فرێد لۆڕێنس ویپڵ
فرێد لۆڕێنس ویپڵ (بە ئینگلیزی : Fred Lawrence Whipple ) (لە دایک بووی ٥ی تشرینی دووەمی ١٩٠٦ - ٣٠ی ئابی ٢٠٠٤ کۆچی دوایی) ، فەلەکناسی ئەمریکی بوو کە زیاتر لە ٧٠ ساڵ لە ڕوانگەی کۆلێژی هارڤارد کاری کردووە و خزمەتی کردووە، لەنێو دەستکەوتەکانیدا دۆزینەوەی گەڕەستێرۆچکە و کلکدار ، گریمانەی " تۆپی بەفری پیس "ی دوورەپەرێزەکان و داهێنانی قەڵغانی ویپڵ بوون.
| فرێد لۆڕێنس ویپڵ | |
|---|---|
 | |
| لەدایکبوون | ٥ی تشرینی دووەمی ١٩٠٦ ڕید ئۆک، ئایۆوا |
| مردن | ٣٠ی ئابی ٢٠٠٤ (تەمەن ٩٧ ساڵ) کامبریج، ماساچووسیتس |
| نەتەوە | ئەمریکی |
| خەڵاتەکانی | خەڵاتی سەرۆک کۆمار بۆ خزمەتگوزاری مەدەنی فیدراڵی بەرز (١٩٦٣) |
| 1252 سێلێستیا | ١٩ی شوباتی ١٩٣٣ | داڕێژە:LoMP |
ژیان
دەستکاری ویپڵ لە ٥ی تشرینی دووەمی ١٩٠٦ لە شاری ڕید ئۆک لە ویلایەتی ئایۆوا لەدایکبووە و کوڕی جووتیارێکە. شەڕێکی سەرەتایی لەگەڵ ئیفلیجی منداڵان کۆتایی بە ئاواتەکەی هێنا کە یاریزانێکی پیشەگەری تێنس بوو. ویپڵ لە کۆلێژی ئۆکسیدەنتال لە باشووری کالیفۆرنیا خوێندوویەتی، پاشان پسپۆڕی بیرکاری لە زانکۆی کالیفۆرنیا لە لۆس ئەنجلۆس وەرگرتووە، لە ساڵی ١٩٢٧ دەرچووە. ویپڵ لە بیرهێنانەوەی ڕێگای خۆی لە بیرکارییەوە بۆ فەلەکناسی، لە ژیاننامەیەکی ساڵی ١٩٧٨دا ڕایگەیاند کە " پسپۆڕی بیرکارییەکەی [ئەو]ی لە فیزیادا گۆڕی و دواجار سەرنجی خستە سەر فەلەکناسی کە کات، بۆشایی، بیرکاری و فیزیا زەمینەیەکی هاوبەشی کۆبوونەوەیان هەبوو". [١]
دوای ئەوەی پۆلێکی لە فەلەکناسی وەرگرت، ناوی خۆی تۆمارکرد لە زانکۆی کالیفۆرنیا لە بێرکلی و لەوێ لە ساڵی ١٩٣١ دکتۆرای لە فەلەکناسی بەدەستهێنا. لە کاتێکدا لە خوێندنی باڵادا بوو، یارمەتی نەخشەکێشانی خولگەی هەسارەی کوێرەی پلۆتۆی ئەوکاتەی دا کە تازە دۆزرایەوە. لە ساڵی ١٩٣١ پەیوەندی بە ڕوانگەی کۆلێژی هارڤاردەوە کردووە و لێکۆڵینەوەی لە ڕێڕەوی نەیزەکەکان کردووە و پشتڕاستی کردەوە کە لە ناو کۆمەڵەی خۆرەوە سەرچاوەیان گرتووە نەک لە بۆشایی نێوان ئەستێرەکانەوە. لە ساڵی ١٩٣٣ دوورەپەرێزی خولیی ٣٦P/Whipple و گەڕەستێرۆچکە ١٢٥٢ سێلێستیای دۆزیەوە. هەروەها پێنج دوورەپەرێزی دیکەی نا خولیی دۆزیەوە یان هاوبەشی دۆزیەوە، یەکەمیان C/1932 P1 Peltier-Whipple بوو، کە بە شێوەیەکی سەربەخۆ لەلایەن فەلەکناسی بەناوبانگی ئاماتۆر Leslie Peltier دۆزرایەوە، لە کاتێکدا دوا کلکداری و گەشاوەتری (C/1942 X1 بوو ویپڵ-فێدتکە-تێڤزادزێ) .
