یەکسانیی جێندەری

یەکسانیی جێندەری یان یەکسانیی زایەندی بریتییە لە ھەبوونی بارودۆخێکی ئاسان و گوونجاو بۆ گەیشتن بە سەرچاوە و دەرفەتەکان بەبێ گوێدانە جێندەر. ھەروەھا ئەمانەش دەگرێتەوە: بەشداریکردنی ئابووری، بڕیاردان، بایەخدان بە ھەڵسوکەوت، ئاوات و پێویستییە جیاوازەکان بەبێ گوێدان و گەڕانەوە بۆ جۆری جێندەر یان زایەند.

ڕێکخراوەی کاری نێودەوڵەتی لە وتاری مافەکانی کرێکارانی ژن و یەکسانیی جێندەری، چاپکراوی ساڵی ٢٠٠٠، لاپەڕە ٤٨ ئاماژەی پێ کردووە و دەڵێت:

یەکسانیی جێندەری، یەکسانی لەنێوان ژن و پیاو، ھەڵدەستێت بە چەسپاندنی ئەو چەمکەی کە ھەموو مرۆڤەکان، ھەم ژنان و ھەم پیاوان، ئازادن لە پەرەپێدانی توانا تایبەتییەکانی خۆیان و بڕیار بدەن بەبێ دیاریکردنی سنوور بۆیان بەپێی ڕای پێشینە، پێشداوەری و لەخۆڕایی بڕیاردان. یەکسانیی جێندەری بە واتای ئەوە دێت کە ھەڵسوکەوتی جیاواز، ویست و بەرپرسیاری ژنان و پیاوان ڕەچاو و بەھادار دەکرێت بە یەکسانی و بە بێ جیاوازی کردن. ئەمە واتای ئەوە ناگەیەنێت کە ژن و پیاو ھاوشێوە و چوونیەک بن، بەڵکوو نابێت کە مافەکانیان، ئەرکەکانیان و دەرفەتەکانیان بەند بێت لەسەر ئەوەی ئایا بە ژن یان پیاو لە دایکبوون. یەکسانیی جێندەری ئاماژەیە بۆ مامەڵەیەکی یەکسانانە بەرامبەر بە ژن و پیاو بەپێی پێویستی ھەر یەکێکیان. و دەکرێت مامەڵەی یەکسان یان جیاواز لەخۆبگرێت کە بە یەکسان دابنرێت لەڕووی ماف، سوود، ئەرک و دەرفەت.

لە جەنگی جیھانیی دووەمەوە، جوڵانەوەی ئازادیی ژنان و ڕێبازی یەکسانیی ژن و پیاو (فێمێنیزم) ھەستاون بە دامەزراندنی جوڵانەوەیەکی گشتی بۆ ناساندنی مافەکانی ژنان. نەتەوە یەکگرتووەکان و دامەزراوە نێودەوڵەتییەکان چەندەھا پەیماننامە و کۆبوونەوەیان ئەنجام داوە سەبارەت بە بانگەشە و بەرەوپێشبردنی یەکسانیی جێندەری، ھەرچەندە ئەو پەیماننامە و کۆبوونەوانە لەلایەن ھەموو وڵاتانی جیھانەوە نەناسێنراوە و دانی پێدانەنراوە.

نەتەوە یەکگرتووەکان

دیدگە و خەونی نەتەوە یەکگرتووەکان ئەوەیە کە ژن و پیاو بە یەکسانی مامەڵەیان لەگەڵ بکرێت لە کۆمەڵگە، ئابوور و ھەموو بەشەکانی تری کۆمەڵگە و جیاکارییان بەرامبەر نەکرێت بەپێی جۆری جێندەریان. یەکسانیی جێندەری یەکێکە لە ئامانجەکانی ڕاگەیاندنی گەردوونیی مافەکانی مرۆڤ لەلایەن نەتەوە یەکگرتووەکانەوە.^[١] دامەزراوە جیھانییەکان یەکسانیی جێندەرییان پێناسە کردووە بە دەستەواژەکانی وەک (مافەکانی مرۆڤ، مافەکانی ئافرەت و گەشەسەندنی ئابووری.)^[٢] بڵاوکراوەی ئامانجی گەشەسەندنی ھەزارەی نەتەوە یەکگرتووەکان دەڵێت کە ئامانجەکەیان بریتییە لە «بەدیھێنانی یەکسانیی جێندەریی و بەھێزکردنی ژنان». سەرەڕای ململانێ ئابوورییەکان لە وڵاتانی تازە پەرەسەندوو، نەتەوە یەکگرتووەکان بەردەوام لە ھەوڵی بەرەوپێش بردنی یەکسانیی جێندەرییە و ھەروەھا یارمەتی دان بەمەبەستی دامەزراندنی ژینگەیەکی سەقامگیر و لەبار بۆ ھەموو نەتەوەکان. ھەروەھا پێدانی ماف و مووچەی ھاوشێوەی پیاوان بە ژنان کە ھەمان کار دەکەن.

