مەقامی بەیات

مەقامی بەیات مەقامێکە لە پەیژە سەرەکییەکانی مۆسیقای ڕۆژھەڵاتە. کە بە شێوەیەکی بەرچاو و فراوان، لە شێوازی مۆسیقای ڕۆژھەڵاتییەکاندا دەبیسترێت. پەیژەی بەیات، شێوازە سادەکەی یان ڕەسەنەکەی لەسەر تۆنی دووەمە. واتە لەسەر پلەی تۆنی ڕێ، کە لە مۆسیقای ڕۆژھەڵات دا بە پلەی دۆگا دەناسرێت.^[١]

مەقامی بەیات یان بەیاتی پێدەوترێت. پەیژەیەکی موزیکییە و یەکێکە لە مەقامە ھەرە باوەکانی لە مۆسیقای ڕۆژھەڵاتیدا، زاراوەیەک لە مۆسیقای عەرەبی دا کە بە میلۆدی گرووپی نگام ناسراوە، لە ناوچەی ناوەند، کە لەسەر ئاوازی «دوگا»ی سێیەم کورد لە عوود دەناسرێتەوە.^[٢]

مەقام بەیات لە پلەی دووەمە لەڕووی بەکارھێنان لە مۆسیقای کوردیدا لەدوای مەقامی ڕاست، شوێنێکی بچووک و بچووک و دابەزاندن کە لەناوەڕاستەوە وەرگیراوە، تێکەڵکردنی نەرمی و خەم و خۆشییە و یەکێکە لە کارە ھەرە باوە بەکارھاتووەکانی ناو مۆسیقی کوردی، کە لەلایەن گەورەترین مۆسیقا ژەنانی کورد وەک سالم جەزراوییەوە لێدەدریت.

پەیژەی مۆسیقای بەیاتە لە تۆنی ڕێ و دەست پێدەکات و بە ھەمان تۆن کۆتایی دێت؛ و نۆتەکانی بریتییە لە؛ «ڕێ - می کاڕ - فا - سۆڵ - لا - سی بیمۆڵ - دۆ» لە ڕێ کۆتایی دێت. گوێگران لەگەڵیا ڕا دێت.

خەمڵاندنێکی مێژوویی

زۆربەی بەڵگەنامە و نووسینە دێرینەکان ئاماژە بەوە دەکەن کە مەقام یەکەم جار لە داستانە دێرینەکانی کورد (تورکیای ڕۆژھەڵاتی ئێستا) سەری ھەڵدا، ئەمەش لۆژیکیترین تەفسیرە بۆ کۆنترۆڵکردنی مەقام بەسەر زۆرینەی ھونەری کوردی و جیاوازی کورد تا ئەمڕۆ.

سروشتی مەقام

بەیات مەقامێکی فراوان و ھەمەجۆر و زۆر شێوەیە، چەندین دەرفەتی بۆ ئاوازدانەر دەڕەخسێنێت بۆ ئاوازو بەرھەم ھێنان، وەک میزاجی، دەتوانێت ھێمن بێت و ئارام بکات و ھەر کات ئاوازەکانی خەوت و ڕیتمی خاو بێت، بەڵام ڕەنگە گۆرانیبێژ بێت ئەگەر ئاوازەکانی سەرەوخوار و بە ڕیتمێکی خێرا دابێنی. لە ھەموو حاڵەتەکاندا بەیاتی وەک مەقامێکی خۆش و تامەزرۆیی و خۆشەویستی دەمێنێتەوە و ھەڵگری ھەستی بەچێژ و چاوەڕوانی و تامەزرۆیییە.

مەقامی بەیات بۆ نموونە، وەک مەقامی سەبا و ڕاست مەقامێکی ڕۆژھەڵاتییە. ناتوانرێت بە ئالەتە ڕۆژئاوایییەکان، وەک پیانۆ و گیتار بژەنرێت.

ئامێری «ڕەبابە» کە کاتی خۆی لە نیمچە دوورگەی عەرەبیدا بەربڵاو بوو، تەنیا مەقامی بەیاتی پێ دەژەنرێت.

بەیاتی ئەمڕۆ کە لە گۆرانی کوردیدا زۆر بە کارھاتووە، خەریکە دەبێتە تایبەتمەندییەک کە گۆرانی کوردی لە وانی دیکە جیادەکاتەوە.

پەردەی مەقام

پەردەی ڕەسەن: پەردەی بەیات لەسەر پلەی دوگا.
لقێک لە پەردەی بەیات: پەردەی کورد لەسەر پلەی حسێنی.
ڕەگەزەکانی تر وەک ئەوەی دڵدار و حوسەینی دەکەونە ژێر بەیات، بەیات ڕەنگە لەگەڵ مەقاماتەکانی تردا تێکەڵ بێت، چونکە بە شێوەیەکی سروشتی لەگەڵی دەگونجێ.

