پانتێیزم
پانتێیزم [١] ئەو باوەڕەیە کە گەردوون (یان سروشت) و خودا (یان خودایی) یەک ڕاستین.[٢]پانتێیزم وەرگێڕانی زاراوەی یۆنانی “Pantheism” کە بە واتای “ھەموو شتێک خودایە”. کەواتە پانتێیزم ھێمای بیرۆکەی "خودا" وەک پرۆسەیەکی پەیوەست بە گەردوونەوە. [٣] زۆر ڕێبازی پانتێیزم ھەیە، لەوانە پانتێیزمی دارایی و پانتێیزمی ڕۆحی. بەڵام بیرۆکە ھاوبەشەکان لە ھەموو ڕێبازەکاندا وەک یەک کۆی جیھان دەڕوانن، بە ڕوانگەی ڕێزگرتن لێی و ڕێزگرتن لە گەردوون و سروشت.
یەکتاپەرستی لە ئایینەکانی جیھان
دەستکاریزۆربەی زانایانی موسڵمان بنەمای یەکگرتوویی بوون بە ناونیشانێکی تر بۆ بێ ئایینی دەزانن کە بریتییە لە ھاوەڵدانانی تەعتیلی کە بە گەورەترین ھاوەڵدانان ناودەبرێت. بەڵام پێگەی زۆربەی ئەو فەقێیانە لەو بیرۆکەیە سەرچاوە دەگرێت کە یەکێتیی بوون یەک شێوازی ھەیە. ڕاستییەکە ئەوەیە کە لە ھزری فەلسەفی ئیسلامیدا فەیلەسوفی ئیسلامی وەک ئیبن سینا و فارابی و عیرفانی وەک ئیبن سەبعین ھەن کە ھەوڵی پێشخستن و پەرەپێدانی ئەم شێوازەیان داوە ھاوتەریب لەگەڵ چەمکەکانی ئایینی ئیسلامیدا.[٤][٥][٦]
نووسینە ئایینییە ھیندۆسییەکان بە یەکێک لە کۆنترین نووسینەکان دادەنرێت کە بیرۆکەی پانتێیزمی تێدایە. براھمان بە ڕاستییەکی نادیار و سروشتێکی ڕەھا و نەگۆڕ دادەنرێت و بنەمای خودایی ھەموو شتێکە لە گەردووندا.[٧]
ویکانەکان لە ڕێگەی پێکھاتەیەکی یەکگرتووەوە باوەڕیان گەورە دەکەن. وا دەزانن ژیان لە ھەموو جیھان و لە بەشەکانیدا بوونی ھەیە، بەڵام دیدگای ئۆرگانیک بەبێ چەمکەکانی خودایی ڕوون ناکرێتەوە.
ئایینەکانی دیکە
دەستکاریکۆمەڵێک توخمی پانتێیزم لە ھەندێک لە ڕێبازە ئایینەکانی تردا ھەیە وەک سۆفیگەری، بودیزم، سیکیزم، جوولەکایەتی، بتپەرستی و تیۆسۆفی. زۆرێک لە یەکتاپەرستە گشتگیرەکان لە ئایینی کریستیاندا خۆیان بە پانتێیزم دەزانن و نەریتە ئایینییە ئیسلامییەکانی ناو ڕێبازە سۆفییەکان و عەلەوییەکان بەتایبەتی سروشتێکی یەکتاپەرستی ھەیە. زۆرێک لە نەریتە ئایینییەکان و ئایینە نەتەوەییەکانی ئەفریقییەکان و ھیندییە سوورەکان پانتێیزمن یان پانتێیزم لەگەڵ ڕێبازەکانی دیکەی وەک زۆری خوداوەندەکان و ڕۆحیانەت تێکەڵ دەکەن.
سەرچاوەکان
دەستکاریسەرچاوەکان
دەستکاری- ^ إدوار غالب، الموسوعة في العلوم الطبيعية (ط. الثانية)، دار المشرق، بيروت، ج. الأول، ص.351، يُقابلە Pantheism
- ^ The New Oxford Dictionary Of English. Oxford: Clarendon Press. 1998. pp. 1341. ISBN 0-19-861263-X.
- ^ Owen, H. P. Concepts of Deity. London: Macmillan, 1971.
- ^ https://www.islamweb.net/ar/fatwa/7386/
- ^ http://www.saaid.net/feraq/mthahb/87.htm
- ^ http://www.sudanile.com/2008-05-19-17-39-36/252-2009-09-06-09-34-16/10841-2010-02-12-16-21-09.html ٥ی ئازاری ٢٠١٦ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
- ^ General Sketch of the History of Pantheism, p. 29.
| کۆمنزی ویکیمیدیا، میدیای پەیوەندیدار بە پانتێیزم تێدایە. |
