٥٣ سەبری خزمەتلی پێشنیاری کرد کە خەڵکی بە ڕەچەڵەک تورک ٢٥٪ی کۆی دانیشتووانی جەزائیر پێکبھێنن؛ بەڵام بەپێی ڕاپۆرتی گرووپی بازرگانی ئۆکسفۆرد لە ساڵی ٢٠٠٨، خەمڵاندنێکی کۆنەپەرستانەتر دەریدەخات کە خەڵکی بە ڕەسەن تورک ٥٪ی کۆی دانیشتووانی جەزائیر پێکدەھێنن بەپێی ئەم ڕاپۆرتە، لە ساڵی ٢٠٠٦دا ژمارەی دانیشتووانی جەزائیر ٣٤٫٨ ملیۆن کەس بووە، بە ژمارەی دانیشتووانی کەمینەی تورکیا کە ١٬٧٤٠٬٠٠٠ کەسە. لە وتارێکی ڕۆژنامەی زەمەن لە ساڵی ٢٠٠٧دا ھاتووە کە تورکەکان ١٠٪ی ٣٣٫٣ ملیۆن دانیشتووی جەزائیر پێکدەھێنن، واتە ٣٬٣٠٠٬٠٠٠ کەس بە ڕەسەن تورکن. لە ساڵی ٢٠١٢ فەرمانگەی نیشتمانی جەزائیر کۆی ژمارەی دانیشتووانی ئەو وڵاتەی ٣٧٫١ ملیۆن کەس ڕاگەیاند.[١٠]
شارەکان
دەستکاریکەمینەی تورک بە شێوەیەکی سەرەکی لە شارە گەورەکانی ئەم وڵاتەدا دەژین. ئەوان بە شێوەیەکی سەرەکی بوونی نەریتی بەھێزیان شانبەشانی مۆرۆسەکان ھەیە. ھەروەھا بەشێکی بەرچاوی شاری تەلەمسان ئەو شوێنەیە کە کۆمەڵگەی تورک لە جەزائیر تێیدا دەژین.[١١][١٢] بەھۆی بوونی درێژخایەنی حاکمەکانی تورکیا لە شارۆچکەی ئەلجەزیرە نیشتەجێن.[١٣] لە پارێزگای بەسکەرە، قەبەلی، وەدەلزیتون[١٤] و پارێزگای مەدییە کۆمەڵگەی بەرچاو ھەن.[١٥]
کۆچبەر
دەستکاریزۆرێک لە تورکەکانی جەزائیر کۆچیان کردووە بۆ وڵاتانی دیکە، بۆ نموونە دانیشتووانێکی بەرچاویان لە بەریتانیا نیشتەجێن.[١٦] زۆرێکیان لە دەوروبەری مزگەوتی سلێمانی لە لەندەن کە ھی تورکەکانی بەریتانیایە نیشتەجێن.[١٧] ھەندێکی تریش کۆچیان کردووە بۆ ئیسپانیا، فەڕەنسا، ئەڵمانیا، سویس، ھۆڵەندا، بەلجیکا و کەنەدا.[١٨]
سەرچاوەکان
دەستکاری- ^ Toussaint-Samat 2009.
- ^ Todays Zaman. «Turks in northern Africa yearn for Ottoman ancestors». لە ڕەسەنەکە لە ١٣ی ئازاری ٢٠١١ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٨ی ئازاری ٢٠١٢ ھێنراوە.
- ^ UNESCO 2009.
- ^ Ruedy 2005.
- ^ Stone 1997.
- ^ Milli Gazete. «Levanten Türkler». لە ڕەسەنەکە لە ٢٣ی شوباتی ٢٠١٠ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٩ی ئازاری ٢٠١٢ ھێنراوە.
- ^ ئ ا ب Slate Afrique. «Que reste-t-il des Turcs et des Français en Algérie?». لە ٨ی ئەیلوولی ٢٠١٣ ھێنراوە.
- ^ Oakes 2008.
- ^ Al Turkiyya. «Cezayir deki Türkiye». لە ڕەسەنەکە لە ٢٧ی ئەیلوولی ٢٠١٣ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٧ی ئەیلوولی ٢٠١٣ ھێنراوە.
- ^ National Office of Statistics Algeria. «Démographie». لە ڕەسەنەکە لە 6 مارس 2012 ئەرشیڤ کراوە. لە ١٨ی ئازاری ٢٠١٢ ھێنراوە.
{{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=(یارمەتی) - ^ Appiah & Gates 2010.
- ^ Britannica (2012)، Tlemcen، Encyclopædia Britannica. Encyclopædia Britannica Online
- ^ Oakes 2008.
- ^ Rozet 1850.
- ^ Les Enfants de Médéa et du Titteri. «Médéa». لە ڕەسەنەکە لە ٣ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٨ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٣ی نیسانی ٢٠١٢ ھێنراوە.
- ^ Communities and Local Government 2009.
- ^ Communities and Local Government 2009.
- ^ Communities and Local Government 2009.
