بنوردیلە

جیھان گەورەترین کۆمەڵەیە کە لە بنپارولەکان یان بنوردیلەکان (بە ئینگلیسی: Elementary particle) پێک ھاتووە. ئەم بنوردیلانە بە ھۆی ھێزەکانی ڕاکێشان، ئێلێکترۆمەگنەتیک و ناوکی پێکەوە بەسراونەتەوە. لێکدانەوەی پێکھاتە و گوورانی جیھان بە یارمەتی تایبەتمەندی و کارلێکەکانی بنوردیلەکان بووز دەخوا.

ماکی جیھان لە بنوردیلەکان پێکھاتووە. ھەموو شتەکان، لەشی مرۆڤ، ئەستێرەکان و… کۆمەڵەیەکی پێکەوەبەسراوی وردیلەکانن کە لە ژمارە و شێوەی جفت و جۆر بوونیاندا لێک جیاواز دەبن. فیزیکی بنوردیلەکان تێگەیشتنی قووڵتر و ڕوانینێکی بەرزتر لە پێکھاتە و گوورانی ئەتۆمەکان، مولکوولەکان، بلۆرەکان، گاشەبەردەکان، ئەستێرەکان، گەلەستێرەکان و جیھان بەگشتی، پێشکەش دەکا. بۆیە لێکۆڵینەوە لە بنوردیلەکان لە فیزیکی ھاوچەرخدا و بەتایبەت فیزیکی ئەستێرە و گەردوون ناسی گرنگی زۆری پەیدا کردووە.

تایبەتمەندی

بنوردیلەکان نابینرێن.

تەنی بنوردیلەکان

تەنی بنوردیلەکان زۆر بچووکە، بەم بۆنەوە دەکرێ خێراییەکەیان زۆر بەرز بکرێتەوە. وەک فۆتۆنەکان کە تەنیان نییە و تا بەرزترین خێرایی (واتە خێرایی نوور) دەڕۆن. سووکترین وردیلەی تەندار، ئێلێکترۆنە بە کێشی نزیک بە me = 9x10-28 gr. کێشی پرۆتۆن mp=1836me و کێشی نۆترۆن mn=1838.6me ە.

پوختەی بابەت

بنوردیلەکان یەکەی سەرەکی پێکھێنەری جیھانن. بە پێی کێشی تەنی نەجمیان بە سێ دەستە دابەش دەبن: باریۆنەکان (وردیلە قورسەکان)، نێپیۆنەکان (وردیلە سووکەکان) و مێزۆنەکان (وردیلە مامناوەندییەکان).

زۆربەی بنوردیلەکان لە ئەنجامی بوونی وزە بە ماک دروست بوون. کەمترین وزە بۆ دروست بوونی گرووپێک لە وردیلەکان لە لاکێشەی وزەی ئەنشتاین بە دەست دێ.
لە چڕی زۆردا، وردیلە بێ سەقامەکان «نۆترۆن، ھایپرۆن و مێزۆنەکان» سەقامگیر دەبن. ورەدیلە سەقامگیرەکانیش «ئێلێکترۆن و پرۆتۆنەکان» لەوانەیە بەھۆی پێکداداندا تیابچن.

ئەگەر بێتو بنوردیلە سەقامگیرەکان، مسۆگەر نەبن، ھیچ شتێک لە جیھاندا مسۆگەر نابێ.

سەرچاوەکان

ویکی فارسی^{[بەستەری مردووی ھەمیشەیی]}

ئەم فیزیک وتارە کۆلکەیەکە. دەتوانیت بە فراوانکردنی یارمەتیی ویکیپیدیا بدەیت.