گریگۆری ڕاسپۆتین
گریگۆری یافیموڤیچ ڕاسپۆتین (بە ڕووسی: Григо́рий Ефи́мович Распу́тин، بە ئینگلیزی: Grigori Yefimovich Rasputin) (٢٢ی کانوونی دووەم ١٨٦٩ سیبیریا، پوکرۆفیسکۆی - ٣٠ی کانوونی یەکەم ١٩١٦ سەنت پیتەرزبورگ) لە گوندی پوکرۆفیسکۆی لە سیبیریا لەدایکبووە، قەشەیەکی داوێنپیس و فێڵبازبووە، لە جوتیارێکی کۆلکە و خوێندەوار گەیشتووەتە ناو ماڵ و خێزانی قەیسەری ڕووسی و لەژێر پەردەی ئایینی پیرۆزی مەسیح، بە دەیان وەزیر و ژەنەڕاڵ و فەرمانبەری گەورە و خاوەن پلە و پایەی ڕژێمی لەگەڵدا بوو، بەوە ناسراوە کە ھێزێکی لە ڕادەبەدەری ھەیە لە ھێزی موگناتیسی چاوانی، قەیسەری تێگەیاندبوو کە دەتوانێت پێشبینی ھەموو شتێکی بۆ بکات، تەنانەت لەیەکێک لەپێشبینیەکانیدا بۆ قەیسەری نووسیبوو: «ئەگەر ھەر کەسێکی خزمت بمکوژیت، لەماوەی دووساڵدا ھەموو کەسوکار و وەچەکانت بەدەستی میللەتی رووسی دەکوژرێنەوە» و راست دەرچوو، دوای کەمتر لەدوو ساڵ بەسەر کوژرانی راسپۆتیندا، بەلچەفیەکان قەیسەر و ماڵ و مناڵیان لەسێدارەدا و بەوەش کۆتا بنەماڵەی رۆمانۆڤ لەرووسیادا کۆتایی ھات.
لە ساڵی ١٩١٥دا لەکاتی جەنگی جیھانیی یەکەم، کاتێک قەیسەر نیکۆی دووەم بۆ بەسەرکردنەوەی بەرەی شەڕ، سەنت پیتەرزبورگی بەجێھێشتبوو دەسەڵاتی ڕاسپۆتین گەیشتە لوتکە ئەوکات ڕاسپۆتین بە ئارەزووی خۆی وەزیری لادەبرد و وەزیری دادەنا لە جەنگی جیھانیی یەکەم گەورەترین تۆڕی سیخوڕی بۆ ئەڵمانیا گێڕاوە لە دژی ڕژێمی ڕووسیا و ئیتاڵیا بە بەرژەوەندی ملیۆنەھا خەڵکی کەساس و برسی و ڕەش و ڕووتی میللەتانی ژێر چەپۆکی قەیسەری کردووە، پێش دوو شەو لە بۆنەیەکدا لەگەڵ ژەھرخواردکردنیدا بە فیشەک کوژرا، کە پێدەچێت لە لایەن بەریتانیاوە بێت، چونکە ئەوکات ڕاسپۆتین لەوپەڕی کاریگەریدا بوو و خەریک بوو باوەڕ بە قەیسەر بھێنێت کە یەکلایەنە لەگەڵ ئەڵمانیا ڕێکبکەوێت و ئاشتی بکات، ئەمەش واتای شکانی بەریتانیا بوو لەجەنگەکەدا، دەرئەنجام لە ٣٠ی کانوونی یەکەم ١٩١٦ دەکوژرێت.
