ئەمنە سوورەکە

ئەمنە سوورەکە (بە عەرەبی: متحف الأمن الأحمر، بەمانای زیندانی سوور)^[١] مۆزەخانەکەیە لە شاری سلێمانی، ھەرێمی کوردستانی عێراق.

زیندان

لە ساڵی ١٩٧٩ تا ١٩٩١ لە سەردەمی دەسەڵاتی سەددام حوسێن لە عێراق ئەمنە سوورەکە بارەگای باکووری بەڕێوەبەرایەتیی ئاسایشی گشتیی دەزگای ھەواڵگریی وەزارەتی ناوخۆی عێراق بووە بە شێوەیەکی ھاوبەشی بە ئەمن ناو دەبرا.^[٢] خەڵکێکی زۆر لەوێ بەندکراون بەتایبەتیی قوتابی و ناشناڵیستە کوردەکان و ناڕازییەکانی تر. زۆر کەس ئەشکەنجەدراون و دەستدرێژییان کراوەتە سەر. لە شەڕی سلێمانی (١٩٩١) ھێزە ئەمنییەکانی عێراق و سەربازەکان کشانەوە بۆ بارەگای ئەمن کە وەک سەنگەری بەعس لە شارەکەدا خزمەتی دەکرد و نزیکەی دوو ڕۆژ تا ئەو کاتەی لەلایەن ھێزەکانی پێشمەرگەوە زیندانەکە گیرا و لەدوای ٢ سەعات پەلاماردان. چەکداران بەخێرایی ٣٠٠ ئەمینداریان لە سێدارەدا، لەگەڵ کوشتنی خەڵکێکی زۆری مەدەنیی تووڕەی دیکە. گرووپێکی دایکان کە کوڕەکانیان لەناو شەڕەکەدا کوژرا بوون بەردباران کران و ٢١ عێراقی کوژران. لەکۆی گشتیی نێوان ٧٠٠ تا ٨٠٠ پۆلیس و سەربازی نھێنیی کوژران ھەرچەندە لەلایەن سەرۆکی پارتی دیموکراتی کوردستان مەسعوود بارزانییەوە چەندین سەرباز لێخۆشبوون و ڕێگەیان پێدرا بگەڕێنەوە ماڵ و حاڵی خۆیان لە باشوور^[٣] بیناکە چەندین شوێنەواری گوللەی ھەیە لەو شەڕەدا ڕوویداوە^[٤]

مۆزەخانە

لە ٢٠٠٣دا،^[٥] مۆزەخانەیەک لە شوێنەکە کرایەوە بووە بەڵگەنامەی مافەکانی مرۆڤ لە عێراقی سەددام حوسێن. مۆزەخانەکە شەش ڕۆژ لە ھەفتەیەکدا کراوەیە، ئامادەبوون تێیدا بەخۆڕایییە.^[٤] نمایشەکانی مۆزەخانەکە بریتین لەوەی چۆن خەڵک لە زیندان ئەشکەنجەدراون و لەگەڵ یادکردنەوەی ١٨٢ ھەزار کورد لە ھەڵمەتی ئەنفالی جینۆسایددا کوژراون، لەگەڵ پیشاندانی گوندەکانی کورد کە لە کاتی ھەڵمەتەکەدا خاپوورکران. ھەروەھا پێشانگایەکی تر ھەیە لەسەر ئەنفال و وێنەی لاشەی ھەڵواسراو و ناوی ئەو کوردانەی کە کوژراون یان بێ سەر و شوێن بوون پێشانگایەکی دواتر لەسەر کوژراوانی پێشمەرگە لەلایەن دەوڵەتی ئیسلامی لە عێراق و شامەوە (داعش).^[٥] لە مۆزەخانەدا مێژووی پێشێلکارییەکانی مافی مرۆڤ لە گێڕانەوەیەکی کوردایەتیی بەکارھاتووە.^[٦] بەپێی پاییز کۆکریل عەبدوڵڵا، مۆزەخانەکە ھەوڵ دەدات بە یادکردنەوەی ئەو پێشێلکارییانەی مافی مرۆڤ دژی کورد کراوە، کورد وەک نەتەوە و دەوڵەتێک پێک بھێنێت و سنووری ناسنامەی نەتەوەی کورد پێک بھێنێتەوە.^[٥]^[١]

