تسیتسێرناکابەرد
تسیتسێرناکابەرد (بە ئەرمەنی: Հայոց ցեղասպանության զոհերի հուշահամալիր)یادگاری فەرمی ئەرمینیایە کە تایبەتە بە قوربانیانی کۆمەڵکوژیی ئەرمەنییەکان (جینۆسایدی ئەرمەنییەکان) کە لە ساڵی ١٩٦٧ لەسەر گردی تسیتسەرناکابەرد لە یەریڤان دروست کراوە. ھەموو ساڵێک لە ٢٤ی نیسان، ڕۆژی یادی جینۆسایدی ئەرمەنەکان ھەزاران ئەرمەنی لە یادگارییەکە کۆدەبنەوە و یادی قوربانیانی ئەو جینۆسایدە دەکەنەوە. ئەو خەڵکەی لە تسیتەرناکابەرد کۆدەبنەوە لەبەر ڕێزگرتن لە ھەموو ئەو کەسانەی کە لە جینۆسایدی ئەرمەنەکاندا گیانیان لەدەستداوە، گوڵی تازە دادەنێن. بەدرێژایی ساڵان لە سەرانسەری جیھانەوە کۆمەڵێک سیاسەتمەدار و ھونەرمەند و مۆسیقاژەن و وەرزشوان و کەسایەتییە ئایینییەکان سەردانی ئەو یادگارییەیان کردووە.
| تسیتسێرناکابەرد | |
|---|---|
 | |
| دامەزران | ١ی کانوونی دووەمی ١٩٦٧ |
| ناو بە زمانی فەرمی | Ծիծեռնակաբերդ |
| بەڕێوەبەر | Hayk Demoyan |
| وڵات | ئەرمەنستان |
| دابەشکاریی کارگێڕی | یەریڤان، ناوچەی کێنترۆن |
| پۆتانی شوێن | ٤٠°١١′٩″N ٤٤°٢٩′١٧″E |
| بابەتی سەرەکی | کۆمەڵکوژیی ئەرمەنییەکان |
| نژیاروان | ئارسەر تارخانیان |
| ڕێکەوتی کردنەوە | ٢٩ی تشرینی دووەمی ١٩٦٨ |
| باری کەلەپووری | مۆنۆمێنتی میراتی کولتووری لە ئەرمەنستان |
| ناونیشانی ئیمەیڵ | mailto:info@genocide-museum.am |
| وێبگە | http://www.genocide-museum.am/ |
| Directions | Ծիծեռնակաբերդի զբոսայգի |
 | |
مێژوو دەستکاری
یادگارییەکە لەسەر یەکێک لە سێ گرد بەدرێژایی ڕووباری ھرازدان دانیشتووە کە ناوی تسیتسەرناکابەرد (بە واتای وشەیی "قەڵای قووتدان")یان لەسەرە، و شوێنی ئەو قەڵایە بووە کە ڕۆژێک قەڵای سەردەمی ئاسن بووە. زۆربەی شوێنەواری سەر زەوی لەم لووتکەیەدا لەو کاتەوە نەماون، بەڵام لەسەر گردە بچووکەکە ھێشتا شوێنەواری قەڵایەک ھەیە. لە ساڵی ٢٠٠٧دا ڕووپێوی شوێنەوارییەکان ئەنجامدراون و لە ھەڵکۆڵینەکاندا دیوارێکیان دەرکەوتووە کە درێژییەکەی سەدان مەتر دەبێت و ڕەنگە تا ئێستاش لە زۆر شوێن لە سەرووی زەوییەوە ببینرێت. قوربانگایەک کە لە بەرد بڕاوە لە ناوەڕاستی چوارگۆشەیەکدا لە لێواری یەکێک لە گردەکان دانیشتووە و تا ئێستاش بەردی گەورە کە کێشیان نزیکەی دوو تەنە دیارە کە گۆڕەکانی ھەزارەی دووەمی پێش زایین داپۆشیوە. دواتر شوقەکان لە سەردەمی ڕۆمەکاندا بەدرێژایی گردەکان دروستکراون، و لە ساڵانی سەدەی ناوەڕاستدا بە پێکھاتەی دیکە دروستکراون. ھەروەھا لە نزیکەوە پاشماوەی ئەشکەوتێکی گەورە ھەیە.[١]