لە کاتی جەنگی جیهانی دووەمدا ئامێرێکی داهێنا بۆ بڕینی پەڕۆی قەڵەوی بۆ چەقۆ کە ڕێوشوێنێکی بەرپەرچدانەوەی ڕادارە . لە ساڵی ١٩٤٨دا بڕوانامەی شایستەیی پێبەخشرا. هەروەها "بەمپەری نەیزەک" یان " Whipple shield "ی داهێنا، کە کەشتییە ئاسمانییەکان لە بەرکەوتنی گەردیلە بچووکەکان دەپارێزێت بە شکاندنیان.
لە ساڵی ١٩٥٠ تا ١٩٧٧ مامۆستای فەلەکناسی بووە لە زانکۆی هارڤارد ، لەنێویاندا پرۆفیسۆری فەلەکناسی فیلیپس بووە لە نێوان ساڵانی ١٩٦٨ و ١٩٧٧. لەم ساڵانەدا (لە سەرەتای ساڵانی ١٩٥٠)، زنجیرەیەک توێژینەوەی کاریگەر بە ناوی مۆدێلی دوورەپەرێزێک نووسیوە، کە لە گۆڤاری فیزیای ئەستێرەیی بڵاوکراوەتەوە. [٢] [٣] [٤] لەم توێژینەوەیانەدا گریمانەی "کۆنگڵۆمێراتی سەهۆڵاوی"ی پێکهاتەی دوورەپەرێزەکانی پێشنیار کرد (دواتر ناوی گریمانەی " تۆپی بەفری پیس " بوو). تایبەتمەندییە بنەڕەتییەکانی ئەم گریمانەیە دواتر پشتڕاستکرانەوە؛ بەڵام بڕی وردی (و بەم پێیەش گرنگی) سەهۆڵەکان لە کلکدارێکدا بوارێکی چالاکانەی لێکۆڵینەوەیە، زۆربەی ئەو زانیاریانەی کە بەم دواییە بەدەست هاتوون [٥] ئاماژە بە بەشدارییەکی کەمی سەهۆڵەکان دەکەن لە بارستەی دوورەپەرێزێکدا (کە ناوی لێنراوە " تۆپی پیسی سەهۆڵاوی ". " گریمانە). هەروەها پێشبینی سەردەمی مانگی دەستکردی دەستکردی دەکرد و ئەندامانی ئۆپەراسیۆنی چاودێری مانگەکانی ڕێکخست بۆ ئەوەی شوێنپێیان بگرن. ئەم گروپانە تاکە گروپ بوون لە ئەمریکادا ئامادە بوون و ئامادە بوون بۆ تێبینیکردن کاتێک یەکێتی سۆڤیەت لە ساڵی ١٩٥٧دا بە شێوەیەکی چاوەڕواننەکراو سپۆتنیکی یەکەمی خستە خوارەوە. بوو بە بەڕێوەبەری ڕوانگەی فیزیایی ئەستێرەیی سمیسۆنی کاتێک دڵسۆز بلەین ئاڵدریچ لەساڵی ١٩٥٥ خانەنشین بوو، [٦] و تا ساڵی ١٩٧٣ لەم پۆستەدا مایەوە.
ویپڵ بەلانیکەم یەک دەرکەوتنی میدیایی ئەنجامدا لەو کاتەدا، لە فیلمی بەڵگەنامەیی زانستی (تارگێت زەوی (١٩٨٠))، هەروەها لە ڕوماڵی بی بی سیدا دەرکەوت کە ڕووبەڕووبوونەوەی جیۆتۆ لەگەڵ کلکداری هالی، لە ساڵی ١٩٨٦.
ڕێزلێنان
دەستکاریخەڵاتەکان
- خەڵاتی سەرۆک بۆ خزمەتگوزاری مەدەنی فیدراڵی بەرز, لەلایەن سەرۆکی ئەمریکا جۆن ئێف کێنێدی (١٩٦٣)
- لیۆنار مەدالیای کۆمەڵەی نەیزەکی (١٩٧٠)
- خەڵاتی پلێتی زێڕینی ئەکادیمیای دەستکەوتی ئەمریکی (١٩٨١) [٧]
- مەدالیای زێڕی کۆمەڵەی شاهانەی فەلەکناسی (١٩٨٣)
- مەدالیای بروس لە کۆمەڵەی فەلەکناسی زەریای هێمن (١٩٨٦)
- هێنری نۆریس ڕوسیل وانەبێژی کۆمەڵەی فەلەکناسی ئەمریکی (١٩٨٧)
- خەڵاتی ویپڵ لە یەکێتی جیۆفیزیکی ئەمریکی (١٩٩٠)
ڕێزلێنان
دەستکاری- هەڵبژێردرا بۆ ئەکادیمیای هونەر و زانستی ئەمریکی (١٩٤١) [٨]
- هەڵبژێردرا بۆ کۆمەڵەی فەلسەفی ئەمریکی (١٩٥٦) [٩]
- هەڵبژێردرا بۆ ئەکادیمیای نیشتمانی زانستی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا (١٩٥٩) [١٠]
ناوی لێنراوە
- ئەستێرەیەکی پشتێنەی سەرەکی ١٩٤٠ ویپڵ
- ڕوانگەی ویپڵ لە چیای هۆپکینز لە ویلایەتی ئەریزۆنا
- قەڵغانی چەقۆ
- ماڵی ویپڵ لە گریت کامانۆی لە دوورگەکانی ڤێرجینیای بەریتانیا (نابێت لەگەڵ ماڵی جۆن ویپڵ تێکەڵ بکرێت, لە ئیپسویچ، ماساشوستس).
