محەمەد تۆفیق وردی

محەمەد تۆفیق وردی :(١٩٢٣-١٩٧٥) نووسەر ، وەرگێڕ ، چالاكی سیاسی ، لەنەتەوەی كورد بووە.

محەمەد تۆفیق وردی

سەرەتای ژیان و خوێندنی

محەمەد کوڕی تۆفیق کوڕی ڕەشید کوڕی وەھاب ئاغایە، "وردی" ناسناوی بووە و ١٩٢٣ لە گەڕەکی (بایزاغا)ی شارۆچکەی کۆیە لەدایک بووە. خوێندنی لەوێ دەست پێکردووە و ١٩٤١ ناوەندیی خوێندووە. دواتر خانەی مامۆستایانی بەغدای لە ١٩٤٤دا تەواوکردووە. بووە بە مامۆستا لە تەقتەق و قەڵادزێ- ١٩٤٥. ١٩٤٢ لەگەڵ چەند ھاوڕێیەکی بە نھێنی (کۆمەڵەی دەنگ)ی پێک ھێناوە.

چالاكی سیاسی

لەبەر چالاکیی سیاسیی، چەند جارێک گیراوە و لە وەزیفە دەرکراوە. لەسەر وتاری (في بلد العجائب و الغرائب) کە لە ڕۆژنامەی "الأهالي"دا بڵاوی کردووەتەوە، ناچاری وازھێنان لە وەزیفە بووە. کە حکوومەتی میللیی کوردستان لە مەھاباد پێک ھێنراوە، دوادوایییەکانی ١٩٤٥ چووەتە ئەوێ، بە مامۆستای قوتابخانە دامەزراوە. لەسەر بڵاوکردنەوەی یەکەم ئەڵقەی (چمان دەوێ) لە ژمارە ٣ی ٧ی جۆزەردانی ١٣٢٥ی ڕۆژنامەی "ھاواری نیشتمان"دا، کە ڕەخنەی تێدا گرتووە لە کەمخوێندەواریی بەشێکی بەرچاوی مامۆستایانی قوتابخانە، بە فەرمانی محەمەد حوسێن خانی وەزیری ھێزی کوردستان خراوەتە زیندان. مەلا مستەفا بارزانی بۆی تێکەوتووە و بەردراوە. پاش ڕووخانی حکوومەتەکە، گەڕاوەتەوە بۆ عیراق، گیراوە و حوکم دراوە.

ڕۆژنامەی ڕێگا

ساڵانی پەنجا لەبەر جموجووڵی خۆی ناچار بووە ماڵ و منداڵی بەجێ بھێڵێ و بیسپێرێ بە ھاوڕێیانی نزیکی خۆی، بەڵام ناپاکیی لێ کراوە. دواجار لە ھاوسەرەکەی جیابووەتەوە. وردی پاش ١٤/٧/١٩٥٨ براوەتەوە سەر وەزیفەی مامۆستایی. سەرەتای ساڵانی حەفتا ھاوکاری بەرھەڵستانی ڕژێمی شای ئێران بووە و لە ڕۆژنامەی "ڕێگا"ی زمانی حاڵیاندا بە کوردی، کاری کردووە و نووسیویە.

كۆچی دوایی

لە دوا ڕۆژانی تەمەنیدا، ژیانی بە نەداری و بێ خزمەتی گوزەراندووە، تا لە ٣/١٢/١٩٧٥دا پاش نەشتەرگەرییەک گیانی سپاردووە.

بەرهەمەكانی

وردی، لە ساڵانی چلەوە دەستی داوەتە نووسین و بڵاوکردنەوە. کەلەپووری میللی و شیعر و فۆلکلۆر و مێژووی کورد، جێی بایەخی بوون.

نووسینی لە ڕۆژنامە و گۆڤارەکانی وەک (گەلاوێژ، دەنگی گێتیی تازە، ھەتاو، دەنگی کورد، ڕۆژی نوێ، ڕێگا، ..)دا بڵاوبووەتەوە.