پێشانگای مۆزەخانەکە

پارچە تۆپەکان لە دەرەوە پیشان دەدرێن
خانەی بەندینخانەی بنیاتنراوە
ئەشکەنجەدانی دەستگیرکراوان بە کارەبا و لەسێدارەدانیان
ئەشکەنجەدانی زیندانییەک بە فەلاقەکردن
بەنوێنەرایەتیی ژنە زیندانییەک کە دەستدرێژیی سێکسی کراوەتە سەر تا منداڵێکی لە دایک بووە
ھۆڵی ئاوێنەکان
بەنوێنەرایەتیی ژنە زیندانییەک کە دەستدرێژیی سێکسی کراوەتە سەر تا منداڵێکی لە دایک بووە
ھۆڵی ئاوێنەکان
ئەمنە سوورەکە ساڵی ٢٠٠٩

سەرچاوەکان

^ ^ئ ^ا «Constituting Histories Through Culture In Iraqi Kurdistan». Zanj: The Journal of Critical Global South Studies. 2 (1): 65–91. 2018. doi:10.13169/zanjglobsoutstud.2.1.0065. ISSN 2515-2130. JSTOR 10.13169/zanjglobsoutstud.2.1.0065.
^ «ENDLESS TORMENT: The 1991 Uprising in Iraq And Its Aftermath». Human Rights Watch. لە ڕەسەنەکە لە ١٥ی حوزەیرانی ٢٠١٠ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٢ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
^ «ENDLESS TORMENT: The 1991 Uprising in Iraq And Its Aftermath». Human Rights Watch. لە ڕەسەنەکە لە ١٥ی حوزەیرانی ٢٠١٠ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٢ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
^ ^ئ ^ا «The World's Most Depressing Museum Is in Iraq, of Course». www.vice.com (بە ئینگلیزی). 31 October 2013. لە 16 May 2021 ھێنراوە. {{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= و |date= (یارمەتی)
^ ^ئ ^ا ^ب «Ethnic Identity, Memory, and Sites of Violence». The Oxford Handbook of the Sociology of the Middle East (بە ئینگلیزی). Oxford University Press. 2020. doi:10.1093/oxfordhb/9780190087470.013.30. ISBN 978-0-19-008747-0.
^ «The Museum of Amna Suraka: a Critical Case Study of Kurdistani Memory Culture». Leiden University (بە ئینگلیزی). لە ڕەسەنەکە لە ٣٠ی تشرینی دووەمی ٢٠٢١ ئەرشیڤ کراوە. لە 16 May 2021 ھێنراوە. {{cite news}}: زیاتر لە یەک دانە لە |ناونیشانی ئەرشیڤ= و |archive-url= دیاری کراوە (یارمەتی); نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= (یارمەتی)

[C-A-1] ئ ^ا «Constituting Histories Through Culture In Iraqi Kurdistan». Zanj: The Journal of Critical Global South Studies. 2 (1): 65–91. 2018. doi:10.13169/zanjglobsoutstud.2.1.0065. ISSN 2515-2130. JSTOR 10.13169/zanjglobsoutstud.2.1.0065.

[2] «ENDLESS TORMENT: The 1991 Uprising in Iraq And Its Aftermath». Human Rights Watch. لە ڕەسەنەکە لە ١٥ی حوزەیرانی ٢٠١٠ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٢ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٢ ھێنراوە.

[3] «ENDLESS TORMENT: The 1991 Uprising in Iraq And Its Aftermath». Human Rights Watch. لە ڕەسەنەکە لە ١٥ی حوزەیرانی ٢٠١٠ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٢ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٢ ھێنراوە.

[vice-4] ئ ^ا «The World's Most Depressing Museum Is in Iraq, of Course». www.vice.com (بە ئینگلیزی). 31 October 2013. لە 16 May 2021 ھێنراوە. {{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= و |date= (یارمەتی)

[Larkin-5] ئ ^ا ^ب «Ethnic Identity, Memory, and Sites of Violence». The Oxford Handbook of the Sociology of the Middle East (بە ئینگلیزی). Oxford University Press. 2020. doi:10.1093/oxfordhb/9780190087470.013.30. ISBN 978-0-19-008747-0.

[6] «The Museum of Amna Suraka: a Critical Case Study of Kurdistani Memory Culture». Leiden University (بە ئینگلیزی). لە ڕەسەنەکە لە ٣٠ی تشرینی دووەمی ٢٠٢١ ئەرشیڤ کراوە. لە 16 May 2021 ھێنراوە. {{cite news}}: زیاتر لە یەک دانە لە |ناونیشانی ئەرشیڤ= و |archive-url= دیاری کراوە (یارمەتی); نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= (یارمەتی)

[١]

[٢]

[٣]

[٤]

[٥]

[٦]