بنیاتنان دەستکاری
بیرۆکەی مۆنۆمێنتی جینۆساید لە سەرەتای شەستەکانی سەدەی ڕابردووەوە سەرچاوەی گرتووە کاتێک ھاکۆب زارۆبیان لە ساڵی ١٩٦٢ وەک سکرتێری یەکەمی حزبی شیوعی ئەرمینیا دەستنیشانکرا. لە ١٦ی تەممووزی ١٩٦٤دا، مێژوونووسان تساتور ئاغەیان (بەڕێوەبەری لقی ئەرمەنی پەیمانگای مارکسیزم– لینینیزم)، ھۆڤانس ئینجیکیان (بەرپرسی بەشی ڕۆژھەڵاتناسیی ئەکادیمیای زانست) و جۆن کیراکۆسیان (جێگری بەرپرسی بەشی ئایدۆلۆژیای کۆمیتەی ناوەندی حیزب) نامەیەکی زۆر نھێنییان ئاراستەی سەرۆکایەتی کۆمۆنیست کرد پارتی ئەرمینیا، کە تێیدا زنجیرەیەک پێشنیاریان کرد بۆ یادکردنەوەی ٥٠ ساڵەی جینۆساید. خاڵی ھەشتەم دەڵێت: "بۆ دروستکردنی یادگاری قوربانیانی گەلی ئەرمینیا لە جەنگی جیھانی یەکەمدا لەسەر حسابی داھاتی دانیشتووان. دەبێت یادگارییەکە ھێمای لەدایکبوونەوەی گەلی ئەرمینیا بێت". زارۆبیان لە ١٣ی کانوونی دووەمی ١٩٦٤دا ڕاپۆرت-نامەیەکی بۆ کۆمیتەی ناوەندی حزبی شیوعی یەکێتی سۆڤیەت نارد، لەوێدا زەمینە و مانای ساڵڕۆژەکە و دروستکردنی "مۆنۆمێنتی تایبەت بە شەھیدانی ئەرمەنی کە لە جەنگی جیھانی یەکەمدا قوربانییان داوە". " ئاماژەیان پێکرا." ئەنجومەنی وەزیرانی ئەرمینیای سۆڤیەت لە ١٦ی ئازاری ١٩٦٥ بڕیارنامەیەکی سەبارەت بە "دروستکردنی شوێنەوارێک بۆ بەردەوامبوونی یادەوەری قوربانیانی یەگەرنی ساڵی ١٩١٥" پەسەند کرد[٢]
دروستکردنی ئەم شوێنەوارە لە ساڵی ١٩٦٦ و لە سەردەمی سۆڤیەتدا دەستی پێکرد، وەک وەڵامێک بۆ خۆپیشاندانەکانی ساڵی ١٩٦٥ی یەریڤان کە تێیدا سەد ھەزار کەس لە یەریڤان بۆ ماوەی ٢٤ کاتژمێر خۆپیشاندانیان کرد بۆ یادکردنەوەی ٥٠ ساڵەی جینۆساید.[٣] داوایان لە دەسەڵاتدارانی سۆڤیەت کردووە بە فەرمی دانی پێدا بنێن وەک جینۆساید. یادگارییەکە لەلایەن تەلارسازەکان ئارسەر تارخانیان و ساشور کڵاشیان و ھونەرمەند ھۆڤانێس خاچاتیان دیزاین کراوە و لە تشرینی دووەمی ساڵی ١٩٦٧ تەواو بووە.[٤][٥]
دیزاین دەستکاری
ئەمستێلە ٤٤ مەترە ھێمای لەدایکبوونەوەی نیشتمانی ئەرمەنییەکانە. دوازدە تەختە لە بازنەیەکدا دانراون، کە نوێنەرایەتی دوازدە پارێزگا لەدەستچووەکانی تورکیای ئێستا دەکەن. لە ناوەندی بازنەکەدا، لە قووڵایی ١٫٥ مەتردا، بڵێسەی ھەمیشەیی ھەیە کە تایبەتە بەو ١٫٥ ملیۆن کەسەی لە کاتی کۆمەڵکوژی ئەرمەنەکاندا کوژراون.[٦]