سەرچاوەکان
دەستکاری- ^ Whipple, Fred L. (1978). «The Earth as part of the Universe». Annual Review of Earth and Planetary Sciences. 6 (1): 1–9. Bibcode:١٩٧٨AREPS...٦....١W. doi:١٠.١١٤٦/annurev.ea.٠٦.٠٥٠١٧٨.٠٠٠٢٤٥.
{{cite journal}}:|bibcode=length بپشکنە (یارمەتی); نرخی|doi=بپشکنە (یارمەتی) - ^
Whipple، Fred L. (1950). «A Comet Model. I. The acceleration of Comet Encke». Astrophysical Journal. 111: 375–394. Bibcode:١٩٥٠ApJ...١١١..٣٧٥W. doi:١٠.١٠٨٦/١٤٥٢٧٢.
{{cite journal}}:|bibcode=length بپشکنە (یارمەتی); نرخی|doi=بپشکنە (یارمەتی) - ^
Whipple، Fred L. (1951). «A Comet Model. II. Physical Relations for Comets and Meteors». Astrophysical Journal. 113: 464. Bibcode:١٩٥١ApJ...١١٣..٤٦٤W. doi:١٠.١٠٨٦/١٤٥٤١٦.
{{cite journal}}:|bibcode=length بپشکنە (یارمەتی); نرخی|doi=بپشکنە (یارمەتی) - ^
Whipple، Fred L. (1955). «A Comet Model. III. The Zodiacal Light». Astrophysical Journal. 121: 750. Bibcode:١٩٥٥ApJ...١٢١..٧٥٠W. doi:١٠.١٠٨٦/١٤٦٠٤٠.
{{cite journal}}:|bibcode=length بپشکنە (یارمەتی); نرخی|doi=بپشکنە (یارمەتی) - ^
Keller، Horst Uwe (2005). «Deep Impact Observations by OSIRIS Onboard the Rosetta Spacecraft». Science. 310 (5746): 281–3. Bibcode:٢٠٠٥Sci...٣١٠..٢٨١K. doi:١٠.١١٢٦/science.١١١٩٠٢٠. PMID ١٦١٥٠٩٧٦.
{{cite journal}}:|bibcode=length بپشکنە (یارمەتی);|hdl-access=پێویستی بە|hdl=ھەیە (یارمەتی); نرخی|doi=بپشکنە (یارمەتی); نرخی|pmid=بپشکنە (یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی|displayauthors=چاوپۆشیی لێ کرا (|display-authors=پێشنیار کراوە) (یارمەتی) - ^ «SAO Directors: 1834 - Present». Harvard & Smithsonian. لە ١٤ی ئابی ٢٠١٦ ھێنراوە.
{{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|ڕێکەوتی سەردان=(یارمەتی) - ^ «Golden Plate Awardees of the American Academy of Achievement». www.achievement.org. American Academy of Achievement.
- ^ «Fred Lawrence Whipple». American Academy of Arts & Sciences (بە ئینگلیزی). لە ١١ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٣ ھێنراوە.
{{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|ڕێکەوتی سەردان=(یارمەتی) - ^ «APS Member History». search.amphilsoc.org. لە ١١ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٣ ھێنراوە.
{{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|ڕێکەوتی سەردان=(یارمەتی) - ^ «Fred L. Whipple». www.nasonline.org. لە ١١ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٣ ھێنراوە.
{{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|ڕێکەوتی سەردان=(یارمەتی)
بەستەری دەرەکی
دەستکاری
| کۆمنزی ویکیمیدیا، میدیای پەیوەندیدار بە فرێد لۆڕێنس ویپڵ تێدایە. |