ھیر ڕانجا
هیر ڕانجا یان هیر و ڕانجا (بە پەنجابی: ہیر رانجھا) یەکێکە لە چوار چیڕۆکە تراژیدییە خۆشەویستییەکانی پەنجاب، ئەمەش لە پاڵ چیڕۆکەکانی میرزا ساهیبان، سۆهنی ماهیوال و ساسی پوننون دێت.[١][٢][٣][٤] چەندین گێڕانەوەی شیعریی چیرۆکەکە هەیە، بەناوبانگترینیان هیر لە نووسینی واریس شا کە لە ساڵی ١٧٦٦ نووسراوە. چیرۆکی خۆشەویستی نێوان هیر سیال و دیدۆ ڕانجادەگێڕێتەوە.[٥]
| هیر ڕانجا | |
|---|---|
 Depiction of Heer and Ranjha sitting before the Panj Pir (داڕێژە:Lit) | |
| Folk tale | |
| ناو | هیر ڕانجا |
| وڵات | پاکستان، هیندستان |
| ناوچە | پەنجاب |
| ڕێکەوتی ڕەسەن | سەدەی حەڤدە |
| بڵاوکراوەتەوە لە | 'هیر و ڕانجا' نووسینی دامۆدار گولاتی |
ئەم وتار یان بەشە لە پڕۆسەی فراوانکردن یان داڕشتنەوەیەکی سەرەکیدایە. ھەروەھا تۆیش دەتوانیت یارمەتیی بنیاتنانی بدەیت. ئەگەر ئەم وتار یان بەشە بۆ ماوەی چەند ڕۆژێک دەستکاری نەکرا، ئەوا تکایە ئەم داڕێژە لابە. ئەگەر تۆ ئەو دەستکاریکەرەی کە ئەم داڕێژەیەت زیاد کردووە و ھێشتاش بەچالاکی دەستکاریی دەکەیت، ئەوا تکایە دڵنیا ببەوە کە لەکاتی دەستکاریکردنە چالاکەکەدا، ئەم داڕێژە بە {{لە بەکارھێنان دایە}} دەگۆڕیت. بۆ چۆنییەتیی بەکارھێنانی پارامەترەکانی داڕێژە، کرتە لە بەستەرەکە بکە.
ئەم وتار دوایین جار لەلایەن AramBot (لێدوان | بەشدارییەکان) دەستکاری کراوە ٢ مانگ لەمەوبەر. (کاتگرەوەکە نوێ بکەوە) |
مێژوو
دەستکاریهیر ڕانجا لەلایەن زۆرێک لە شاعیرانەوە نووسراوە. دامۆدار گوڵاتی, کە بە دامۆدار داس ئارۆرا ناسراوە، بانگەشەی ئەوە دەکات کە شایەتحاڵی ئەم چیرۆکەیە. چیرۆکەکەی ئەو بە کۆنترین و یەکەم نووسراوی هیر لە ئەدەبیاتی پەنجابی دادەنرێت. لە شیعرەکەدا باس لەوە دەکات کە ئەو خەڵکی جهانگ ـە — کە ماڵباتی هیر لێ بوو، یەکێکە لە دوو کارەکتەری سەرەکی شیعرەکە. شا حوسێن شاعیری سەدەی شازدەهەمیش لە شیعرەکانیدا بەکاری هێناوە.[٦]
چیڕۆک
دەستکاری
هیر (عیزەت بیبی) ژنێکی لەڕادەبەدەر جوان بووە، لە خێزانێکی دەوڵەمەندی ڕاجپوت لە هۆزی سیال لەدایکبووە و دێدۆ ڕەنجە لە هۆزی ڕەنجەی جاتس, بچووکترینی چوار برایە و لە گوندی تەخت هەزارە لە لای ڕووباری چناب دەژی لە پەنجاب. [٧] [٨] بەهۆی ئەوەی کوڕە خۆشەویستەکەی باوکی بوو، بە پێچەوانەی براکانی کە دەبوو لە خاکەکاندا زەحمەت بکێشن، ژیانێکی ئاسانکاری بەڕێوەبرد، فلوت ('وانجلی'/' بنسوری ')ی دەژەند. دوای کۆچی دوایی باوکی ڕەنجە، مەوجو چاودری، ڕەنجە لەسەر زەوی لەگەڵ براکانیدا دەمەقاڵێ دروست دەبێت، و ماڵ بەجێدەهێڵێت. لە وەشانەکەی واریس شادا بۆ داستانەکە، ڕەنجە ماڵ بەجێدەهێڵێت، چونکە ژنی براکانی ئامادە نەبوون خواردنی