حیجاب
لە بەکارھێنانی سەردەمییانەدا، حیجاب بەگشتی ئاماژەیە بۆ جۆرەھا سەرپۆش کە بە شێوەیەکی ئاسایی لەلایەن زۆرێک لە ژنانی موسڵمانی ئایینی وەک دەربڕینی ئیمانداریی خۆیان لەسەری دەکەن.[١][٢] دەکرێ ئەم جۆرە ژنانە بە «حیجابی» بانگ بکرێن. حیجاب زۆرجار ئاماژە بە ڕووپۆشێک دەکات کە بە دەوری سەردا دەپێچرێتەوە، قژ و مل و گوێچکەکان دادەپۆشێت و دەموچاو بە دیاری دەھێڵێتەوە. بەکارھێنانی حیجاب لە حەفتاکانی سەدەی ڕابردووەوە لە ئاستی جیھانیدا گەشەی کردووە و زۆرێک لە موسڵمانان وەک ھێمای حەیا و ئیمان سەیری دەکەن؛ ھەروەھا وەک جۆرێک لە ڕازاندنەوە لەسەر دەکرێت.[٣] لە نێوان زانایانی ئایینی ئیسلامیدا کۆدەنگی ھەیە کە سەر داپۆشین پێویستە یان باشترە بەکاربھێندرێت.[٤][٥][٦][٧] بە کردەوە زۆربەی ژنانی موسڵمان لەسەرکردنی ھەڵدەبژێرن.[٨][٩][٥][١٠]
زاراوەی حیجاب (ḥijāb) لە سەرەتادا بۆ ئاماژەدان بە جیاکردنەوە یان پەردەیەک بەکارھاتووە و ھەندێکجار بۆ یاساکانی حەیا لە ئیسلامدا بەکارھاتووە.[١١] لە ئایەتەکانی قورئاندا، ئەم زاراوەیە ئاماژەیە بۆ پەردەیەکە بۆ سەردانیکەرانی ماڵی محەممەد کە لە ژنەکانی لەسەریان دەکرد و جیایانی دەکردەوە لە خەڵکی. ئەمەش وای کردووە ھەندێک بانگەشەی ئەوە بکەن کە ھەڵبژاردەی قورئان مەبەستی ئەوەیە ئەمە تەنھا ژنەکانی محەممەد دەگرێتەوە و ھەموو ژنان ناگرێتەوە.[١٢] قورئان ھەرگیز وشەی حیجاب بەکارناھێنێت بۆ ئاماژەدان بە جلوبەرگی ژنان، بەڵام بڕگەکانی باس لە پۆشاکی ژنان دەکەن بە بەکارھێنانی زاراوەی دیکەی وەک جلباب و خیمار.[١١]
وشەناسی
دەستکاریوشەی عەرەبیی حیجاب (بە عەرەبی: حجاب) ئەو ناوە وشەیییەیە کە لە کرداری ﺣَﺠَﺐَ سەرچاوەی گرتووە، و پۆلێکی گەورەی وشە پێکدەھێنێت کە زیاتر پەیوەندییان بە چەمکەکانی شاردنەوە، حەشاردان و قەدەغەوە ھەیە.[١٣]
لە سەرچاوە ئیسلامییەکاندا
دەستکاریقورئان
دەستکارینزیکەی حەوت ئایەت باس لە شێوازی جلوبەرگی ژن دەکەن لەکاتی ڕۆیشتن و لە شوێنی گشتیدا؛ زانایانی موسڵمان جیاوازییان ھەبووە سەبارەت بە چۆنییەتی تێگەیشتن لەم ئایەتانە، ھەندێک باسیان لەوە کردووە کە حیجاب پێویستە و ھەندێکی تریش دەڵێن پێویست نییە.