بەدرێژایی پارکەکە لە یادگارییەکە دیوارێکی ١٠٠ مەتری ھەیە کە ناوی ئەو شارۆچکە و گوندانەی لەسەرە کە کۆمەڵکوژی و دیپۆرتکردنەوەیان تێدا بووە. لە لای دواوەی دیواری یادەکە، پلێتەکان بەستراوەتەوە بۆ ڕێزلێنان لەو کەسانەی کە پابەند بوون بە ڕزگارکردنی ناڕەحەتی ڕزگاربووان لە کاتی کۆمەڵکوژی و دوای جینۆسایدەکە، لەنێویاندا یۆھانس لێپسیۆس، فرانز وێرفێل، ئارمین تی. ، فریدجۆف نانسن، پاپا بینیدیکت پازدەھەم، یاکۆب کونزلێر و بۆدیل بیۆرن.
مۆزەخانەی جینۆسایدی ئەرمەنستان-پەیمانگا دەستکاری
مۆزەخانە-پەیمانگای جینۆسایدی ئەرمەنی لە ساڵی ١٩٩٥ بە بۆنەی ٨٠ ساڵەی جینۆساید کرایەوە. پێکھاتەی مۆزەخانەکە کە لەلایەن تەلارسازەکان ساشور کەڵاشیان و لیودمیلا مکرچیان و پەیکەرتاش ف. ئاراقێلیان پلانی بۆ دانراوە، دیزاینێکی ناوازەی پەیڕەو کردووە. لە دوای کردنەوەی مۆزەخانەکە دەیان ھەزار سەردانیکەری وەرگرتووە لەوانە منداڵانی قوتابخانە و خوێندکارانی کۆلێژ و ژمارەیەکی زۆر گەشتیار لە دەرەوەی ئەرمینیا. کۆماری ئەرمینیا سەردانی مۆزەخانەکەی کردووە بە بەشێک لە پرۆتۆکۆڵی دەوڵەت و چەندین شاندی فەرمی بیانی پێشتر سەردانی مۆزەخانەکەیان کردووە. ئەم شاندانە بریتی بوون لە پاپ جۆن پۆلی دووەم، پاپا فرانسیس، سەرۆکی فیدراسیۆنی ڕووسیا ڤلادیمێر پوتین، سەرۆکی فەرەنسا جاک شیراک و فرانسوا ئۆلاند و کەسایەتییە ناسراوەکانی دیکەی گشتی و سیاسی. مۆزەخانەکە بەڵگەنامەی مێژوویی تێدایە و کراوە دەبێت بۆ گەشتە ڕێنمایییەکان بە زمانەکانی ئەرمەنی، ڕووسی، ئینگلیزی، فەرەنسی و ئەڵمانی.[٧]
بیناکە دوو نھۆمییە ڕاستەوخۆ لە لای گردێکەوە دروست کراوە بۆ ئەوەی لە بوونی مۆنۆمێنتی جینۆساید لە نزیکەوە کەم نەکاتەوە. سەقفی مۆزەخانەکە تەختە و بە کاشی کۆنکرێتی داپۆشراوە. ڕووی لە دۆڵی دیمەنی ئارارات و چیای ئاراراتی گەورەیە. نھۆمی یەکەمی مۆزەخانەکە ژێر زەوییە و فەرمانگەی کارگێڕی و ئەندازیاری و چاککردنەوەی تەکنیکی تێدایە ھەروەھا ھۆڵی کۆمی تاش کە ١٧٠ کەسی تێدایە. ھەروەھا لێرەدا ژووری ھەڵگرتنی شوێنەوارەکانی مۆزەخانە و شتە زانستییەکان، ھەروەھا کتێبخانە و ھۆڵی خوێندنەوە ھەڵکەوتوون. پێشانگای مۆزەخانەکە دەکەوێتە نھۆمی دووەم لە فەزایەکدا کە قەبارەکەی کەمێک زیاتر لە ھەزار مەتر چوارگۆشەیە. سێ ھۆڵی پێشانگای سەرەکی ناوەوە و گەلەرییەکی دەرەوەی ھەیە کە ھۆڵی تایبەتی خۆی ھەیە. مۆنۆمێنتی جینۆساید بۆ یادکردنەوەی قوربانییەکان دروست کراوە. ئەرکی مۆزەخانەی جینۆساید ڕەگ و ڕیشەی لەو تێگەیشتنە ھەیە کە جینۆسایدی ئەرمەنستان گرنگە لە ڕێگریکردن لە کارەساتی ھاوشێوەی داھاتوو، و لەگەڵ ئەو تێڕوانینەدا کە ئەوانەی ڕابردوو لەبیر دەکەن مەحکومن بە دووبارەکردنەوەی.[٨]