پێ بدەن و پێشکەشی بکەن. لە کۆتاییدا دەگاتە گوندی هیر و عاشقی دەبێت. باوکی هیر کارێکی مەڕدارکردنی ئاژەڵەکانی پێشکەش بە ڕانجا دەکات. هیر بە شێوازی ژەنینی فلوتەکەی ڕەنجە سەرسام دەبێت و لە کۆتاییدا عاشقی دەبێت. ساڵانێکی زۆر بە نهێنی یەکتر دەبینن تا لەلایەن کایدۆی مامی ئیرەیی بەخشی هیر و چوچاک و مەلکی دایک و باوکی دەگیرێن. هیر لەلایەن خێزانەکەی و قەشە ناوچەکە یان ' مەولوی 'ەوە ناچار دەکرێت هاوسەرگیری لەگەڵ پیاوێکی دیکە بکات بە ناوی سەیدا خێرا. [٥]
ڕەنجە بە دڵشکاوی ماوەتەوە. بە تەنیا لە لادێدا دەسوڕێتەوە، تا لە کۆتاییدا شایڤا جۆگی (زاهید)یەک دەناسێت. دوای ناسینی گۆراخنات, دامەزرێنەری "کانفاتا" (گوێ کونکراو) مەزهەبی جۆگیەکان لە تیلا جۆگیان ('گردی زاهیدەکان'، دەکەوێتە 80 کیلۆمەتر لە باکووری شارۆچکە مێژووییەکەی Bhera, قەزای سەرگۆدا, پەنجاب)، ڕەنجە دەبێتە جۆگی خۆی، گوێچکەکانی کون دەکات و دەستبەرداری جیهانی ماددی بووە. لەکاتی خوێندنەوەی ناوی پەروەردگاردا، بە هەموو پەنجابدا دەگەڕێت، لە کۆتاییدا ئەو گوندە دەدۆزێتەوە کە ئێستا هیر تێیدا دەژی.
ئەو دووانە دەگەڕێنەوە بۆ گوندی هیر، لەوێ دایک و باوکی هیر بە هاوسەرگیریەکەیان ڕازی دەبن - هەرچەندە هەندێک لە وەشانی چیرۆکەکە باس لەوە دەکەن کە ڕێککەوتنی دایک و باوکەکە تەنها فێڵێکە. لە ڕۆژی هاوسەرگیریدا، کایدۆ خواردنەکەی ژەهراوی دەکات بۆ ئەوەی زەماوەندەکە ئەنجام نەدرێت، بۆ ئەوەی سزای کچەکە بدات لەسەر هەڵسوکەوتەکانی. ڕەنجە بە بیستنی ئەم هەواڵە پەلە دەکات بۆ یارمەتیدانی هیر، بەڵام زۆر درەنگ بووە، چونکە پێشتر ژەهرەکەی خواردووە و مردووە. جارێکی تر ڕەنجە بە دڵشکاوی ئەو خواردنە ژەهراویانەی کە دەمێنێتەوە دەخوات و لە تەنیشتی دەمرێت.
هیر و ڕەنجە لە زێدی هیر، جانگ بە خاک سپێردراون. زۆرجار هاوسەرە خۆشەویستە لێدراوەکان و کەسانی دیکە سەردانی گۆڕەکەیان دەکەن. [٥] [٩]
میرات و کاریگەری
دەستکاریهیر ڕانجا بەشێکە لە ژانری قیسا لەپاڵ چیرۆکە خۆشەویستییە کارەساتبارەکان، لەگەڵ چیرۆکەکانی وەک لەیلا مەجنو و ساسوی پونهون لە ژانەرێک دادەنرێن.[١٠]
لەبەر ئەوەی چیڕۆکێکی خۆشەویستی تێدایە کە ئەندامانی خێزانەکەی دژایەتی دەکەن و بە مردنی ئەو دوو خۆشەویستە کۆتایی دێت، زۆرجار چیرۆکەکە بەراورد دەکرێت بە شانۆنامەی شکسپیر ڕۆمیۆ و جولیەت.[١١] [١٢]
لە کولتوری باودا
دەستکاریئەم داستانە شیعرییە لە نێوان ساڵانی ١٩٢٨ تا ٢٠١٣ کراوەتە چەندین فیلمی درێژ [١٣]
| ساڵی فیلم و بڵاوکردنەوە | ئەکتەرەکان | بەرهەمهێنەر و دەرهێنەر | گۆرانیبێژی گۆرانی فیلم و ئاوازدانەری مۆسیقا |
|---|---|---|---|
| هیر ڕانجا (١٩٢٨) [١٤] | زوبێدە وەک هیر، شێهزادی، جانی بابو | فاتمە بێگم, ڤیکتۆریا فاتمە کۆمپانیا/FCo | |