ھەوڵەکانی بەرەنگاربووەنەی نایەکسانی

لە ساڵی ٢٠١٠، یەکێتیی ئەورووپا ھەستا بە کردنەوەی دامەزراوەی ئەورووپی بۆ یەکسانیی جێندەری (EIGE) لە ڤێلنیوس، پایتەختی لیتوانیا بۆ بەرەوپێش بردنی یەکسانیی جێندەری و بەرەنگاربووەنەی جیاکاریی جێندەری. لە ٢٠١٥ یەکێتیی ئەورووپا ڕێشوێنی کرداری جێندەری ٢٠١٦-٢٠٢٠ بڵاوکردەوە.

یەکسانیی جێندەری بەشێکە لە پەیڕەوی نەتەوەیی بەڕیتانیای مەزن و چەندەھا دەوڵەتی تری ئەورووپی. بە فەرمانی سەرۆک کۆماری کازاخستان ھەستا بە نووسینی و دامەزراندنی ڕێشوێنی یەکسانیی جێندەری ٢٠٠٦-٢٠١٦ بەمەبەستی دیارکردنی ھەوڵ و ئامانجەکانی یەکسانی لەنێوان جێندەرەکان.^[٣] ڕێشوێنە تاکەکەسی، کۆمەڵایەتی، پەروەردەی تەندروستی، لێکۆڵینەوەی ئایینی و دەستکەوتی زمانەوانییەکان ھەڵدەستن بە وروژاندن و باسکردنی کێشەکانی یەکسانیی جێندەری وەک بابەتێکی زۆر بایەخدار بۆ مشتومڕ و شیکارکردنی کاریگەرییەکانی لەسەر کۆمەڵگە.

بۆ زاڵ بوون بەسەر نایەکسانیی جێندەری، سندوقی دانیشتووانی نەتەوە یەکگرتووەکان ئاماژە دەکات کە «بەرەوپێشبردنی ژنان و یەکسانیی جێندەری پێویستی بە چوونەناوەوە ھەیە لەسەر ھەموو ئاستەکانی ئامادەکاری و سیاسەت دانان. تەندروستیی جێندەری، گەشەسەندنی ئابووری، گەشەسەندنی پەروەردە و گەشەسەندنی سیاسی بەشێکی سەرەکین لەم ئاستانە.^[٤] سندووقی دانیشتووانی نەتەوە یەکگرتووەکان دەڵێت کە «لێکۆڵینەوەکان پیشانی دەدەن کە چۆن ئیش کردن لەگەڵ ژنان و کچان بۆ بەرەوپێش بردنی یەکسانیی جێندەری بۆتە ھۆی بەدەستھێنانی ئامانجە تەندروستی و پێشکەوتنەکان بەھەمان شێوە ئیشکردن لەگەڵ پیاون و کوڕانیش ھەمان سوود و دەستکەوتی ھەیە.»^[٥]

سەرچاوەکان

^ LeMoyne، Roger (٢٠١١). «Promoting Gender Equality: An Equity-based Approach to Programming» (PDF). Operational Guidance Overview in Brief. UNICEF. لە ڕەسەنەکە (PDF) لە ٢٠ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٧ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٨ی کانوونی دووەمی ٢٠١١ ھێنراوە.
^ «Gender equality». United Nations Population Fund. UNFPA. لە ڕەسەنەکە لە ٢٠ی ئایاری ٢٠١٩ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٤ی حوزەیرانی ٢٠١٥ ھێنراوە.
^ Riane Eisler (٢٠٠٧). The Real Wealth of Nations: Creating a Caring Economics. p. ٧٢.
^ Evans، Frederick William (١٨٥٩). Shakers: Compendium of the Origin, History, Principles, Rules and Regulations, Government, and Doctrines of the United Society of Believers in Christ's Second Appearing. New York: D. Appleton & Co. p. ٣٤.
^ Glendyne R. Wergland, Sisters in the Faith: Shaker Women and Equality of the Sexes (Amherst: University of Massachusetts Press, 2011).

بەستەرە دەرەکییەکان

[UNICEF-1] LeMoyne، Roger (٢٠١١). «Promoting Gender Equality: An Equity-based Approach to Programming» (PDF). Operational Guidance Overview in Brief. UNICEF. لە ڕەسەنەکە (PDF) لە ٢٠ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٧ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٨ی کانوونی دووەمی ٢٠١١ ھێنراوە.

[unfpa.org1-2] «Gender equality». United Nations Population Fund. UNFPA. لە ڕەسەنەکە لە ٢٠ی ئایاری ٢٠١٩ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٤ی حوزەیرانی ٢٠١٥ ھێنراوە.

[3] Riane Eisler (٢٠٠٧). The Real Wealth of Nations: Creating a Caring Economics. p. ٧٢.

[4] Evans، Frederick William (١٨٥٩). Shakers: Compendium of the Origin, History, Principles, Rules and Regulations, Government, and Doctrines of the United Society of Believers in Christ's Second Appearing. New York: D. Appleton & Co. p. ٣٤.

[5] Glendyne R. Wergland, Sisters in the Faith: Shaker Women and Equality of the Sexes (Amherst: University of Massachusetts Press, 2011).

[١]

[٢]

[٣]

[٤]

[٥]