ویلایەتی وان (بە تورکیی عوسمانی: ولايت وان بە ڕۆمانی: Vilâyet-i Van) لە دابەشکردنی کارگێڕیدا، (ویلایەت) ئاستی یەکەمی ئیمپراتۆریەتیی عوسمانی بوو. پایتەختی شاری وان بوو. بەپێی زانیارییەکان لە سەرەتای سەدەی بیستەمدا ڕووبەرەکەی ١٥٠٠٠ میل چوارگۆشە بووە (٣٩٠٠٠ کم٢).[١]

ویلایەتی وان
ویلایەت ئیمپراتۆرییەتیی عوسمانی
١٨٧٥–١٩٢٢

ویلایەتی وان لە ساڵی ١٩٠٠
ناوەندوان[١]
ژمارەی دانیشتووان 
• موسڵمان، ١٩١٤[٢]
١٧٩٩٨٢ کەس
• ئەرمەنی، ١٩١٤[٢]
٦٧٧٩٢ کەس
• جولەکە، ١٩١٤[٢]
١٣٨٣ کەس
مێژوو
مێژوو 
• دامەزراندن
١٨٧٥
• ھەڵوەشاندن
١٩٢٢
پێشوو
دواتر
ئەیالەتی وان
تورکیا
ئەمڕۆ بەشێک لەتورکیا

لە ساڵی ١٨٧٥دا، ئییالێتی ئەرزەروم بەسەر شەش ڤیلایەتدا دابەشکرا: ئەرزەروم، وان، ھەکاری، بیتلیس، ھۆزات (دەرسیم) و قەرس چیلدر. لە ساڵی ١٨٨٨ بە فەرمانێکی ئیمپراتۆری ھەکاری بە ڤیلایەتەکەی وانەوە گرێدرا و ھۆزات بە مامورەتی عەزیزەوە گرێدرا.[٣] لە ھەڵمەتی قەفقاز لە جەنگی جیھانی یەکەمدا، دوای تێکچوونی ھێرشی سوپای عوسمانی بۆ سەر ڕووسیا، ڕووسەکان پلانی داگیرکردنی ئەو پارێزگایەیان دانا. ھەڕەشەی لەشکرکێشی وای کرد کۆمیتەی یەکێتی و پێشکەوتن دەست بە کۆمەڵکوژی ئەرمەنییەکان بکات لە ترسی ئەوەی ئەرمەنییەکان لە وان پشتگیری لە سوپای قەفقازی ڕووسیا بکەن. دیپۆرتکردنەوەی ئەرمەنییەکان لە قوستەنتینییە بۆ ڕاپەڕینی وان لەلایەن فەدایی ئەرمەنییەکانەوە.[٤]

دابەشکردنی کارگێڕی

دەستکاری

سنجاقەکانی ویلایەتی وان:[٥]

ئابووری

دەستکاری

لە ڕووی مێژوویییەوە، ویلایەتی وان ھەرزەی بەرھەم دەھێنا.[٦] ناوەندی ئابووری ئەو پارێزگایە شاری وان بوو. ھەروەھا بەرھەمھێنەرێکی سەرەکی شەراب بوو. ھەردوو شەراب و براندی بە ڕێژەیەکی کەم دروست دەکران. ھەروەھا ڤیلایەتەکە کەتان و گەنمی بەرھەم دەھێنا.[٧] ھەروەھا وان پیشەسازییەکی گەورەی مەڕداری ھەبوو. تا ساڵی ١٩٠٦ زیاتر لە ٣ ملیۆن مەڕ لە ڤیلایەتەکەدا ھەبووە. تا ساڵی ١٩٢٠ ئەو ژمارانە کەمکرانەوە.[٨] ھەنگەوانی لەلایەن کۆڵبەرانەوە ئەنجام دەدرا، ھەنگوین بەستوو دەفرۆشرا.[٩] ھەروەھا ناوچەکە خەڵوز و قوڕقوشم و مس و بۆراکس و ئۆرپیمەنت و غاز و گڕانایت و لیمۆ و گچکە و جپس و زێڕ و خوێ بەرھەم دەھێنا.[١٠]

سەرچاوەکان

دەستکاری
  1. ^ باز بدە بەرەو: ئ ا Geographical Dictionary of the World، پ. 1909، لە پەرتووکەکانی گووگڵ
  2. ^ باز بدە بەرەو: ئ ا ب «1914 Census Statistics» (PDF). Turkish General Staff. pp. 605–606. لە ڕەسەنەکە (PDF) لە ٣ی ئازاری ٢٠١٦ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٩ی کانوونی دووەمی ٢٠١١ ھێنراوە. {{cite web}}: |archive-date= / |archive-url= timestamp mismatch; 2016-03-03 suggested (یارمەتی)
  3. ^ Krikorian، Mesrob K. (1977-01-01). Armenians in the Service of the Ottoman Empire: 1860-1908. ISBN 978-0-7100-8564-1.
  4. ^ Naimark، Norman M. (2017). Genocide: A World History. New York, NY: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-063771-2. OCLC 960210099.
  5. ^ Van Vilayeti | Tarih ve Medeniyet
  6. ^ Prothero، W.G. (1920). Armenia and Kurdistan. London: H.M. Stationery Office. p. 60.
  7. ^ Prothero، W.G. (1920). Armenia and Kurdistan. London: H.M. Stationery Office. p. 62.
  8. ^ Prothero، W.G. (1920). Armenia and Kurdistan. London: H.M. Stationery Office. p. 63.
  9. ^ Prothero، W.G. (1920). Armenia and Kurdistan. London: H.M. Stationery Office. p. 64.
  10. ^ Prothero، W.G. (1920). Armenia and Kurdistan. London: H.M. Stationery Office. pp. 70–71.