پان عەرەبیزم
پان عەرەبیزم بزووتنەوە و سیستەمێکی بیروباوەڕی سیاسییە کە پەرە بەو بیرۆکەیە دەدات کە پێویستە ھەموو عەرەبەکان یەکبگرن بۆ پێکھێنانی یەک وڵات یان دەوڵەت. بیرۆکەی پان عەرەبیزم بۆ یەکەمجار لە کۆتایییەکانی ١٨٠٠ و سەرەتای ١٩٠٠ دروست بووە.[١]جەماوەریی پان عەرەبیزم بە درێژایی سەرەتای ساڵانی ١٩٠٠ پەرەی سەند و لە پەنجاکانی سەدەی ڕابردوودا سەرکردەکانی ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاست، لەنێویاندا جەمال عەبدولناسر سەرۆکی میسر، بوونە لایەنگری سەرەکی بزووتنەوەی پان عەرەبی. پان عەرەبییەکان بەگشتی پێیان وایە کە ھەموو ئەو وڵاتانەی کە ژمارەی دانیشتووانی عەرەبیان ھەیە پێویستە کۆببنەوە یان یەکبگرن و زلھێزەکانی ڕۆژاوا وەک ئەمریکا یان بەریتانیا نابێت ھیچ دەسەڵات و کاریگەرییەکی سیاسییان ھەبێت لە باکووری ئەفریقا تاکوو نیمچە دوورگەی عەرەبی.[٢]
سەرچاوە و گەشەپێدان دەستکاری
لە کۆتایییەکانی ساڵانی ١٨٠٠دا، ئیمپراتۆریەتیی عوسمانی زۆربەی ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاستی کۆنترۆڵ کرد. ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاست، لەو کاتەدا، زۆر ھەمەچەشن بوو. لە ناوچەکەدا چەندین گرووپی نەتەوەیی و کولتووری جیاوازی خەڵک دەژیان. تا ساڵی ١٩٠٠ ئیمپراتۆرییەتی عوسمانی لە لاوازبوون بوو و زۆرێک لە گرووپە جیاوازەکانی خەڵکی دانیشتووی ئیمپراتۆرییەت دەیانویست حکوومەتی سەربەخۆ پێکبھێنن کە لەلایەن کەسانێکەوە بەڕێوەدەبرێن کە لەناو پێکھاتەکانی خۆیاندا دەژین.[٣]
یەکێک لەو گرووپانەی کە دەستیان کرد بە پێکھێنانی بیرۆکەی تایبەت بە خۆیان سەبارەت بە کۆمەڵگەیەکی خۆبەڕێوەبەر یاخود خۆبڕیارە عەرەبەکان بوون. زۆرێک لە خوێندکار و مامۆستای عەرەبی خوێندەوار کە لە زانکۆکان کاردەکەن، وەک زانکۆی ئەزھەر دەستیان کرد بە بڵاوکردنەوەی گۆڤار و پێکھێنانی یانەکان کە بیرۆکەی کۆمەڵگە یان نەتەوەیەکی یەکگرتووی عەرەبی بەرەوپێش دەبرد. ئەم بیرۆکانە لە سەرانسەری ناوچە عەرەبییەکانی ئیمپراتۆرییەتی پێشووی عوسمانیدا زۆر بەناوبانگ بوون. تا ساڵی ١٩١٢ ڕێکخراوە عەرەبییەکان لە ھەموو ناوچەکانی ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاست کۆبوونەوە و یەکەم کۆنگرەی عەرەبی لە پاریسی پایتەختی فەرەنسا پێکدەھێنن. لە کۆنگرەکەدا، عەرەب لە دەوروبەری ئیمپراتۆرییەتی عوسمانیدا باسیان لە ئەگەری ڕزگارکردنی خۆیان لە دەوڵەتی عوسمانی و دامەزراندنی وڵاتانی بەڕێوەبەری عەرەب کرد.
ئیمپراتۆریەتیی عوسمانی بە سزادانی ناسیۆنالیستە عەرەبەکان وەڵامی کۆنگرەی عەرەبی دایەوە. لە ھەندێک لە خاکی ئیمپراتۆرییەتی عوسمانیدا ناسیۆنالیستە عەرەبەکان خراونەتە زیندانەوە و تەنانەت بەھۆی چالاکییەکانیانەوە کوژراون.[٤]
لە کاتی جەنگی جیھانی یەکەمدا زۆرێک لە گرووپە عەرەبییەکان پشتگیری لە ھەڵمەتی سەربازی زلھێزەکانی ھاوپەیمانان دەکەن دژی ئیمپراتۆریەتیی عوسمانی. لە کۆتایی جەنگی جیھانی یەکەمدا ئیمپراتۆریەتیی عوسمانی ڕووخا و زلھێزەکانی ھاوپەیمانان کۆبوونەوە و بڕیاریاندا چی بەسەر ئەو خاکەدا دێت کە پێشتر لەژێر کۆنترۆڵی عوسمانیدا بوو. سەرەڕای پشتیوانی لە ھاوپەیمانان لە کاتی جەنگدا، زۆرێک لە وڵاتانی عەرەبی لەلایەن ھاوپەیمانانەوە ئازادییان پێ نەدرا. ھێشتا بە تامەزرۆیییەوە تامەزرۆی بەدەستھێنانی سەربەخۆیی بوون، عەرەبەکانی دانیشتووی وڵاتانی داگیرکراو دەستیان کرد بە پێکھێنانی بیرۆکە سەبارەت بەوەی کە دەوڵەتێکی ئازادی عەرەبی چۆن دەبێت. ئەم بیرۆکانە لە کۆتاییدا دەبوونە بڕبڕەی پشتی پان عەرەبیزم.[٥]
سەرچاوەکان دەستکاری
- ^ Barry Rubin, “Pan-Arab Nationalism: The Ideological Dream as Compelling Force,” Journal of Contemporary History 26 (1991): 535.
- ^ Ibid. , 541.
- ^ Louis L. Snyder, Varieties of Nationalism: A Comparative Study (Hinsdale, IL: The Dryden Press, 1976), 239.
- ^ Ibid. , 52
- ^ C. Ernest Daw, "The Formation of Pan-Arab Ideology in the Interwar Years." International Journal of Middle East Studies, 20, 1 (1988): 68.
| کۆمنزی ویکیمیدیا، میدیای پەیوەندیدار بە پان عەرەبیزم تێدایە. |