ئایەتەکانی قورئانی تایبەت بە کەرەستەی جلوبەرگ لە خیمار کەڵک وەردەگرن کە بە کوردی دەبێتە «پەردە»،[١٤][١٥] ئەو داپۆشراوانەی کە ژنان لە عەرەبستان لە کاتی ھاتنی ئیسلامدا لەبەریان دەکەن زیاتر بۆ پاراستن لە خۆری گەرم و بیابان[١٦] لەلایەن ھەندێکەوە، سەرپۆشە[١٤] و جلبابە نەک حیجاب.[١١] [١٨]
ڕوونترین ئایەتەکان لەسەر ئەم بابەتە بریتین لە سورەتی نوور، بە ھەردوو ژن و پیاو دەڵێت کە جلوبەرگی شیاو لەبەر بکەن، لەگەڵ وردەکاری زیاتر لەسەر پێگەی ژنان.[١٩][٢٠]
ئەی محەممەد، بە پیاوانی ئیماندار بڵێ: چاویان بپارێزن (لە سەرنجدانی ژنانی دیکە) ھەروەھا نامووس و عەورەتی خۆیان لە حەرام بپارێزن، بێگومان ئەوە پاکتر و پوختترە بۆیان (بۆ دڵ و دەروون و ڕواڵەت و ڕۆح و لاشەیان) بەڕاستی خوا ئاگادارە بەو ھەڵسوکەوت و ڕەفتارانەی کە دەیکەن.
فەرموودە
دەستکاریسەرچاوەکانی فەرموودە وردەکارییەکانی حیجاب بۆ ژن و پیاو دیاری دەکەن، تەفسیری ئایەتەکانی قورئان کە دەگەڕێندرێنەوە بۆ ھاوەڵان، سەرچاوەیەکی سەرەکین کە زانایانی ئیسلام بۆ وەرگرتنی یاساکان بەکاریان ھێناوە.[٢١][٢٢][٢٣]
شێواز
دەستکاریزانایانی موسڵمان بەزۆری داوا لە ژنان دەکەن کە ھەموو شتێک داپۆشن جگە لە دەست و دەموچاویان لەبەردەم خەڵکدا، بەڵام پێویستیان بە نیقاب نییە (ڕووپۆشێکی دەموچاوە کە ھەندێک لە ژنانی موسڵمان لەبەری دەکەن). لە نزیکەی ھەموو کلتوورە ئیسلامییەکاندا، کچانی گەنج مەرج نییە حیجاب لەبەر بکەن.[٢٤] ھەندێک لە زانایان دەڵێن کە لە دەرەوەی جەستەی ژن، دەنگیش بەشێکە لە عەورەت و نابێت لەلایەن پیاوانی دەرەوەی بنەماڵەی نزیکییەوە بیبیسترێت. ئەوان ھەندێک فەرموودە دەھێننەوە کە دەنگی ژنان وەک سەرچاوەی ئاژاوە و فیتنە (سۆز و سەرنجڕاکێشی) دەھێننەوە.[٢٥]
سوننە
دەستکاریچوار ڕێبازی سەرەکیی سوننە (حەنەفی، شافعی، مالیکی و حەنبەلی) پێیان وایە فەڕزە لەسەر ژنانی ئازاد قژیان داپۆشن،[٢٦] و ھەموو جەستەی جگە لە دەم و دەستەکانی، لەکاتێکدا لەناو خەڵکدا بێت لە ڕەگەزی بەرامبەر جگە لە ئەندامانی نزیک لە خێزانەکەی.[٢٧][٢٨]
پیاوان دەبێت لە ناوچەی سکیانەوە تا ئەژنۆکانیان داپۆشن، ھەرچەندە مەزھەبەکان جیاوازن لەوەی کە ئایا ئەمە داپۆشینی ناوک و ئەژنۆکان دەگرێتەوە یان تەنھا ئەوەی لە نێوانیاندایە.[٢٩][٣٠][٣١][٣٢]
شیعە
دەستکاریلای شیعەکان، بە گشتی، فەڕزە ژنان قژیان داپۆشن، و ھەموو جەستەیان جگە لە دەست و دەموچاو، لە کاتی ئامادەبوونی کەسانی ڕەگەزی بەرامبەر جگە لە ئەندامانی نزیکی خێزانەکەی.[٦][٣٣][٣٤][١٠] کۆکراوە گەورە و گرنگەکانی فەرموودەی شیعە لە زۆربەی بەشەکانیدا ھیچ وردەکارییەک لەبارەی سیاسەتەکانی حیجابەوە نادەن. ھەرچەندە وەرگێڕانێکی مووسا کازم ھەیە لە وەڵامی براکەیدا ئاماژە بە مەرجەکانی حیجابی مێینە دەکات لە کاتی نوێژدا، کە دەڵێت «جەستە و سەری پێ دادەپۆشرێت پاشان نوێژ دەکرێ. و ئەگەر پێیەکانی دەربچن ھیچ کێشە نییە».
