کاروان عومەر

کاروانی عومەر: بیرەوەرییە سیاسی و چاندییەکانی حەفتا ساڵی عومەر کتێبێکی ئەحمەد ئەغتاری نووسەر و مێژووناسی ئێرانییە. ئەم کتێبە بە شێوازێکی ژیاننامەیی نووسراوە، ژیان و یادەوەرییەکانی نووسەر تا تەمەنی حەفتا ساڵی دەگرێتەوە. ئەم کتێبە بە زمانی فارسی نووسراوە و بۆ یەکەمجار لە ساڵی ١٩٩٣ لە تاران، لە ٣٨٦ لاپەڕەدا چاپ کراوە.

ئێغتیاری لەم کتێبەدا بیرەوەرییەکانی بۆ چوار بەش دابەشکردووە، کە بریتین لە «گەنجی و زیندوویی ژیان»، «بیرەوەرییەکانی ٣٠ ساڵ وانەوتنەوە»، «بیرەوەرییەکانی چل ساڵ نوێنەرایەتی یاسایی» و «ئەنجامی ژیان».

ئەو ڕەخنەگرانەی باسیان لە کاروانی عومەر کردووە، زۆرجار بە ڕاپۆرتێکی ورد و سەرنجڕاکێشی ژیانی نووسەریان دەزانی و زیاتر گرنگییان دەدا بە یادەوەرییە دەسەڵاتدارەکانی ئەو سەرگەرمیانەی کە لە سەفەرەکانیدا ڕوویانداوە؛ بەڵام ئەو شیعرانەی کە لە ھەندێک شوێنی کتێبەکەدا نووسیویەتی، وەک کەموکوڕی تەکنیکی ناویان ھاتووە. عەباس پارتوڤی موغەدەم لە پێداچوونەوەی ئەم کتێبەدا، نووسینی ڕاشکاوانەی نووسەر بە یەکێک لە تایبەتمەندییە گرنگەکانی کاروانی عومەر دەزانێت و گرنگترین خەمی دەسەڵات لەم کتێبەدا بە «چاوپۆشیکردن لە مێژوو و ناسنامەی نەتەوەیی» ناودەبات.

بڵاوبوونەوەی کتێبی بیرەوەری و ژیاننامە لە حەفتاکانی سەدەی ڕابردوودا زیادی کرد و سەرنجی پیشەسازی چاپ و بڵاوکردنەوەی بۆ لای خۆی ڕاکێشا. زۆربەی نووسەرانی ئەم کتێبانە سیاسەتمەدار بوون، کە لە بیرەوەرییەکانیاندا سەرنجیان لەسەر کارلێکەکانیان لەگەڵ کەسانی دیکەی دەسەڵاتدار بوو، بەشداریی توێژەران و مامۆستایان لە نووسینی کتێبی ژیاننامەییدا کەمتر بوو. لەم نێوەندەدا کتێبەکەی کاروانی عومەر گرنگییەکی تایبەتی ھەبوو، چونکە نووسەرەکەی سیاسەتمەدار بوو، ھەروەھا توێژەر و مامۆستا بوو.

ئەحمەد ئەغتاری (٣ی حوزەیرانی ١٩٢٥–٢٧ی پووشپەڕی ٢٠١٩) زانای ئێرانی و لێکۆڵەری کەنداوی فارس و جوگرافیای مێژوویی و کولتووری ناوچەکانی باشووری ئێران بووە، ھەروەھا مامۆستای زانکۆیەکی ئێران بووە. زۆربەی ناوبانگ و دەسەڵاتدارەکانی دەگەڕێتەوە بۆ لێکۆڵینەوەکانی لە ناوچەی کەنداوی فارس و ھەر بەم ھۆیەشەوە بە «باوکی لێکۆڵینەوەکانی کەنداوی فارس» ناسراوە. کتێبی "کەنداوی فارس" لەمێژە لەلایەن یونسکۆ لە ئێران خەڵاتێکی تایبەتی پێبەخشراوە، ھەروەھا کتێبی مێژووی مەسقەت، عومان، بەحرەین و قەتەر و پەیوەندییەکانیان لەگەڵ ئێران ڕێزیان لێگیراوە.

نووسین و بڵاوکردنەوە

کتێبی کاروانی عومەر، بە ژێرنووسی بیرەوەرییە سیاسی و کولتوورییەکانی حەفتا ساڵی عومەر، ژیاننامەیەک بە زمانی فارسی لە نووسینی ئەحمەد ئەغتاری و لەلایەن خۆیەوە وەک بڵاوکەرەوە چاپکراوە. بێگومان کتێبەکە لە دەزگای چاپ و بڵاوکردنەوەی زانستی و ڕۆشنبیری چاپ کراوە. ئەغتاری دوای ئەوەی لە بەشی «ئەنجامی عومەر» دا بابەتەکانی بڵاونەکراوەی خۆی خستووەتە ڕوو، باسی ڕێکەوتی ٢٩ی خورداد ١٩٩١ی کردووە؛ بەڵام نووسینی کۆتایی کاروان عومەر لە تشرینی دووەمی ساڵی ١٩٩٢ تەواو بوو. ئەم کتێبە لە تاران لە ساڵی ١٩٩٣ بە تایپ سێتی من نووسراوە. ب. م، لە ٣٨٦ لاپەڕەدا و ھەزار دانە چاپ کراوە. ئەم کتێبە بە دوو شێوەیە چاپ کراوە: کاغەز و بەرگی ڕەق. نرخی لە کاتی بڵاوکردنەوەیدا ٤ ھەزار ڕیاڵ بووە، کە لە پشتەوەی کاغەزەکەدا ھاتووە.

دوای بڵاوبوونەوەی وەشانی یەکگرتووی دوو کتێبی یەکەمی لەژێر ناوی لارەستان کۆھن و فەرھەنگ لارەستانی و پێش ڕاستکردنەوە و چاپکردنی دیوان شیدای گراشی، ھەروەھا پێش نووسینی کتێبی سایح سیمۆرگ، ئەغتاری کاروانی عومەری چاپ کرد.

سەرچاوەکان

• بەشداربووانی ویکیپیدیا، «کاروان عمر»، ویکیپیدیای فارسی. سەردان لە ١٤ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٣.