ھەروەھا پەیمانگاکە توێژینەوەی ئەکادیمی لەسەر جینۆساید ئەنجام دەدات و کتێب لەسەر ئەو بابەتە و گۆڤارێکی بە ناوی گۆڤاری نێودەوڵەتی توێژینەوەکانی جینۆسایدی ئەرمەن بڵاودەکاتەوە.[٩]
پێشانگا دەستکاری
-
ڕیزێک درەختی یادگاری کە لەلایەن کەسایەتییە بیانییەکانەوە چێنراون -
نزیک لە دارێکی یادگاری -
کاسۆلیکۆس کارێکین دووەم و قەشە ڕۆوان ویلیامز لە میانی ڕێوڕەسمی یادکردنەوەدا -
تاوەر -
٢٠٠٩ -
دایک لە خۆڵەمێشەوە سەرھەڵدەدات، پەیکەری یادگاری (٢٠٠٢) -
تاوەری یادەوەری و سێبەرەکەی -
پیاوێک زیکری خۆی لەسەر یادگارییەکە دادەنێت -
یادی جینۆسایدی ئەرمەنستان -
پێشەوەی یادگاری بە تاوەری تەلەفزیۆنی یەریڤان لە پاشبنەمادا
.jpg)
سەرچاوەکان دەستکاری
- ^ Gasparyan, B. (1998) Tsitsernakaberd-2 paleolityan norahayt karayr katsarany (Newly discovered Paleolithic cave site of Tsitsernakaberd-2). In: Kalantaryan, A.A. and Harutyunyan, S.B. (eds.), Hin Hayastani mshakuyty XI (Culture of Ancient Armenia XI). Abstracts of Scientific Conference dedicated to the memory of Professor K. Ghafadaryan. Yerevan: Republic of Armenia Academy of Sciences Institute of Archaeology and Ethnography Press, pp. 15−16 (in Armenian)
- ^ Doydoyan, Liana; Stepanyan, Vahan (16 April 2012). "Ծիծեռնակաբերդ. Եղեռնի հուշահամալիր (մաս I)" (بە ئەرمەنی). PanARMENIAN.Net.
- ^ The Armenian Genocide, by Jeri Freedman – p. 49
- ^ Encyclopedia of Genocide: A–H. : Volume 1 – p. 102, Ann Arbor
- ^ The history of Armenia: from the origins to the present - Page 185 by Simon Payaslian
- ^ Central Asia and the Caucasus: transnationalism and diaspora By Touraj Atabaki, Sanjyot Mehendale - page 137
- ^ Dictionary of Genocide: A–L, by Samuel Totten, Paul Robert Bartrop, Steven L. Jacobs – p. 21
- ^ The Armenian Genocide Museum-Institute
- ^ "International Journal of Armenian Genocide Studies – AGMI Publications". Retrieved 18 March 2021.[بەستەری مردوو]
| کۆمنزی ویکیمیدیا، میدیای پەیوەندیدار بە تسیتسێرناکابەرد تێدایە. |