| هیر سونداری (1928) [١٥] | جانیبابو، نیراشا، مامۆستا ڤیتال | ئاناند پراساد کاپوور، کۆمپانیای شاردا فیلم. | |
| هیر ڕانجا ( هور پەنجاب ) (١٩٢٩) [١٤] | سالۆچنا وەک هیر، دینشا بیلیمۆریا وەک ڕانجا، جەمشێدجی، نیلوم، م.ئیسماعیل وەک کایدو، عەبدولڕەشید کاردار وەک سەعیدە خێرا | حەکیم ڕام پاراساد (بەرهەمهێنەر)، پێسی کارانی و ئاڕ ئێس چاودری (دەرھێنەر)، کۆمپانیای فیلمی ئیمپریال، بۆمبای | |
| هیر ڕانجا (١٩٣١) [١٥] | مامۆستا فەقیرە وەک ڕانجا، شانتا کوماری وەک هیر | جەی پی ئەدڤانی، کاریشنا تۆن | |
| هیر ڕانجا (١٩٣٢) [١٥] | ڕەفیق غەزناوی وەک ڕانجا، ئەنواری بای وەک هیر | عەبدولڕەشید کاردار, حاکم ڕام پاراساد لە لاهور | ڕەفیق غەزناوی |
| هیر سیال (١٩٣٨) [١٥] | ئایدن بای، حەیدەر بەندی، م.ئیسماعیل، نور جیهان | کریشنا دیڤ مێهرا | |
| هیر ڕانجا (١٩٤٨) [١٥] | مومتاز شانتی وەک هیر، غولام محەمەد وەک ڕانجا | وەلی ساحیب | عەزیز خان |
| هیر (١٩٥٥) | سوران لاتا وەک هیر، ئینایەت حوسێن بەتی وەک ڕانجا | نازیر لە لاهور | هەزین قادری، سەفدار حسێن |
| هیر (١٩٥٦) [١٥] | نوتان وەک هیر، پرادیپ کومار وەک ڕانجا | حەمید بوت | کایفی ئەزمی |
| هیر سیال (1960) [١٥] | شانتی پراکاش باکشی | ||
| هیر سیال (١٩٦٢) | بەهار بێگم وەک هیر، سودیر وەک ڕانجا | ||
| هیر سیال (١٩٦٥) | فیرداوس وەک هیر، ئەکمال خان وەک ڕانجا | جەعفەر بوخاری لە لاهور | تانڤیر نەقوی, بەخشی–وەزیر |
| هیر ڕانجا (١٩٧٠) [١٤] | فیرداوس وەک هیر، ئێجاز دورانی وەک ڕانجا | مەسعود پەرڤێز لە لاهور | Ahmad Rahi, خورشید ئەنوەر |
| هیر ڕانجا (١٩٧٠) [١٤] | پریا ڕاجڤانش وەک هیر، ڕاج کومار وەک ڕانجا | چیتان ئاناند | کایفی ئەزمی, مەدان موهان |
| سەید واریس شا (١٩٨٠) [١٥] | ئورمیلا بهات، ئاجیت سینگ دیۆل, کوشالیا دیڤی, پرێما کوماری | گانپات ڕاو | |
| ئاج دی هیر (١٩٨٣) [١٥] | تینا غای، ساتیش کاول, مێهار میتال, ئۆم شیڤپوری | ڕاج ئۆبێرۆی | بی ئێن بالی |
| هیر ڕانجا (١٩٩٢) [١٤] | سریدیڤی وەک هیر، ئەنیل کاپوور وەک ڕانجا | هەرمێش مالهۆترا | ئانند باکشی, لاکسمیکانت پیارەلال |
| واریس شا: ئیشق دا واریس (٢٠٠٦) | گورداس مان، جوهی چاولا، سوشانت سینگ، دیڤیا دەتا | مەنۆج پونج، مەنجیت مان (سای پرۆداکشنز) | جەیدێڤ کومار |
| هیر ڕانجا: چیرۆکێکی خۆشەویستی ڕاستەقینە (٢٠٠٩) | نیرو باجوا وەک هیر، هەربەجان مان وەک ڕانجا | کشیتیج چاوداری و هارجیت سینگ | بابو سینگ مان, گورمیت سینگ |
لە مۆسیقادا
دەستکاریبالی جاگپاڵ مۆسیقاری بەریتانی گۆرانییەکی تایبەت بە چیرۆکەکەیان هەیە. 'RANJHA' (گۆرانی خۆشەویستی خەمناک).