بەرھەمی لەچاپدراوی ئەمانەن:

• حەسەن و مریەم، دار المعرفة- بغداد، ١٩٥٥،
• ناسر و مار مار، دار المعرفة- بغداد، ١٩٥٥،
• منتخبات من قصائد الشاعر فيكتور هيجو، دار المعرفة- بغداد، ١٩٥٥ (ترجمە)،
• ئەنجامی داوێن پیسی، چاپخانەی المعارف- بغداد، ١٩٥٦،
• من روائع الأدب الكردي، بغداد، ١٩٥٦،
• ویستم ژن بێنم، دار المعرفة- بغداد، ١٩٥٦،
• القصة والأساطير في الأدب الكردي، بغداد، ١٩٥٧،
• دەنگی جەزائیر، دار المعرفة- بغداد، ١٩٥٧،
• سەرەتایەک لە مێژووی کورد، دار المعرفة- بغداد، ١٩٥٧ (وەرگێڕان)،
• لمحات من الأدب الصيني، بغداد، ١٩٥٧،
• گوڵی ناکام، چاپخانەی النور- بغداد، ١٩٥٧،
• شۆڕشی چواردەی تەمووز، چاپخانەی دار السلام- بغداد، ١٩٥٨،
• الأكراد الفيليون في التأريخ، مطبعة اللواء- بغداد، ١٩٥٨،
• تلألأ النور بين الظلام، مطبعة دار العودة- بغداد، ١٩٥٨،
• الأكراد في الاتحاد السوفياتي، مطبعة اللواء- بغداد، ١٩٥٩،
• كردستان المناضلة، مطبعة اللواء- بغداد، ١٩٥٩،
• خانزاد و لەشکری، چاپخانە الوفاء- بغداد، ١٩٦٠،
• قەڵای دمدم، چاپخانەی النجاح- بغداد، ١٩٦٠،
• چونی بارزانیان بۆ سۆڤیەت، چاپخانەی صلاح الدین- بغداد، ١٩٦١،
• فۆلکلۆری کوردی، بەشی ١، چاپخانەی دار التضامن- بغداد، ١٩٦١،
• فۆلکلۆری کوردی، بەشی ٢، چاپخانەی دار التضامن- بغداد، ١٩٦١،
• مامەیارەی قارەمان، چاپخانەی الوفاء- بغداد،
• بحث ودراسة عن الفولكلور الكردي، مطبعة الزعيم- بغداد، ١٩٦٢،
• قصائد رائعة للشاعرين الألمانيين شيلر وغوته (ترجمة)، مطبعة الغري- النجف، ١٩٦٤،
• قصص شعرية كردية فولكلورية، مطبعة الارشاد- بغداد، ١٩٦٥،
• بانگی کوردستان، چاپخانەی المعارف- بغداد، ١٩٧٠،
• أقاصيص شعبية كردية، مطبعة الغري- النجف، ١٩٧٠،
• فۆلکلۆری کوردی، بەشی ٣، چاپخانەی القضاء- النجف، ١٩٧١،
• صفحات من نضال الشعب الكردي في ايران، مطبعة الايمان- بغداد، ١٩٧١،
• قافلة الشهداء الأكراد والشعوب الايرانية، مطبعة اللواء- بغداد، ١٩٧٢،
• مدينة كويسنجق والمصلح الاجتماعي ابراهيم صابر، مطبعة الامة- بغداد، ١٩٧٢،
• مەلا ئاوارەی قارەمان، چاپخانەی الآداب- النجف، ١٩٧٢،
• ھەندێ لە بەیت و ھەڵبەستەکانی عەلی بەردەشانی، چاپخانەی القضاء- النجف، ١٩٧٣،
• مذكراتي الصحفية (ترجمة)، مطبعة دار السلام- بغداد، ١٩٧٣،
• نوروز وثورة كاوه الحداد، مطبعة الغري- النجف، ١٩٧٣،
• من هو الفيلسوف وماذا يريد من الحياة؟، مطبعة العاني- بغداد، ١٩٧٣،
• چیرۆک بۆ شانۆ، چاپخانەی الغری- النجف، ١٩٧٣،
• کەربازاڕی، چاپخانەی القضاء- النجف، ١٩٧٤،
• نماذج من التراث الشعبي الكردي، مطبعة الغري- النجف، ١٩٧٥ .