گریگۆری یافیموڤیچ ڕاسپۆتین | |
|---|---|
 | |
| لەدایکبوون | ٢٢ی کانوونی دووەم ١٨٦٩ |
| مەرگ | ٣٠ی کانوونی یەکەم ١٩١٦ |
| ھۆکاری مەرگ | فیشەک |
| نەتەوە | ڕووسی |
| پیشە | جوتیار، گەڕیدە، تیمارکەر،ئامۆژگایکەر |
| ئایین | مەسیحییەت |
| ھاوسەر | پراسکۆڤیا فێدورۆڤنا دەبرۆڤینا |
| مناڵ(ەکان) | دامیترى (١٨٩٥-١٩٣٧)
ماتریۆنا (١٨٩٨-١٩٧٧) ڤارڤارا (١٩٠٠-١٩٢٥) |
ژیان
دەستکاریڕاسۆتین لە سەردەمی منداڵیدا دیدگای بەردەوامی ھەبووە سەبارەت بە ھێزە خوداوەندییەکان و توانایەکی چاککردنەوەی پەرجۆیی، وەک چۆن دەیتوانی بۆ نموونە بە سادەیی بە دەست لێدان لە ئەسپێک چاکی بکاتەوە، بەڵام لە تەمەنی ھەرزەکاریدا ناوی ڕاسپۆتین (بە واتای داوێن پیس دێت لە زمانی ڕووسیدا) بەھۆی ئەوەوە بەدەستھێنا پەیوەندییە سێکسییە ئابڕووبەرەکانییەوە.
کاتێک ڕاسپۆتین تەمەنی گەیشتە سی ساڵ، ھاوسەر و باوکی چوار منداڵ بوو، بەڵام خولیای خواردنەوە و دزینی ئەسپ ھەمیشە پێچەوانەی سەرچاوەی ژیانی خێزانێکی نەریتی بوو، ئەو ڕووداوەش کە ڕۆژێک بە دزینی ئەسپ تۆمەتبار کرابوو، دژایەتی بوو وەرچەرخانێک بوو لە ژیانیدا، دوای ئەوە لە گوندەکە ھەڵھات و پەنای بۆ یەکێک لە خانەقاکان برد، لەوێش پێگەی خانەقای وەرگرت بە درێژایی ژیانی.
ڕاسپۆتین لەژێر کاریگەری ئەزموونە ڕۆحییەکانیدا گوندەکەی بەجێھێشت بۆ ئەوەی ببێتە گەشتکەرێک لە سەرانسەری ڕووسیا و دەرەوەی، و لەم گەشتەدا بۆ ماوەی چەند مانگێک جلەکانی نەدەشۆرد و نە جلەکانی دەگۆڕی و کۆت و بەندە ئاسنییەکانی لەبەر دەکرد کە ئازارەکانی زیاتر دەکرد، ئەم گەشتە ئایینییە سەختانە گەشتێکی بۆ چیای ئەتۆس لە یۆنان لەخۆگرتبوو و یارمەتی دا بۆ بەدەستھێنانی لایەنگرانی کاریگەر وەک «ھێرمۆجینس، قەشەی ساراتۆی».
ڕاسپۆتین لەکاتی گەشتەکەیدا کەوتە ژێر کاریگەریی ڕێبازێکی توندڕەوی نایاسایی کە بە «خالیستی» ناسراوە، کە ئارەزوویان بۆ لێدان و کردارە سێکسییەکان ھەبووە، ڕەنگە تێکەڵبوونی نائاسایی لەنێوان خوداپەرستی و کردەوەی سێکسی نایاسایی و بەتایبەتی ئەوانەی کە ڕوونن ئەو بنەمایەیان پێکھێنابێت کە دواتر کردارە ئایینییەکانی ڕاسپۆتین لەسەری دروستکرابن، ڕاسپۆتین ھەرگیز ئەو بیرۆکەیەی پشتگوێ نەخستووە کە تاک دەتوانێت لە خودا نزیکتر بێتەوە ئەگەر بە مەبەست تاوانێکی ئارەزووبازی ئەنجام بدات و دواتر بە دڵسۆزی پاشگەز بێتەوە و پەشیمان بێت.
کاریگەری و ناوبانگ
دەستکاریتا ساڵی ١٩٠٣ی زایینی، قسە گەیشتبووە سەنت پیتەرزبورگ سەبارەت بەو ھێزە عیرفانییانەی کە لە سیبیریاوە بە چاوێکی دڕندەی درەوشاوە و نیگایەکی شێتانە دێن و وا دیار بوو کە ڕاسپۆتین لە کاتێکی گونجاودا وادەیەکی بۆ چوونە ناو کۆمەڵگەی باڵا داناوە و ئەویش بەشداری لەوەدا کرد چونکە چینی ئەرستۆکراسی حەزی لە پرسەکانی جادوو و ئەستێرەناسی بوو و ئامادەکردنی ڕۆحەکان کە باو بوون.