ڕۆژی جیھانی حیجاب
دەستکاریڕۆژی جیھانی حیجاب (WHD) لە ساڵی ٢٠١٣ کە بۆنەیەکی ساڵانەیە لەلایەن نازمەخانەوە دامەزراوە،[٣٥] لە ١ی شوباتی ھەموو ساڵێک لە ١٤٠ وڵاتی جیھان بەڕێوەدەچێت.[٣٦] مەبەستی ڕاگەیەندراوی ھاندانی ژنانی ھەموو ئایین و پێشینەکانە بۆ لەسەرکردن و ئەزموونکردنی حیجاب بۆ ماوەی ڕۆژێک و پەروەردەکردن و بڵاوکردنەوەی ھۆشیاری لەسەر ھۆکاری لەسەرکردنی حیجاب.[٣٧]
ئەمانەش ببینە
دەستکاریسەرچاوەکان
دەستکاری- ^ Piela، Anna (April 6, 2022). Jstor https://daily.jstor.org/muslim-women-and-the-politics-of-the-headscarf/. لە January 12, 2024 ھێنراوە.
{{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|ڕێکەوتی سەردان=و|ڕێکەوت=(یارمەتی); پارامەتری|title=ونە یانیش واڵایە (یارمەتی) - ^ Mitchell، Travis (29 June 2021). https://www.pewresearch.org/religion/2021/06/29/religious-clothing-and-personal-appearance/. لە 4 April 2023 ھێنراوە.
{{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|ڕێکەوتی سەردان=و|ڕێکەوت=(یارمەتی); پارامەتری|title=ونە یانیش واڵایە (یارمەتی) - ^ Nasir، Kamaludeen Mohamed (December 2020). Representing Islam: Hip-Hop of the September 11 Generation. Indiana University Press. ISBN 978-0-253-05305-3.
- ^ https://yaqeeninstitute.ca/read/paper/is-hijab-religious-or-cultural-how-islamic-rulings-are-formed.
{{cite web}}: پارامەتری|title=ونە یانیش واڵایە (یارمەتی) - ^ ئ ا Aziz، Shamsa (2011). «Veiling and Unveiling: Attitudes and Experiences of University Students in the Punjab». International Journal of Social Sciences and Education. 1: 353–366.
- ^ ئ ا . 8 December 2020 https://web.archive.org/web/20230313092727/https://iranprimer.usip.org/blog/2020/dec/08/part-4-khomeini-khamenei-women. لە ڕەسەنەکە لە 13 March 2023 ئەرشیڤ کراوە. لە 1 November 2022 ھێنراوە.
