مۆسیقای ئیسلامی

ڕەنگە مۆسیقای ئیسلامی ئاماژە بە مۆسیقای ئایینی بکات، وەک ئەوەی لە خزمەتگوزارییە گشتیەکانی ئیسلامی یان پەرستشە تایبەتەکاندا پێشکەش دەکرێت، یان بە شێوەیەکی گشتیتر بۆ نەریتە مۆسیقییەکانی جیهانی موسڵمانان. دڵی ئیسلام ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و باکووری ئەفریقا و قۆچی ئەفریقا و ڕۆژئاوای ئەفریقا و ئێران و ناوەڕاستی ئاسیا و باشووری ئاسیایە . بەهۆی ئەوەی ئیسلام ئایینێکی فرە نەتەوەییە، دەربڕینی مۆسیقی لایەنگرانی زۆر هەمەچەشنە. نەریتە ڕەسەنەکانی بەشە جیاوازەکان کاریگەرییان لەسەر شێوازە مۆسیقییەکان هەبووە کە ئەمڕۆ لە نێو موسڵماناندا باون. وشەی "مۆسیقا" لە زمانی عەرەبیدا، ( mūsīqā موسيقى ) بە تەسکتر لە زمانی ئینگلیزی یان هەندێک زمانی دیکە پێناسە کراوە و "چەمکەکەی" لانیکەم لە سەرەتادا "تەنها بۆ مۆسیقای هونەری عەلمانی تەرخان کراوە ناو و چەمکە جیاوازەکان سەر بە گۆرانییە فۆلکلۆرییەکان و سروودە ئایینییەکان بوون". )

گردبوونەوەیەکی مۆسیقی – سەردەمی عوسمانی، سەدەی ١٨

لانی کەم یەک زانا (جاکۆب م. لانداو) گشتاندنێک لەبارەی مۆسیقای ئیسلامییەوە دەکات کە "بە ڕێکخستنێکی زۆر وردی مێلۆدی و ڕیتم تایبەتمەندە"، کە "پێکهاتەی دەنگی زاڵە بەسەر ئامێردا"، و تاک مۆسیقاژەن "هەیە". ڕێگەی پێدرا، و لە ڕاستیدا هاندرا، بۆ ئیمپرۆڤیزەکردن".

لە ڕووی مێژووییەوە پرسیاری ئەوەی کە ئایا مۆسیقا لە فیقهی ئیسلامیدا ڕێگەپێدراوە یان نا، جێی مشتومڕە.

شێوازی مۆسیقای عەلمانی و فۆلکلۆر

مۆسیقای کلاسیکی ئیسلامی

بە بڕوای زانا جاکۆب ئێم لانداو، "تێکەڵێک لە شێوازە مۆسیقییەکان" توانیویەتی لە نێوان "مۆسیقای عەرەبی پێش ئیسلام" و مۆسیقای فارسەکان، بیزەنتینییەکان، تورکەکان، ئیمازیغێن (بەربەرەکان) و مۆرەکان پەرەبسێنێت، ئەمەش بەهۆی "نزیکایەتییەکی بەهێزەوە". لە نێوان مۆسیقای عەرەبی و مۆسیقای ئەو گەلانەی کە لەلایەن گەلانی عەرەبی فراوانترەوە داگیرکراون". ناوچەی سەرەکی ئەم "هونەرە نوێیە"ی مۆسیقای ئیسلامی کلاسیکی سەرکەوتوو بوو درێژ بووەوە "لە دۆڵی نیلەوە تا فارس". بەڵام زۆرێک لە بەشەکانی جیهانی موسڵمانان "هونەری نوێ"ی مۆسیقای ئیسلامی کلاسیکیان وەرنەگرت، یان وەریانگرت بەڵکو فۆرمەکانی مۆسیقای ڕەسەنیشیان هێشتەوە کە "نامۆ" بوون بە مۆسیقای ئیسلامی کلاسیک. بەگشتی مرۆڤ تا لە ناوچەی نێوان ڕووباری نیل و فارس دوورتر بێت، "کەمتر مۆسیقای ئیسلامی نەشەلکراو دەدۆزێتەوە".

ڕۆژهەڵاتى ناوەڕاست

• مۆسیقای عەرەبی
• مۆسیقای میسری
• مۆسیقای ئێرانی
• مۆسیقای کلاسیکی تورکی

هەموو ئەم ناوچانە زۆر پێش فەتحەکانی سەدەی حەوتەم بە بازرگانی بەیەکەوە گرێدراون و ئەگەری زۆرە شێوازەکانی مۆسیقا بە هەمان ڕێگای کاڵا بازرگانییەکان ڕۆیشتبن. بەڵام بەهۆی کەمی تۆمارکردن، تەنیا دەتوانین گەمژە بکەین سەبارەت بە مۆسیقای پێش ئیسلامی ئەم ناوچانە. ئیسلام دەبێ کاریگەری زۆری لەسەر مۆسیقا هەبووبێت، چونکە ناوچە بەرفراوانەکانی ژێر دەستی خەلیفە یەکەمەکانی یەکخستووە، هەروەها ئاسانکاری بۆ بازرگانی نێوان خاکە دوورەکان دەکرد. بە دڵنیاییەوە سۆفیەکان, برایەتی عیرفانی موسڵمانان, مۆسیقای خۆیان بە پانی و فراوان بڵاوکردەوە.

مۆسیقای ئیسلامی هاوچەرخ

هونەرمەندە دیارەکانی نەشید بریتین لە:

• عەتیف ئەسڵەم – پاکستان
• ئەحمەد حسێن – شانشینی یەکگرتوو
• ئەحمەد بوخاتیر – ئیماراتی یەکگرتووی عەرەبی
• ئەحمەد ئۆژان – تورکیا
• ئاکاگوندوز کوتبای – تورکیا
• ئەبو ڕەتیب – سوریا
• ئەندەلوس ئەنسەمبڵی – ئیسپانیا
• داود وارنسبی – کەنەدا
• حەداد عەلوی – ئەندەنوسیا
• سیچ بن عەبدولقۆدر ئەسەگاف – ئەندەنوسیا
• هەمزە نەمیرە – میسر
• هەمزە ڕۆبەرتسۆن – شانشینی یەکگرتوو
• عیماد ڕامی – سوریا
• جونەید جەمشید – پاکستان
• ماهر زەین – سوید
• Mecca2Medina – شانشینی یەکگرتوو
• مەسعود کورتیس – شانشینی یەکگرتوو
• موسڵمان بێلال – شانشینی یەکگرتوو
• ڕەسەنی دین – ئەمریکا
• نازیل عەزامی – شانشینی یەکگرتوو
• ڕائیف – ئەمریکا
• ڕەیهان – مالیزیا
• سامی یوسف – شانشینی یەکگرتوو
• سید – کەنەدا
• یەحیا حەوا – سوریا
• یوسف ئیسلام – شانشینی یەکگرتوو
• زەین بیخا – باشووری ئەفریقا

زیاتر دەخوێنێتەوە

• Neubauer، Eckhardt (2001). «Islamic religious music». Grove Music online. Oxford University Press. doi:10.1093/gmo/9781561592630.article.52787. ISBN 978-1-56159-263-0. لە 2021-04-12 ھێنراوە.