یەکێک لە گۆرانییەکانی فیلمی هیندی جەب تەک هەی جان لە ساڵی ٢٠١٢ ناوی "هیر"ی لێنراوە. [١٦]
هەروەها لە ساڵی ٢٠١٨، فیلمی هیندی Race 3 گۆرانییەکی هەیە بە ناوی "Heeriye" کە ئاماژەیە بۆ هیر و ڕانجا.
سەرچاوەکان
دەستکاری- ^ Jamal Shahid (11 January 2015). «A beloved folk story comes to life». Dawn. لە 8 November 2020 ھێنراوە.
{{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|accessdate=و|date=(یارمەتی) - ^ Karan Bali (١٣ی ئەیلوولی ٢٠١٦). «Before 'Mirzya', Mirza and Sahiban have died over and over again for their love (Numerous versions of the legend exist, including productions in Punjabi on both sides of the border)». Scroll.in website. لە ٨ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٠ ھێنراوە.
- ^ «Love Legends in History of Punjab». Punjabi World website. ٢٠ی نیسانی ٢٠٠٧. لە ڕەسەنەکە لە ٢٢ی ئازاری ٢٠١٩ ئەرشیڤ کراوە. لە ٨ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٠ ھێنراوە.
- ^ Sahibaan remains unheard The Hindu (newspaper), Published 11 October 2016, Retrieved 8 November 2020
- ^ ئ ا ب (Arif Jamshaid) The epic of Heer Ranjha, research paper on epic poem written by Waris Shah in 1766 on Academy of the Punjab in North America website Retrieved 14 November 2020
- ^ Waqar Pirzada (2014)، Chasing Love Up against the Sun، p. 12
- ^ Re-Thinking Punjab: The Construction of Siraiki Identity. Lahore : Research and Publication Centre: Hussain Ahmed Khan. 2004. p. 130. ISBN 978-9-69862-309-8.
- ^ Transition and Transformation in Varis Shah's Hir. Snell, Rupert (eds.). The Indian Narrative: Perspectives and Patterns. Otto Harrassowitz Verlag.: Shackle, Christopher. 1992. p. 253. ISBN 978-3-44703-241-4.
- ^ Tomb Of Heer Ranjha In Jhang on Pakistan Geotagging website Retrieved 14 November 2020
- ^ Moretti، Franco (2006). The Novel: History, geography, and culture. Princeton University Press. p. 603. ISBN 978-0-691-04947-2. لە 20 April 2022 ھێنراوە.
Qissa in Arabic merely means "story," but in the Indian subcontinent it came to mean specifically a "verse-narrative telling the tragic story of two young people who love each other beyond discretion." Well-known examples of this genre are Laila-Majnu, Heer-Ranjha, Sassi-Punno, Soni-Mahiwal, and Yusuf-Zulekha (written roughly between the sixteenth and the eighteenth centuries)
{{cite book}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|access-date=(یارمەتی) - ^ Sirhandi، Marcella C. (1999-09-01). «Manipulating Cultural Idioms». Art Journal. 58 (3): 40–47. doi:10.1080/00043249.1999.10791952. ISSN 0004-3249.
- ^ Cultural Insights Punjab Can It Be a Bridge to Peace Between India and Pakistan? Calhoun website, Published 1 October 2011, Retrieved 14 November 2020
- ^ «List of many films made on the love story of Heer Ranjha on Complete Index To World Film (CITWF) website». ٣ی نیسانی ٢٠١٦. لە ڕەسەنەکە لە ٨ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٨ ئەرشیڤ کراوە. لە ٩ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٠ ھێنراوە.
- ^ ئ ا ب پ ت «List of many films made on the love story of Heer Ranjha on Complete Index To World Film (CITWF) website». ٣ی نیسانی ٢٠١٦. لە ڕەسەنەکە لە ٨ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٨ ئەرشیڤ کراوە. لە ٩ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٠ ھێنراوە.
- ^ ئ ا ب پ ت ج چ ح خ Rajadhyaksha، Ashish (1999). Encyclopaedia of Indian cinema. British Film Institute. ISBN 9780851706696. لە 12 August 2012 ھێنراوە.
{{cite book}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|access-date=(یارمەتی) - ^ «Jab Tak Hai Jaan: Watch the new song 'Heer'». News18 India website. ٦ی تشرینی دووەمی ٢٠١٢. لە ١٤ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٠ ھێنراوە.
| کۆمنزی ویکیمیدیا، میدیای پەیوەندیدار بە ھیر ڕانجا تێدایە. |