مەقام خوێنی لەسەر مەقامی بەیات

لە ناو گۆرانیبێژ و مەقامبێژەکانی کورد دا دەتوانین لەم ھونەرمەدانە ناو ببەین، کە لەم مەقامەدا مەقام خوێنییان کردووە (زۆر کەسی دیکەش ھەن)

عەلی مەردان (لەسەر تۆنی سۆڵ)^[٣]
کیژان ئیبراھیم خەیات (لەسەر تۆنی ڕێ)^[٤]
محەممەد ساڵح دیلان (لەسەر تۆنی لا)^[٥]
شەھریبانا کوردی (لەسەر تۆنی ڕێ)^[٦]
سێوە (لەسەر پلە تۆن سۆڵ)^[٧]

تاکەژەنی لەسەر مەقامی بەیات

عیسمەت (نەرمەنەی - لەسەر تۆنی لا)^[٨]
دڵشاد سەعید (کەمان - لەسەر تۆنی می)^[٩]

فەرھاد ساڵح (کەمان - لەسەر تۆنی می)^[١٠]

شەھریبانا کوردی (ساز - لەسەر تۆنی ڕێ)^[١١]

ئەمانەش ببینە

سەرچاوەکان

^ «Maqam Bayati Family». www.maqamworld.com. لە ١٩ی شوباتی ٢٠٢١ ھێنراوە.
^ . موسوعة شبکة المعرفة. ١٩٦٥ https://web.archive.org/web/20180709202003/http://archive.is:80/f0pXI. لە [بەیات (بەیاتی) ڕەسەنەکە] لە ئەیلوولی ٢٠١٣ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢١ی شوباتی ٢٠٢١ ھێنراوە. {{cite web}}: نرخی |ناونیشان= بپشکنە (یارمەتی); نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |ڕێکەوتی ئەرشیڤ= (یارمەتی); پارامەتری |title= ونە یانیش واڵایە (یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی |بەرھەم= چاوپۆشیی لێ کرا (یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی |تاریخ أرشیف= چاوپۆشیی لێ کرا (یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی |قاڵب= چاوپۆشیی لێ کرا (یارمەتی)
^ Mallperrî Çrakan [١]^{[بەستەری مردوو]}^{[بەستەری مردووی ھەمیشەیی]}
^ Mallperrî Çrakan [٢]^{[بەستەری مردوو]}^{[بەستەری مردووی ھەمیشەیی]}
^ Mallperrî Çrakan [٣]^{[بەستەری مردوو]}^{[بەستەری مردووی ھەمیشەیی]}
^ Mallperrî Çrakan [٤]^{[بەستەری مردوو]}^{[بەستەری مردووی ھەمیشەیی]}
^ Mallperrî Çrakan [٥]^{[بەستەری مردوو]}^{[بەستەری مردووی ھەمیشەیی]}
^ Malleperî Çrakan [٦]^{[بەستەری مردوو]}^{[بەستەری مردووی ھەمیشەیی]}
^ Malleperî Çrakan [٧]^{[بەستەری مردوو]}^{[بەستەری مردووی ھەمیشەیی]}
^ Malleperî Çrakan [٨]^{[بەستەری مردوو]}^{[بەستەری مردووی ھەمیشەیی]}
^ Malleperî Çrakan [٩]^{[بەستەری مردوو]}^{[بەستەری مردووی ھەمیشەیی]}

[1] «Maqam Bayati Family». www.maqamworld.com. لە ١٩ی شوباتی ٢٠٢١ ھێنراوە.

[2] . موسوعة شبکة المعرفة. ١٩٦٥ https://web.archive.org/web/20180709202003/http://archive.is:80/f0pXI. لە [بەیات (بەیاتی) ڕەسەنەکە] لە ئەیلوولی ٢٠١٣ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢١ی شوباتی ٢٠٢١ ھێنراوە. {{cite web}}: نرخی |ناونیشان= بپشکنە (یارمەتی); نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |ڕێکەوتی ئەرشیڤ= (یارمەتی); پارامەتری |title= ونە یانیش واڵایە (یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی |بەرھەم= چاوپۆشیی لێ کرا (یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی |تاریخ أرشیف= چاوپۆشیی لێ کرا (یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی |قاڵب= چاوپۆشیی لێ کرا (یارمەتی)

[3] Mallperrî Çrakan [١]^{[بەستەری مردوو]}^{[بەستەری مردووی ھەمیشەیی]}

[4] Mallperrî Çrakan [٢]^{[بەستەری مردوو]}^{[بەستەری مردووی ھەمیشەیی]}

[5] Mallperrî Çrakan [٣]^{[بەستەری مردوو]}^{[بەستەری مردووی ھەمیشەیی]}

[6] Mallperrî Çrakan [٤]^{[بەستەری مردوو]}^{[بەستەری مردووی ھەمیشەیی]}

[7] Mallperrî Çrakan [٥]^{[بەستەری مردوو]}^{[بەستەری مردووی ھەمیشەیی]}

[8] Malleperî Çrakan [٦]^{[بەستەری مردوو]}^{[بەستەری مردووی ھەمیشەیی]}

[9] Malleperî Çrakan [٧]^{[بەستەری مردوو]}^{[بەستەری مردووی ھەمیشەیی]}

[10] Malleperî Çrakan [٨]^{[بەستەری مردوو]}^{[بەستەری مردووی ھەمیشەیی]}

[11] Malleperî Çrakan [٩]^{[بەستەری مردوو]}^{[بەستەری مردووی ھەمیشەیی]}

[١]

[٢]

[٣]

[٤]

[٥]

[٦]

[٧]

[٨]

[٩]

[١٠]

[١١]