ساواک

ڕیکخراوەی زانیاری و ئاسایشی وڵات (بە فارسی: سازمان اطلاعات و امنیت کشور، بە کورتە ساواک) پۆلیسی نھێنی ڕێکخراوەی سەرەکیی ئاسایشی ناوخۆ و ئاژانسی ھەواڵگریی ئێران لە سەردەمی دەسەڵاتی حکوومەتی پەھلەویدا بوو. ئەم دەزگایە ھێز و دەسەڵاتێکی زۆری پێدرابوو و لە دەسبەسەرکردن و لێکۆڵینەوە لە دژبەرانی حکوومەت ڕۆڵی بەرچاوی ھەبوو. ساواک لە ساڵی ١٩٥٧ دامەزرا و لە ساڵی ١٩٧٩، دوای سەرکەوتنی شۆڕشی ئێران ھەڵوەشایەوە.

ساواک
بە فارسی: سازمان اطلاعات و امنیت کشور
دامەزران	٢٠ی ئازاری ١٩٥٧
ناو بە زمانی فەرمی	سازمان اطلاعات و امنیت کشور
وڵات	ئێران
شوێنی بارەگاکان	تاران
گۆڕدراوە لەلایەن	وەزارەتی ھەواڵگری
کۆتاییھاتن	٢٤ی شوباتی ١٩٧٩
لە ویکیدراوە دەستکاریی زانیارییەکان بکە

دامەزراندن

ساواک لە ساڵی ١٩٥٧ی زایینی (١٣٣٥ی ھەتاوی) بە ھاوکاری ھاوبەشی مۆساد و سی ئای ئەی لە ئێراندا دامەزرا و ئامانجی پێکھێنانی بریتی بوو لە دامەزراندنی ھێزی پۆلیسی نھێنی لە ئێران. دامەزرێنەری ئەم ڕێکخراوەیە، سی ئای ئەی وەکوو وێنەیەک بۆ دامەزراندنی دیاری کردبوو. کارناسانی سی ئای ئەی و مۆساد دەستیان کرد بە فێرکردنی میتودەکانی سیخۆڕی و کۆکردنەوەی زانیاری لەسەر دژبەرانی دەسەڵاتی محەممەدڕەزا شا لە ئێراندا.

ھەڵوەشاندن

لە ساڵی ١٩٧٩، ھاوکات لەگەڵ بەرزبوونەوەی ڕادەی نائارامییەکان لە ئێراندا، محەممەدڕەزا شا دەستووری ھەڵوەشانەوەی ساواکی دا و بەرپرسی پێشووی ساواک، نیعمەتوڵڵا نەسیری کە لەو سەردەمەدا ھەناردەی ئێران لە پاکستان بوو، بۆ ئێران بانگھێشت کرایەوە و دەستبەسەر کرا. دوای سەرکەوتنی شۆڕشی ١٩٧٩ی ئێران، نیعمەتوڵڵا نەسیری درایە دادگا و لە ئاکامدا لە سێدارە درا. جێگری نەسیری، پەرویز سابتی بۆ دەرەوەی وڵات ڕای کرد. کاربەدەستانی دیکە وەکوو حوسێن فەردووست کە نزیکایەتییان لەگەڵ شا و بەرپرسانی ساواک ھەبوو، دوای سەرکەوتنی شۆڕش لە کار دوور خرانەوە و دواتر کۆماری ئیسلامییان یارمەتی دا بۆ دامەزراندن و ڕێکخستنی وەزارەتی ھەواڵگری.

سەرۆکەکان

ژمارە	وێنە	ناوی سەرۆک	ڕێکەوتی لەدایکبوون و مردن	ماوەی سەرۆکایەتی
١		تیمسار تەیموور بەختیار	١٩١٤–١٩٧٩	١٩٥٧–١٩٦١ (٣–٤ ساڵ)
٢		تیمسار حەسەن پاکڕەوان	١٩١١–١٩٧٩	١٩٦١–١٩٦٥ (٣–٤ ساڵ)
٣		تیمسار نیعمەتوڵڵا نەسیری	١٩١١–١٩٧٩	١٩٦٥–١٩٧٨ (١٢–١٣ ساڵ)
٤		تیمسار ناسر موقەدەم	١٩٢١–١٩٧٩	١٩٧٨–١٩٧٩ (٠–١ ساڵ)

ئەمانەش ببینە

• وەزارەتی ھەواڵگری (ئێران)

سه‌رچاوه‌کان

• «ته‌یمور به‌ختیار» (بە ئینگلیزی).{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: خاڵبەندیی زیادە (بەستەر)
• «وه‌زاره‌تی ئه‌منیه‌ت ساواک» (بە ئینگلیزی). لە ڕەسەنەکە لە ٤ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٣ی نیسانی ٢٠١٢ ھێنراوە.{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: خاڵبەندیی زیادە (بەستەر)