لە ساڵی ١٩٠٥ی زایینی، ڕاسپۆتین زانایەکی ئایینی ناسی کە وەک ئەندامی ئەکادیمیایەکی ئایینی و دانپێدانەری ئیمپراتۆر کاردەکات، ئەلێکساندرا فیۆدۆرۆنا، و بە داوای چوونە ناو کۆشکی شاھانەی کرد لەڕێگەی بەرپرسانی باڵای کڵێسا و دوو قەشەی قژ ڕەش کە بە قەڵەڕەشەکان ناسراون، کە کاریگەر بوون لە دابینکردنی عیرفانەکان بۆ کۆشک، و بنەماڵەی شاھانەی ڕووسیا لە ڕابردوودا نەریتێکیان ھەبووە کە پیاوە پیرۆزەکان وەردەگرن بۆ ئەوەی بە چەندین شێوە بانگەوازی دەستێوەردانەکانیان بکەن، بەتایبەتی ئەوانەی کە لەدایکبوونی نێرێک مسۆگەر دەکەن کە تەختی پادشایەتی بە بۆ ماوەیی وەردەگرێت لە ڕووسیا.
نامه‌یه‌کی ڕاسپۆتین بۆ نیکۆلای دووه‌م
دەستکاریڕاسپۆت وا خۆی ده‌رده‌خست که ده‌یه‌وێت وا له قه‌یسه‌ری ڕووسی بکات که دووربێت له شه‌ر و ئاژاوه نانه‌وه، له هاوینی ساڵی ١٩١٤ز ،ڕاسپۆتین نامه‌یەکی نووسی بۆ قه‌یسه‌ر نیکۆلای دووه‌م له نامه‌کەدا هاتووه: بۆ دواجتر ده‌ڵێم: هه‌ورێکی باراناوی تێکده‌ر له ئاسمانی ڕووسیا ده‌سوڕێته‌وه، ڕوداوێکی تاریک، غه‌مگین، بێ ڕووناکی ده‌بینم، ئه‌وه هه‌ڵقوڵاوێکه له فرمێسک و خوێن... چی ده‌ڵێی؟ هیچ وشه‌یه‌ک نادۆزمه‌وه ئه‌و کاره‌ساته‌ی پێ باسبکه‌م. هه‌مووان ده‌یانه‌وێت هانتده‌ن بۆ ئه‌و جه‌نگه ،به‌ڵام نازانن وێرانکه‌رییەکەی گه‌وره چاوه‌ڕێیه. تۆ قه‌یسه‌ری باوکی ئه‌م گه‌له‌ی، ڕێگه به‌و ناته‌واوانه مه‌ده بیبه‌نه‌وه و تۆ گه‌له‌که‌ت تێکبشکێنن، ئه‌گه‌ر ئه‌ڵمانیا پێمان وێرا، چی به‌سه‌ر ڕووسیادا دێت؟ ھه‌موومان نوقمی خوێناو ده‌بین و کاره‌ساته‌که گه‌وره‌ده‌بێت و خه‌مێکی بێ کۆتایی.
-
له‌گه‌ڵ منداڵه‌کانی (دامیترى، ڤارڤارا، ماتریۆنا) -
دوای کوشتنی شوێن گوله‌یه‌ک به نێوچاوانییەوەیە -
ساڵی ١٩٠٤ له‌گه‌ڵ دوو هاوڕێی (ژه‌نه‌ڕاڵ قپوتیاتین، سه‌رهه‌نگ لۆمان)
سەرچاوەکان
دەستکاری- ویکی ئینگلیزی
- سایتی ئێن ئاڕ تی ٦ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٣ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
| کۆمنزی ویکیمیدیا، میدیای پەیوەندیدار بە گریگۆری ڕاسپۆتین تێدایە. |