یافا

یافا یەکێکە لە کۆنترین و گرنگترین شارەکانی فەلەستینی مێژوویی. ئەمڕۆ دەکەوێتە ناو شارەوانی تەلئەڤیڤ-یافای ئیسرائیل، لە کەنارەکانی ڕۆژھەڵاتی دەریای ناوەڕاست - بەپێی بەشی کارگێڕی ئیسرائیل. نزیکەی ٥٥ کیلۆمەتر لە ڕۆژاوای ئورشەلیمەوە دوورە. بۆ ماوەیەکی زۆر پێگەیەکی گرنگی لە نێو شارە گەورەکانی فەلەستین لە ڕووی ڕووبەر و ژمارەی دانیشتوان و شوێنی ستراتیجیدا گرتبوو، تا ڕوودانی نەکبە لە ساڵی ١٩٤٨ و ئاوارەبوونی زۆربەی دانیشتووانی عەرەبی فەلەستین. ئەمڕۆ نزیکەی ٦٠ ھەزار کەس تێیدا نیشتەجێن کە زۆربەیان جوولەکەن و کەمینەیەکی عەرەبی موسڵمان و مەسیحین.

یافا
وڵات	ئیسرائیل
پایتەختی	پارێزگای یافا و ئەشکەلۆن
دابەشکاریی کارگێڕی	تێل ئەڤیڤ
جێ	تێل ئەڤیڤ
پۆتانی شوێن	٣٢°٣′٨″N ٣٤°٤٥′١١″E
ئەندامی	فیدراسیۆنی شارە گەشتیارییەکانی جیھان
ڕووداوە بەرچاوەکان	ئاژاوەی یافا ١٩٢١، گەمارۆ و کۆمەڵکوژیی یافا، پشتگوێخستن
لە ویکیدراوە دەستکاریی زانیارییەکان بکە

کەنعانییەکان لە ھەزارەی چوارەمی پێش زایین شارەکەیان دامەزراندووە و لەو بەروارەوە ناوەندێکی بازرگانی گرنگ بووە بۆ ناوچەکە، بەو پێیەی کەنارەکانی فەلەستین لەو قۆناغەدا دەستیکردووە بە شایەتحاڵی بوونی دانیشتووان کە بۆیان دەرکەوت کە ڕابیەی یافا شوێنێکی سەرنجڕاکێشە شارەکە بە درێژایی سەردەمی کۆن گەشەی کردووە، وەک چۆن لە سەردەمی فیرعەونەکاندا کە داگیریان کردووە و سەردەمی دەسەڵاتی ئاشووری و بابلی و فارسی پێش زایین گەشەی کردووە و پەیوەندییەکەی لەگەڵ شارستانییەتی یۆنانی نزیکبووە، دواتر چووەتە ژێر دەسەڵاتی ڕۆم و بیزەنتینییەکانەوە، و دانیشتووانەکەی یەکەم کەس بوون کە ئایینی مەسیحییان لە باوەش گرت. یەکێک لەو ڕووداوە گرنگانەی کە شارەکە شاھیدی بوو، نیشتنەوەی پێغەمبەر یوونس بوو لە کەناراوەکانی لە سەدەی ھەشتەمی پێش زایین بۆ ئەوەی سواری کەشتییەک بێت کە بەرەو تەرشیش دەڕۆیشت. کاتێک فەتحی ئیسلامی ھاتە ناو فەلەستین، عەمر بن عاس لە ھەمان ساڵدا کە عومەری بن خەتتاب چووە ناو قودسەوە یافای گرت. یافا بەردەوام بوو لە داگیرکردنی ئەم پێگە گرنگە لە نێوان شارەکانی فەلەستین و ھەر وەک ناوەندێکی بازرگانی گەورە و بەندەرێک بۆ ئورشەلیم و شوێنی مانەوەی حاجییان. لە سەردەمی عوسمانیدا بە تایبەتی لە ساڵی ١٨٨٥ یەکەم ئەنجومەنی شارەوانی لە یافا دامەزرا.

شاری یافا شوێنێکی سروشتی جیاواز لە کەنارەکانی ڕۆژھەڵاتی دەریای ناوەڕاست لە یەکگرتنی پانی ٣٢.٣ پلە لە باکوور و درێژایی ٣٤.١٧ لە ڕۆژھەڵاتدا داگیرکردووە ھۆکارە سروشتییەکان بەشداربوون لە کردنی ئەم شوێنە کە نەتوانرێت داگیر بکرێت و ڕووی لە ڕێگاکانی گواستنەوە و بازرگانی بکات. بە یەکێک لە دەروازەکانی ڕۆژاوای فەلەستین دادەنرێت، کە لە ڕێگەیەوە پەیوەندی فەلەستین بە وڵاتانی حەوزی دەریای ناوەڕاست و ئەورووپا و ئەفریقا. بەندەرەکەی بە یەکێک لە کۆنترین بەندەرەکانی جیھان دادەنرێت، زیاتر لە ٤٠٠٠ ساڵ خزمەت بە کەشتیەکان دەکات. بەڵام لە ٣ی تشرینی دووەمی ١٩٦٥ بەندەری یافا بەڕووی کەشتییە گەورەکاندا داخرا و بەندەری ئەشدۆد وەک جێگرەوەیەک بەکارھێنرا. ڕووباری ئەوجا لە خاکەکانی باکووری یافادا دەڕوات کە ٧ کم لێیەوە دوورە و باخەکانی لیمۆ لە ھەردوو دیوی ڕووبارەکەدا درێژ دەبنەوە، ئەمەش وایکردووە ئەم شوێنە ببێتە پارکێکی ناوخۆیی بۆ دانیشتوانی یافا، کە لە کۆتایی ھەفتە و لە بۆنە تایبەتەکان و جەژنەکان سەردانی دەکەن.

پێش نەکبە، یافا پایتەختی ڕۆشنبیری فەلەستین بووە، بەو پێیەی گرنگترین ڕۆژنامەی ڕۆژانەی فەلەستینی و دەیان گۆڤار و دەزگای چاپ و بڵاوکردنەوەی تێدابوو، جگە لەوەی گرنگترین و جوانترین سینەما و شانۆ و یانەی ڕۆشنبیریی فەلەستین لەخۆدەگرت.

ئەمڕۆ شارەکە چوار گەڕەکی لاوەکی تەلئەڤیڤ پێکدەھێنێت. شارەکە لە ١٢ گەڕەک پێکھاتووە، کە سێ گەڕەکیان عەرەبی تێدا دەژین. گرنگترینی ئەو گەڕەکانە بریتین لە ئەلعەجەمی، ئەلمەنشییە، ئیرشید، ئەلنوزھە، ئەلجەبەلی، و ھەرمێش.

لە ساڵی ١٩٤٩ حکوومەتی ئیسرائیل بڕیاریدا شارەکانی یافا و تەلئەڤیڤ لە ڕووی کارگێڕییەوە یەکبخات، لەژێر ناوی ھاوبەشی شارەوانی "شارەوانی تەلئەڤیڤ-یافا"، دوای گۆڕینی زۆرێک لە تایبەتمەندییەکانی و ڕووخاندنی بەشێکی زۆری گەڕەکەکانی و بە جوولەکەکردنی دوای لە ٢٦ی نیسانی ١٩٤٨ لەلایەن ڕێکخراوە جولەکەکانەوە داگیرکرا، لە ئۆپەراسیۆنێکدا بە ناوی "ئۆپەراسیۆنی دروور".

سەرچاوەکان

بەشداربووانی ویکیپیدیا، «يافا»، ویکیپیدیای عەرەبی. سەردان لە ١٩ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٤.