{{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|ڕێکەوتی سەردان=،|ڕێکەوت=، و|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=(یارمەتی); پارامەتری|title=ونە یانیش واڵایە (یارمەتی) - ^ . p. 621 https://d1wqtxts1xzle7.cloudfront.net/61479107/Epro2019_IDMAC20191210-77450-1dt8ads-libre.pdf?1576032562=&response-content-disposition=inline%3B+filename%3DINTEGRITI_DALAM_AGIHAN_BANTUAN_KEWANGAN.pdf&Expires=1724062473&Signature=P7LwcgSorc42SfZkR8Ci6bKVy4OyqGHLLdM7WG-hkVFFdULmcxXPLWPzAgsslhUiqw9U7x96afEwyPp4YPdThMSyv-53NgHtl4ledmn0LYkBTuF1yEfR24WEaET6sbRexVmztPjHF-OI5qG~ULZjO2f~9q6ZZAioirja5WY2K5CRzTpcXrtx6xb3tp9o0tlXRk8rnmVCwdUiR3bUffK7M8-NgfdWNMhxMgMND0QNJM2Lsg1un6iZ8USwlpQ3cfbWFjZ7bB--9wZM0HvQ0vj~j12oZz5qSnsTsOGfJWTvQCyQE~NRkzIPcasFvt-4cC851XKmJqHWukVuYvX4PJJmhQ__&Key-Pair-Id=APKAJLOHF5GGSLRBV4ZA#page=629. لە August 19, 2024 ھێنراوە.
{{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|ڕێکەوتی سەردان=(یارمەتی); پارامەتری|title=ونە یانیش واڵایە (یارمەتی) - ^ Blake، John (August 12, 2009). «وەشانی ئەرشیڤکراو». CNN. لە ڕەسەنەکە لە ١٩ی ئابی ٢٠٢٤ ئەرشیڤ کراوە. لە August 19, 2024 ھێنراوە.
{{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|ڕێکەوتی سەردان=و|ڕێکەوت=(یارمەتی) - ^ Qamarunissa، Maryam (14 July 2020). Feminista Journal https://feministajournal.com/myth-busting-hijab-the-perspective-of-a-muslim-woman/. لە August 19, 2024 ھێنراوە.
{{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|ڕێکەوتی سەردان=و|ڕێکەوت=(یارمەتی); پارامەتری|title=ونە یانیش واڵایە (یارمەتی) - ^ ئ ا Inskeep، Steve (September 25, 2023). NPR https://www.npr.org/2023/09/25/1201128942/jamileh-alamolhoda-interview-hijab-laws-mahsa-amini. لە August 19, 2024 ھێنراوە.
{{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|ڕێکەوتی سەردان=و|ڕێکەوت=(یارمەتی); پارامەتری|title=ونە یانیش واڵایە (یارمەتی) - ^ ئ ا ب پ El Guindi، Fadwa (2009). Hijab. The Oxford Encyclopedia of the Islamic World. doi:10.1093/acref/9780195305135.001.0001. ISBN 978-0-19-530513-5.
- ^ Ahmed، Leila (1992). Women and Gender in Islam: Historical Roots of a Modern Debate. Yale University Press. ISBN 978-0-300-05583-2. لە 2013-04-20 ھێنراوە.
- ^ . 5 May 2019 https://en.wiktionary.org/wiki/ح_ج_ب.
{{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|ڕێکەوت=(یارمەتی); پارامەتری|title=ونە یانیش واڵایە (یارمەتی) - ^ ئ ا Samira Haj (2008). Reconfiguring Islamic Tradition: Reform, Rationality, and Modernity. Stanford University Press. p. 134.
- ^ John Richard Bowen (2012). A New Anthropology of Islam. Cambridge University Press. p. 67.
- ^ Ghufran Khir-Allah (2021). Framing Hijab in the European Mind: Press Discourse, Social Categorization and Stereotypes. Springer. p. 59.
- ^ Cenap Çakmak، ed. (2017). «Hijab». Islam: A Worldwide Encyclopedia. ABC-CLIO. p. 595.
