ئەحمەد کوڕی تولون

ئەحمەد کوڕی تولون (بە عەرەبی:احمد ابن طولون) (٢٣ی ڕەمەزان ٢٢٠ی کۆچی - ١٠ی زولقیعدەی ٢٧٠ی کۆچی / ٢٠ی ئەیلوولی ٨٣٥ی زایینی - ١٠ی ئایاری ٨٨٤ی زایینی)دامەزرێنەری دەوڵەتی تولوندی بوو کە فەڕمانرەوای میسر و سوریای دەکرد لە نێوان ساڵانی ٢٥٤ ک/٨٦٥ز -٢٧٠ک/٨٨٤ز. لە ساڵی ٨٦٨ ئیبن تولون لەلایەن خەلیفەی عەباسییەوە وەک حاکم ڕەوانەی میسر کرا. لە ماوەی چوار ساڵدا ئیبن تولون خۆی دامەزراندبوو وەک حاکمێکی سەربەخۆ بە دەرکردنی بریکاری دارایی خەلیفە، ئیبن مودەبر و دەستبەسەرداگرتنی کۆنترۆڵی دارایی میسر و دامەزراندنی ھێزێکی گەورەی سەربازی کە بە شێوەیەکی کەسی دڵسۆز بوو بۆ خۆی. ئەم پرۆسەیە بەھۆی بارودۆخی ناجێگیری سیاسی لە دەرباری عەباسی و سەرقاڵبوونی حاکمی عەباسی، ئەلموفەق، بە شەڕەکانی دژ بە سەفەرییەکان و یاخیبوونی زەنج ئاسانکاری بۆ کرا. ھەروەھا ئیبن تولون ئاگاداری دامەزراندنی ئیدارەیەکی کارامە بوو لە میسر. دوای چاکسازی لە سیستەمی باج و چاککردنەوەی سیستەمی ئاودێری و ڕێوشوێنی دیکە، بەرھەمی ساڵانەی باج گەشەیەکی بەرچاوی بەخۆیەوە بینی. وەک ھێمایەک بۆ ڕژێمە نوێیەکەی، پایتەختێکی نوێی بە ناوی ئەلقەتەعی لە باکووری فوستەتی پایتەختی کۆن دروست کرد.

ئەحمەد کوڕی تولون
ئەمیری سووریاومیسر
فەرمانرەوایی	٢٥٤ کۆچی/٨٦٨–٢٧٠ کۆچی/٨٨٤
پێشوو	ئەزجور تورکی (وەک پارێزگار بۆ خەلافەتی عەباسی لە میسر)، ئەمەجور تورکی (وەک پارێزگار بۆ خەلافەتی عەباسی لە سووریا)
جێگر	خومەڕەوای کوڕی ئەحمەد کوڕی تولون
منداڵ(ەکان)	عەباس، خومەڕەوای، ڕەبیعە، شەیبان، وothers
لەدایکبوون	نز. (٨٣٥-0٩-٢٠) ٢٠ی ئەیلوولی ٨٣٥ (٢٣ی ڕەمەزان، ٢٢٠AH) بەغداد، عێراق
مردن	١٠ی ئایاری ٨٨٤(٨٨٤-٠٥-١٠) (٤٨ ساڵ ژیاوە) خەلافەتی عەباسی
ئایین	ئیسلام

دوای ساڵی ٨٧٥ لەگەڵ ئەلموفەقدا تووشی ململانێیەکی ئاشکرا بوو، کە ھەوڵیدا سەرکەوتوو نەبوو لە کورسییەکەی لابدات. لە ساڵی ٨٧٨دا بە پشتیوانی خەلیفەی موعتەمید برای ئەلموفەق، ئیبن تولون حوکمڕانی سووریا و ھەروەھا قەزا سنوورییەکانی لەگەڵ ئیمپراتۆرییەتی بیزەنتین گرتە دەست، ھەرچەندە کۆنترۆڵی تارسوس بە تایبەتی لاواز بوو. لەماوەی غیابی لەسوریادا، عەباس، کوڕە گەورەکەی و جێگرەکەی، ھەوڵیدا دەسەڵات لە میسردا دەستبەسەردابگرێت، ئەمەش بووە ھۆی زیندانیکردنی عەباس و کاندیدکردنی کوڕی دووەمی ئیبن تولون بە ناوی خومەڕەوای وەک میراتگری. ھەڵکشانی فەرماندەیەکی باڵا بە ناوی لوعلوع لە ساڵی ٨٨٢ بۆ ئەلموفەق و ھەڵکشانی تەرسوس، ئیبن تولونی ناچار کرد بگەڕێتەوە سووریا. ئێستا بە شێوەیەکی مەجازی بێ دەسەڵات، ئەلمعتەمید ھەوڵیدا لەژێر کۆنترۆڵی براکەی ھەڵبێت بۆ دۆمەینەکانی ئیبن تولون بەڵام لەلایەن بریکارەکانی ئەلموفەقەوە دەستی بەسەردا گیرا و ئیبن تولون کۆبوونەوەیەکی فەقێیییەکانی لە دیمەشق کۆکردەوە بۆ ئەوەی ئەلموفەق وەک دەستبەسەرداگرتنێک ئیدانە بکات. ھەوڵەکەی لە پاییزی ٨٨٣ بۆ ھێنانی تارسوس بۆ پاژنەی پێی شکستی ھێنا و نەخۆش کەوت. گەڕانەوەی بۆ میسر، لە مانگی ئایاری ساڵی ٨٨٤ کۆچی دوایی کرد و خومەڕەوای لە شوێنی گرتەوە.

ئیبن تولون وەک یەکەم حاکمی پارێزگایەکی گەورەی خەلافەتی عەباسی دیارە کە نەک ھەر خۆی وەک ئاغاکەی سەربەخۆ لە دادگای عەباسی جێگیر بکات، بەڵکو دەسەڵاتیش بۆ کوڕەکەی بگوازێتەوە. بەم شێوەیە ھەروەھا یەکەم فەرمانڕەوا بوو لە دوای فیرعەونەکانی بەتلیمییەوە کە جارێکی دیکە میسری کردە دەسەڵاتێکی سیاسی سەربەخۆ، بە کایەی کاریگەری کە سووریا و بەشێک لە مەغریبی گرتەوە، ئەمەش تۆنێک بۆ ڕژێمە ئیسلامییەکانی دواتر کە بنکەکەی لە میسردا بوو، لە ئیخشیدییەکانەوە تا مەملوکەکانی سوڵتانی قاھیرە.