- ^ The term hijab is used in the Qur'an in the sense of "a curtain" or "partition"; verses that use the term (eg. 7:46, 33:53) are not related to dress code.[١٧][١١]
- ^ IslamonLine.net. 8 April 2003 https://web.archive.org/web/20100626064435/http://www.islamonline.net/servlet/Satellite?pagename=IslamOnline-English-Ask_Scholar/FatwaE/FatwaE&cid=1119503546760. لە ڕەسەنەکە لە 26 June 2010 ئەرشیڤ کراوە. لە 2023-01-02 ھێنراوە.
{{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|ڕێکەوت=و|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=(یارمەتی); پارامەتری|title=ونە یانیش واڵایە (یارمەتی) - ^ Hameed، Shahul (9 October 2003). https://web.archive.org/web/20230404160153/https://islamonline.net/en/is-hijab-a-quranic-commandment/. لە ڕەسەنەکە لە 4 April 2023 ئەرشیڤ کراوە. لە 2023-06-01 ھێنراوە.
{{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|ڕێکەوت=و|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=(یارمەتی); پارامەتری|title=ونە یانیش واڵایە (یارمەتی) - ^ . 15 October 2012 https://web.archive.org/web/20181109024735/http://www.virtualmosque.com/ummah/women/hijab-niqab/hijab-fard-obligation-or-fiction/#footnote_7_22932. لە ڕەسەنەکە لە 9 November 2018 ئەرشیڤ کراوە. لە 8 November 2018 ھێنراوە.
{{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|ڕێکەوتی سەردان=،|ڕێکەوت=، و|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=(یارمەتی); پارامەتری|title=ونە یانیش واڵایە (یارمەتی) - ^ . 25 September 2017 https://web.archive.org/web/20181108224726/http://seekershub.org/ans-blog/2017/09/25/how-should-we-understand-the-obligation-of-khimar-head-covering/. لە ڕەسەنەکە لە 8 November 2018 ئەرشیڤ کراوە. لە 8 November 2018 ھێنراوە.
{{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|ڕێکەوتی سەردان=،|ڕێکەوت=، و|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=(یارمەتی); پارامەتری|title=ونە یانیش واڵایە (یارمەتی) - ^ Kamali، Mohammad (2005). Principles of Islamic Jurisprudence (3 ed.). Islamic Texts Society. p. 63. ISBN 0-946621-81-0. لە 8 November 2018 ھێنراوە.
{{cite book}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|access-date=(یارمەتی) - ^ www.mwnuk.co.uk https://www.mwnuk.co.uk/mediaStatmentDetail.php?id=187. لە 2024-07-13 ھێنراوە.
{{cite web}}: پارامەتری|title=ونە یانیش واڵایە (یارمەتی) - ^ . 8 June 2023 https://en.islamonweb.net/is-a-womans-voice-awrah.
{{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|ڕێکەوت=(یارمەتی); پارامەتری|title=ونە یانیش واڵایە (یارمەتی) - ^ Sahar Amer (2014). What Is Veiling?. University of North Carolina Press. p. 37.
- ^ . 19 September 2010 https://web.archive.org/web/20190224055556/http://seekershub.org/ans-blog/2010/09/19/a-detailed-exposition-of-the-fiqh-of-covering-ones-nakedness-awra/. لە ڕەسەنەکە لە 24 February 2019 ئەرشیڤ کراوە. لە 18 February 2019 ھێنراوە.
{{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|ڕێکەوتی سەردان=،|ڕێکەوت=، و|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=(یارمەتی); پارامەتری|title=ونە یانیش واڵایە (یارمەتی) - ^ . 11 April 2016 https://web.archive.org/web/20190226170717/http://seekershub.org/ans-blog/2016/04/11/can-you-clarify-the-standard-explanation-of-the-verse-of-hijab/. لە ڕەسەنەکە لە 26 February 2019 ئەرشیڤ کراوە. لە 18 February 2019 ھێنراوە.
{{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|ڕێکەوتی سەردان=،|ڕێکەوت=، و|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=(یارمەتی); پارامەتری|title=ونە یانیش واڵایە (یارمەتی) - ^ https://web.archive.org/web/20190219072838/http://askimam.org/public/question_detail/16965. لە ڕەسەنەکە لە 19 February 2019 ئەرشیڤ کراوە. لە 18 February 2019 ھێنراوە.
{{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|ڕێکەوتی سەردان=و|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=(یارمەتی); پارامەتری|title=ونە یانیش واڵایە (یارمەتی) - ^ . 27 May 2014 https://web.archive.org/web/20190214141514/http://seekershub.org/ans-blog/2014/05/26/covering-the-nakedness-for-a-man-answers/. لە ڕەسەنەکە لە 14 February 2019 ئەرشیڤ کراوە. لە 18 February 2019 ھێنراوە.
{{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|ڕێکەوتی سەردان=،|ڕێکەوت=، و|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=(یارمەتی); پارامەتری|title=ونە یانیش واڵایە (یارمەتی) - ^ Ali، Abdul Samad. «Maliki Fiqh: Matn al-'Ashmāwiyyah (English Translation)». Academia. لە 28 March 2019 لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە 18 February 2019 ھێنراوە.
{{cite journal}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|access-date=و|archive-date=(یارمەتی) - ^ . 15 May 2014 https://web.archive.org/web/20190219015940/https://darululoomtt.net/awrah-men-imams-shafi-ahmad-malik-a-r/. لە ڕەسەنەکە لە 19 February 2019 ئەرشیڤ کراوە. لە 18 February 2019 ھێنراوە.
{{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|ڕێکەوتی سەردان=،|ڕێکەوت=، و|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=(یارمەتی); پارامەتری|title=ونە یانیش واڵایە (یارمەتی) - ^ https://www.sistani.org/english/qa/01208/. لە August 19, 2024 ھێنراوە.
{{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|ڕێکەوتی سەردان=(یارمەتی); پارامەتری|title=ونە یانیش واڵایە (یارمەتی) - ^ Rizvi، Sayyid Sa'eed Akhtar (16 October 2012). https://www.al-islam.org/articles/hijab-dress-modesty-islam-sayyid-saeed-akhtar-rizvi. لە August 19, 2024 ھێنراوە.
{{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|ڕێکەوتی سەردان=و|ڕێکەوت=(یارمەتی); پارامەتری|title=ونە یانیش واڵایە (یارمەتی) - ^ https://web.archive.org/web/20161006192248/http://worldhijabday.com/. لە ڕەسەنەکە لە 2016-10-06 ئەرشیڤ کراوە. لە 13 September 2016 ھێنراوە.
{{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|ڕێکەوتی سەردان=(یارمەتی); پارامەتری|title=ونە یانیش واڵایە (یارمەتی) - ^ Participating Countries. https://web.archive.org/web/20160310102705/http://worldhijabday.com/worldwidesupport/. لە ڕەسەنەکە لە 10 March 2016 ئەرشیڤ کراوە. لە 6 March 2016 ھێنراوە.
{{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|ڕێکەوتی سەردان=و|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=(یارمەتی); پارامەتری|title=ونە یانیش واڵایە (یارمەتی) - ^ https://worldhijabday.com/world-hijab-day-2013/. لە 6 March 2013 ھێنراوە.
{{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|ڕێکەوتی سەردان=(یارمەتی); پارامەتری|title=ونە یانیش واڵایە (یارمەتی)
بەستەرە دەرەکییەکان
دەستکاری- بە وێنە: پەردەی موسڵمانان. بی بی سی. - وێنەکێشانی جۆرە جیاوازەکانی جلوبەرگی ژنانی ئیسلامی
- ئاڕاستەکردنەوەی پەردە - ماڵپەڕێک کە باس لە بەکارھێنانی جیھانیی حیجاب دەکات لەلایەن زانکۆی کارۆلینای باکوور لە چاپڵ ھیڵ
| کۆمنزی ویکیمیدیا، میدیای پەیوەندیدار بە حیجاب تێدایە. |